قسمت اوّل آیۀ شریفۀ مورد بحث مربوط به توحید است «اَللهُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ» و قسمت دوّم آن مربوط به معاد می باشد «لَيَجْمَعَنَّكُمْ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ لا رَيْبَ فيهِ». بعد از توحید، بلافاصله سخن از معاد است، چراکه توحید و معاد، ارتباط نزدیک با هم دارند. اگر معادی در کنار توحید نباشد، چنین توحیدی نه منشأ اثر است و نه انسان را به مقصد اعلی و کمال می رساند. اگر انسان آن خدایی را به یکتایی قبول کند که نه مؤاخذه میکند و نه انسان را در برابر اعمال سوئش کیفر نموده و نه در برابر خیرات و مبرّات پاداش می دهد و نه میزان و ترازو و نه قیامت و بهشت و دوزخ دارد، چنین اعتقادی هرگز منشأ اثر نخواهد بود. از اینرو خدای سبحان بلافاصله بعد از «اَللهُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ» می فرماید: «لَيَجْمَعَنَّكُمْ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ لا رَيْبَ فيهِ». «لام» و «نون» تأکيدِ ثقیله در «لَيَجْمَعَنَّكُمْ» سه تأکید و قطعیّت را می رساند. البته البته خداوند شما را جمع می کند در روزی که هیچ تردیدی در آن نیست «وَ اَنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فيها»[1]. خدای سبحان در قرآن کریم، بارها برای وقوع روز قیامت تأکید فرموده و سوگند یاد کرده است «قُلْ بَلى وَ رَبّی لَتُبْعَثُنَّ»[2] بگو بله، سوگند به پرودگارم، البته البته مبعوث خواهید شد. در مورد دیگری می فرماید: «اَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ فی بُرُوجٍ مُشَيَّدَة»[3] و يا «قُلِ الَّذی فَطَرَكُمْ اَوَّلَ مَرَّةٍ...»[4]. «فاطر» به معنای به وجود آورنده و ایجاد کننده است؛ یعنی عدم را شکافت و هستی را بیرون کشید. همان خدایی که اوّلین بار بدون اینکه مادۀ اولیه ای داشته باشد، شما را آفرید، همان خداوند شما را بار دیگر احیاء میفرماید «وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى كَما خَلَقْناكُمْ اَوَّلَ مَرَّة»[5]. آنچه هرگز از انسان جدا نمی شود، عمل است. عمل انسان اعم از خوب یا بد، هرگز از او جدا نمی گردد «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَه﴿7﴾ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَه﴿8﴾»[6].
پس توحید همواره در کنار معاد قرار دارد و این دو از همدیگر تفکیک ناپذیرند. اگر مسئلۀ معاد و زندگیِ پس از مرگ نباشد، خلقت عبث و بیهـوده خواهد بـود، درحـالی کـه آفرینـش هدفمند است «اَ فَحَسِبْتُمْ اَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ اَنَّكُمْ اِلَيْنا لا تُرْجَعُون»[7] و مهمترین عامل بازدارندۀ انسان از کارهای ناشایست و سیّئات و گناهان و بزرگترین عامل و ضمانت اجرايی برای اعمال صالحات، یاد مرگ و معاد می باشد. کتاب «یاد معاد» نوشتۀ استاد جوادی آملی در این زمینه مطالب بسیار مفید و راهگشایی دارد.
یاد معاد، مهم ترین عامل مراقبت و محافظت انسان در برابر گناهان و معاصی و مهم ترین عامل تزکیه و رشد و کمال انسان است. اگر جوان، مرگ اندیش و معادباور باشد، و اعتقاد راسخ به وقوع قیامت داشته باشد، میتواند مراتب رشد و صعود و تعالی و کمال را طیّ کند و برای روز قیامت، توشه برداری نمايد و آماده گردد. کسانی که مسافر بودنِ خود را در دنیا فراموش کرده و تصوّر می کنند که دنیـا مقرّ و مأمن است نـه محل عبـور، برای سرای باقی توشه ای نمی اندوزند و دست خالی به ملاقات پروردگـار می روند. حضرت امام علی(عَلَيهِالسَّلام) می فرمایند: «اَلدُّنْيا دارُ مَمَرٍّ لا دارُ مَقَرٍّ»[8] دنیا محل عبور است نه محل قرار و خدای سبحان در قرآن کریم می فرماید: «يا اَيُّهَا الْاِنْسانُ اِنَّكَ كادِحٌ اِلى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقيه»[9] ای انسـان! همـانـا تو تلاش کننده هستی به سوی پروردگارت، تلاش کردنی، پس ملاقات می کنی او را.
[1]- و اينکه قيامت آمدنی است، هيچ شکّی در آن نيست (مبارکه حج/7).
[2]- مبارکه تغابن/7
[3]- هر کجا باشيد درمي يابد شما را مرگ، و اگرچه باشيد در برج های استوار (مبارکه نساء/78).
[4]- بگو آن خدايی که ايجاد کرد شما را اوّل بار... (مبارکه اِسراء/51).
[5]- و البتّه به تحقيق می آوريم شما را تنها، همچنان که خلق کرديم شما را اوّلين بار (مبارکه انعام/94).
[6]- و کسی که عمل کند به اندازة سنگينی ذرّه ای نيکی، می بيند آن را﴿7﴾ و کسی که عمل کند به اندازة سنگينی ذرّه ای بدی، می بيند آن را﴿8﴾ (مبارکه زلزال/7و8).
[7]- آيا پس پنداشتيد اينکه آفريديم شما را عبث و اينکه شما به سوی ما بازنمی گرديد (مبارکه مؤمنون/115).
[8]- نهج البلاغه، حکمت132
[9]- مبارکه انشقاق/6