خداوند متعـال در آیة شریفة صد و بيست و دو مبارکة انعام میفرماید: «اَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَاَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشی بِهِ فِی النّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِی الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها» آیا کسیکه مرده بود، پس ما او را زنده کردیم و قرار دادیم برای او نوری که به وسیلة آن در میان مرم راه میرود، مانند مَثَلِ کسی است که در ظلمات است و راه خروج از آن ندارد؟ عدّهای مَیِّت هستند «كانَ مَيْتاً» و عدّهای را خداوند متعال زنده کرده است «فَاَحْيَيْناهُ»، گروهی هستند که خداوند به آنها نور داده «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً»، ولی عدّهای در وادی ظلمت قرار دارند «فِی الظُّلُماتِ». حال منظور از این حیات و نور که خداوند میدهد چیست؟ خدای سبحان در مبـارکة انبیاء(عَلَيهِم السَّلام) میفرماید: «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ»[1] ما از آب هر چیزی را زنده قرار دادیم. همانطور که حیاتِ جسمِ انسان بستگی به آبِ ظاهری دارد، حیاتِ روح او هم در پرتو آب باطن است و آن، آبی است که حیاتِ کلّ عالم بستگی به آن دارد و به برکت آن آب، خداوند به عالم حیات داده است و آن آب، همان ولایت و امامت و امام معصوم(عَلَيهِ السَّلام) است که خداوند متعال، با آن، کلّ عالم را زنده و نورانی میکند. بدون امام، کلّ عالم، مَیِّت و در ظلمات است. خداوند متعال در قرآن کريم میفرماید: «وَ اَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَاَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً»[2] اگر در آن طریقی که ما معیّن کردیم، استقامت کنید، البته البتّه سیراب میکنیم شما را با آبی فراوان. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «يَعْنِی اسْتَقامُوا عَلَى الْوَلايَةِ»[3] استقامت در طریقه، یعنی استقامت بر ولایت ما. اگر انسانها در مسیر ولایت آن بزرگواران که همان امر و نهی ایشان است، استوار میماندند، قلوبشان را با حقیقت ایمان سیراب میکردیم. حقیقت ایمان، همان ظهور علم امام در قلب انسان است. اگر انسان در طریق ولایت استقامت کند، خداوند قلب او را با علم امام پُر میکند. علم و معارف امام(عَلَيهِ السَّلام)، چشمهسار جاری حکمت است و وقتی به قلب انسان میرسد، قلب او زنده میشود. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) فرمودند: «اَنَا مَدينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بابُها فَمَنْ اَرادَ الْحِكْمَةَ فَلْيَاْتِها مِنْ بابِها»[4]، اگر علم مرا میخواهید، از بابِ حضرت علی(عَلَيهِ السَّلام) یعنی از درِ ولایت وارد شوید. علم امام(عَلَيهِ السَّلام)، ماء غدق و آب جاری است که وقتی به سرزمین وجود انسان میرسد، آن را زنده میکند «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ».
استاد جوادی آملی در توضیح آیة شریفة «وَ مَنْ كانَ فی هذِهِ اَعْمٰى فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ اَعْمٰى وَ اَضَلُّ سَبيلا»[5] میفرمایند: اگر کسی بخواهد موحّد شود، تنها از راه امامت و توسط امام(عَلَيهِ السَّلام) میسور است. بینایی و بصیرت انسان در پرتو ارتباط با امام(عَلَيهِ السَّلام) است، ولذا کسی که در دنیا امامش را نشناخت، کور و نابیناست و چون در روز قیامت، صورتها تابع سیرتهاست، از اینرو، چنین کسی در روز قیامت کور و نابینا محشور میشود. حضرت امامرضا(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اَلْاِمامُ السَّحابُ الْماطِرُ وَ الْغَيْثُ الْهاطِلُ وَ الشَّمْسُ الْمُضيئَة»[6] امام، ابرِ پُرباران و بارانِ پُربركت و خورشيدِ درخشان است، اگر بر کسی بارید، زنده میشود و اگر بر کسی تابيد حيات میيابد. حیات طیّبه در نَفَس امام است، بر هر کسی رسيد، حیّ و زنده میشود. استاد جوادی آملی میفرمایند: «اگر ائمّة اطهار(عَلَيهِم السَّلام) نبودند، امّت اسلامی اطّلاعی از اینگونه معارف نداشت و طبعاً راهی برای رسیدن به سرچشمههای ایمان پیدا نمیکرد» و این است که حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «نور امام در دل مؤمنين، درخشانتر از نور خورشيد است در روز، سوگند به خدا دلهاى مؤمنين را منوّر مىكنند»[7].
«سـالـکِ راه حق بیـا همّت از اولیـا طلب
همّتِ خود بلند کن، سوی حق ارتقا طلب»[8]
از حضرت امام حسن عسکری(عَلَيهِ السَّلام) مذکور است که فرمودند: «لَوْ لا مُحَمَّدٌ(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) وَ الْاَوْصِياءُ مِنْ وُلْدِهِ كُنْتُمْ حَيارٰى كَالْبَهائِمِ لا تَعْرِفُونَ فَرْضاً مِنَ الْفَرائِضِ وَ هَلْ تُدْخَلُ قَرْيَةٌ اِلّا مِنْ بابِهَا»[9]، آن ذوات مقدّس، دروازة معارف و احکام هستند و همانگونه که وارد شدن به یک شهر یا قریه از غیرِ دروازة آن ممکن نیست، وارد شدن به شهر علم و معارف و احکـام الهی نيز جز از دروازة اهلبیت(عَلَيهِم السَّلام) امکانپذير نمیباشد. یعنی معارف اهلبیت(عَلَيهِم السَّلام) روزیِ بدون حساب است «يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِب»[10] و اگر خداوند به کسی رزق محبّت و معرفت اهلبیت(عَلَيهِم السَّلام) را بدهد، به تحقیق خیر دنیا و خیر آخرت را به او داده است و در مقابل، کسی که دستش از معارف و علم امام(عَلَيهِ السَّلام) کوتاه است، درواقع دستش از ایمان و حیات طیّبه کوتاه میباشد.
