بعد از اینکه خدای سبحان در آیۀ شریفۀ مورد بحث فرمود: منافقان را از هدایت برتر محروم کردیم و هدایت نمیشوند، از آمرزش الهی محروم و از هدایت خاصه بی بهره اند، آیۀ شریفۀ بعدی بیانگر صفت نفاق است. در بیان اوصاف منافقین، یک صفت در آیۀ شریفۀ سابق روشن شد و صفت دیگر نفاق در آیۀ شریفۀ مورد بحث مطرح میگردد که عبارت از قبول سرپرستی و رابطۀ دوستی با غیرمسلمانان و کافران است. آنهایی که به جای مؤمنان، غیرمؤمنان را به دوستی اتّخاذ میکنند، به مهمترین هشدار قرآن کریم که پرهیز از دوستی با غیرمؤمنان است، عمل نمیکنند «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى اَوْلِياءَ»[1]، «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوّی وَ عَدُوَّكُمْ اَوْلِياءَ»[2]. در سورۀ مبارکۀ نساء نیز میفرماید: «لا تَتَّخِذُوا الْكافِرينَ اَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنين»[3]. گاهی برخی افراد، کسانی را که خداوند برایشان غضب کرده، به دوستی برمیگزینند که خلاف امر الهی میباشد «لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللهُ عَلَيْهِم»[4]. آیات متعدّد قرآن کریم، در مورد برحذر داشتن مؤمنان از دوستی با غیرمؤمنان است. علّت اینکه خداوند از دوستی و مصاحبت با غیرمسلمانان و کافران نفی فرموده، این است که:
اولاً: با توجه به اینکه انسان موجودی مأنوس است، لذا همانطور که با حق و اهلحق و قرآن و اهل قرآن اُنس میگیرد، همانگونه با کافران نیز مأنوس میشود. وقتی دوست او فرد باطل پیشه و منحرف بود، در اثر مؤانست و دوستی با افراد باطل پیشه، اُنس ایجاد میگردد و گمراه میشود.
ثانیاً: بر این اساس که نفاق و کفر و شرک، ضعف ایمان و بیماری است، لذا همچنان که بیماريهای ظاهری قابل سرایت هستند و به این سبب توصیه شده که در کنار بیمار، کمتر توقف کنید، همانگونه بیماریهای باطنی نیز قابل سرایت هستند و خداوند متعال توصیه میفرماید که با چنین افرادی دوست نشوید، چراکه بیماریِ شرک و نفاقشان واگیردار است و سرایت میکند. «لا تَتَّخِذُوا الْكافِرينَ اَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنين»[5] بیانگر این حقیقت است که با اهل ایمان و توحید دوست شوید و ولایت آنان را قبول کنید. در روز قیامت، تمام دوستیها تبدیل به دشمنی میشوند، مگر آن دوستیهایی که بر اساس ایمان برقرار شده اند«اَلْاَخِلّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ اِلَّا الْمُتَّقين»[6].
تنها مؤمنان، دوستیهایشان را موقع از دنیا رفتن، با خود میبرند «وَ نَزَعْنـا مـا فی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ اِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلينَ»[7]. دوستیهايی که بر اساس حق و حقیقت و توحید و ایمان برقرار شده بود، در جهان دیگر همچنان در سطح عالیتر ادامه مییابد و یکی از لذّتهای بهشتی، مصاحبت و دوستی مؤمنان با یکدیگر است. امّا دوستیهای غیرتوحیدی که بر اساس رضایت الهی برقرار نشده، دوستیهای باطل است و در روز قیامت که روز ظهور و بروز حقایق میباشد، تبدیل به دشمنی میشوند و چنین دوستانی در روز قیامت، گناهان را به گردن همدیگر میاندازند و میگویند: پروردگارا اینان را دو برابر مجازات کن که باعث گمراهی من شدهاند «رَبَّنا هؤُلاءِ اَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النّارِ»[8] که خداوند متعال در جواب میفرماید: «لِكُلٍّ ضِعْفٌ»[9].