«از حضرت امام محمد باقر(عَلَيهِ السَّلام) سوال کردند، چرا به حضرت امامعلی(عَلَيهِ السَّلام)، امیرالمؤمنین گفته میشود درحالیکه قبل از ایشان کسی به این نام خوانده نشده و بعد از ایشان هم نامیده نمیشود؟ فرمودند: چون حضرت علی بن ابیطالب(عَلَيهِ السَّلام) طعام علم را برای مردم میآوردند و کسی جز ایشان این کار را انجام نمیدهد»[11]. علم الهی نور و تابشی است و اگر کسی بخواهد عالم شود، باید سائل درگاه الهی و انسانهای کامل گردد، همانطور که فرمودند: «فَسْئَلُوا اَهْلَ الذِّكْر»[12] و حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) در معرّفی «اَهلَ الذِّکر» فرمودنـد: «آلُ رَسُـولِ اللهِ اَهْـلُ الذِّكْر ِ وَ هُمُ الْمَسْئُـولُون»[13] آل رسولالله(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) اهل ذکر میباشند و ايشان سئوالشوندگان هستند. آری کسی که بخواهد علم الهی پیدا کند، باید سائل باب رسـول الله(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) و حضرت امیـرالمؤمنین امـام علی(عَلَيهِ السَّلام) و آلطاهرینشان باشد، چراکه آن بزرگواران مصداق بارز آیة شریفة «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ اَسيراً»[14] هستند، و کسی که توانست به علم امام راه یابد، در ولایت خداوند قرار گرفته است «اَللهُ وَلِیُّ الَّذينَ آمَنُوا»[15]، و کسی که به ولایتالله برسد، از ظلمات به نور خارج میگردد «يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَى النُّورِ»[16].
پس برای رسیدن به امام و معرفت امام(عَلَيهِ السَّلام)، قدم اول، عبور از حجابهای ظلمانی است، که این حجابهای ظلمانی همان گناهان و معـاصی هستند کـه مانع رسیدن بـه امام و علم و معرفت امام میباشند.
همانطور که استفاده شد، ماه شعبان، برای پاک کردن انسانها مقرّر شده و به همین علّت «شَعْبانُ الْمُطَهِّر» نام گرفته است و بیانگر این حقیقت است که گناهان انسان هرقدر هم که بزرگ و زیاد باشند، به وسیلة پاککنندهای همانند ماه شریف شعبان، قابل تطهیر هستند.
یکی از مهمترین ابزارهایی که خداوند متعال برای پاکی عنایت فرموده، توبه و استغفار در ماه شریف شعبان است. آری به شرط توبه، جایی برای یـأس و ناامیدی وجود ندارد. ماه شعبان، ماه رسولالله(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) است و گناهان انسان هرچقدر بزرگ باشند، از مقام رسولالله(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) بزرگتر نیستند و قدرت شفاعت و تطهیر آن بزرگوار، از گناهان انسان خیلی بزرگتر میباشد.
1- مبارکه انبياء(عَلَيهِم السَّلام)/30
2- و اگر اينکه استقامت کنند بر راه، البتّه البتّه سيراب میکنيم ايشان را از آبی فراوان (مبارکه جن/16).
3- بحارالانوار، ج24، ص28
4- من شهر علم هستم و علی باب آن است، پس کسی که اراده کند حکمت را، پس بايد بيايد از درِ آن (الاحتجاج، ج1، ص78).
5- و کسی که باشد در اين (دنيا) کور، پس او در آخرت (نيز) کور است و گمراهتر است از (نظر) راه (مبارکه اِسراء/72).
6- عيون اخبار الرضا(عَلَيهِ السَّلام)، ج1، ص219
7- بخش امامت، ترجمة جلد هفتم بحارالانوار، ج1، ص225
8- فيض کاشانی
9- اگر حضرت محمد(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) و جانشينان او از فرزندانش نبودند، شما مانند چهارپايان سرگردان بوديد، (چراکه) هيچ يك از فرائض را نميدانستيد، مگر ميتوان داخل قريهاى شد از غيرِ درِ آن؟ (عللالشّرايع، ج1، ص249).
10- روزی دهد او را از جايی که گمان نمیبرد (مبارکه طلاق/3).
11- عللالشرايع، ج1، ص191، باب129
12- پس بپرسيد (از) اهل ذکر (مبارکه نحل/43).
13- بحارالانوار، ج23، ص181
14- و اطعام میکنند طعام را در راه دوستی او (خداوند) به فقير و يتيم و اسير (مبارکه دهر/8).
15- خداوند سرپرست کسانی است که ايمان آوردند (مبارکه بقره/257).
16- خارج میسازد ايشان را از تاريکیها به سوی نور (مبارکه بقره/257).