پس با توجه به آیۀ شریفۀ مورد بحث معلوم میشود که دوست گرفتنِ غیرمؤمنان و معاشرت با غیرمسلمانان اعم از همسایه و...، از جمله اوصاف نفاق میباشد. مبادا روزی در اثر دوستی با منافقین و مشرکین، شما هم سر از نفاق درآورید. نقش دوست آنقدر مؤثر است که حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «اَلْمَرْءُ عَلى دينِ خَليلِهِ وَ قَرينِه»[10].
«تو اوّل بگو بـا کیـان زيستی پس آنگه بگویم که تو کیستی»
«يــار بد بدتر بود از مــار بد تـا توانی می گريز از يــار بـد
مار بد تنهـا همی بر جـان زند يار بد بر جان و بر ايمان زند»[11]
پدر و مادر و مربی و...، هیچکدام بمانند دوست، در گمراهی یا هدایت انسان نقش ندارد، ولذا خدای سبحان توصیه میفرماید که مبادا غیرمؤمنین را برای خود دوست اتّخاذ کنید، چون نفاق سرایت میکند و شما هم سر از نفاق درمیآورید «لا تَتَّخِذُوا الْكافِرينَ اَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنين». بالاترین و زیباترین و محبوبترین دوست انسان خداوند است، ولذا مؤمنان حقیقی دون شأن خود میدانند که کسانی را به دوستی و سرپرستی اتّخاذ کنند که در خلاف جهت توحید و ایمان در حرکتند و دوستان خداوند نیستند. مؤمنان بر اساس بیان مبارک «اَوْثَقُ عُرَى الْايمانِ الْحُبُّ فِی اللهِ وَ الْبُغْضُ فِی الله»[12] دوستیهایشان بر اساس دوستی با خداوند است. اگر دوستان ما، اهل بیت(عَلَيهِمُ السَّلام) باشند، هرگز دست ما را رها نمیکنند، چراکه آنان رفیقان نیکویی میباشند «حَسُنَ اُولئِكَ رَفيقاً»[13].
قابل توجه جوانان عزیز است که: وقتی خداوند از دوستی با کافران و منافقان برحذر میدارد، مهمترین معیار در انتخاب خواستگار که طولانیترین دوست و مصاحب انسان است و در گمراهی و تزلزل او مؤثر میباشد، ایمان و تقوا و ارزشهای اخلاقی و عبودیّت و بندگی است. البته نه اینکه سایر موارد قابل توجه نیستند، بلکه اوّلین و مهمترین مورد، ایمان خواستگار است. وقتی حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) از حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) سؤال کردند که فاطمه(سَلامُ اللهِ عَلَيها) را چگونه همسری یافتی، عرض کردند: «نِعْمَ الْعَوْنُ عَلى طاعَةِ الله»[14].
[1]- ای کسانی که ایمان آوردید، نگیرید یهود و نصاری را دوستان (مبارکه مائده/۵۱).
[2]- ای کسانی که ایمان آوردید، اخذ نکنید دشمن من و دشمن خودتان را دوستان (مبارکه ممتحنه/۱).
[3]- اخذ نکنید کافران را دوستان از غیر مؤمنان (مبارکه نساء/۱۴۴).
[4]- دوست ندارید گروهی را که غضب کرد خداوند بر ایشان (مبارکه ممتحنه/۱۳).
[5]- اخذ نکنید کافران را دوستان از غیر مؤمنان (مبارکه نساء/۱۴۴).
[6]- دوستان در چنین روزی بعضی از ایشان بعضی را دشمنند، مگر پرهیزکاران (مبارکه زخرف/۶۷).
[7]- و درآوریم آنچه بود در سینه هایشان از کینه، برادرانند بر تخت هايی مقابل هم نشسته (مبارکه حجر/۴۷).
[8]- مبارکه اعراف/38
[9]- برای هرکدام دو چندان است (مبارکه اعراف/۳۸).
[10]- آدمی بر دین (روش) دوست و همنشين خود است (بحارالانوار، ج71، ص201).
[11]- سعدی(عَلَيهِ الرَّحمَة)
[12]- محكمترين دستگيرههاى ايمان دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خداست (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)؛ بحارالانوار، ج71، ص237).
[13]- نیکو هستند آن گروه از لحاظ دوستی و رفاقت (مبارکه نساء/۶۹).
[14]- بهترین یاور است در اطاعت خداوند (بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۱۷).