در اهمیّت سلام همین بس که خدای سبحان در قرآن کریم بر پیامبرانش سلام میفرستد «سَلامٌ عَلى نُوحٍ فِی الْعالَمين»[1]، «سَلامٌ عَلى اِبْراهيم»[2]«سَلامٌ عَلى مُوسى وَ هارُونَ»[3] و یا در موردی از لسان حضرت موسی(عَلَيهِالسَّلام) خطاب به بندگان صالح خود می فرماید: «وَ السَّلامُ عَلى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى»[4]. آری، خداوند متعال به پیامبرانش سلام مي رساند و آنجا که مي رسد به وجود مقدّس پیامبر اعظم حضرت محمّد مصطفی(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)، به همراه تمام فرشتگان برای رسول گرامیش سلام و درود می فرستد «اِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً»[5].
خداوند تبارک و تعالی نه تنها بر پیامبرانش، بلکه بر مؤمنین هم سلام می فرستد «هُوَ الَّذی يُصَلّی عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ اِلَى النُّورِ»[6]، این سلامِ خداونـد بر مؤمنین، سلام دنیوی است و به وسيلة همین سلام، بندگـان را از ظلمات به نور، هدایت می فرماید.
البته سلامِ خداوند تنها در دنیا شامل حال مؤمنین نمی گردد، بلکه وقتی مؤمنی، دار فانی را وداع گفت و به لقای حق پیوست، آنجا هم با سلام و درود حق تعالی و فرشتگان مواجه می شود، به این صورت که اگر کسی آبرومند از دنیا رفت، همین که چشم فروبست و از دنیـا بـه برزخ منتقل شد، فرشتگان الهی، او را به پاک ترین صورت قبض روح می کنند «اَلَّذينَ تَتَوَفّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَيِّبين»[7] و به او می گویند: «سَلامٌ عَلَيْكُمْ اُدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُون»[8] و در موردی هم آمده است: «سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُم»[9].
همچنین در روز قیامت که روز فزعِ اکبر است، فرشتگان به استقبـال مؤمنین می آیند و سـلام و بشـارت الهی را بـه آنـان می رسـانند «اَلاّ تَخـافُوا وَ لا تَحْزَنُـوا وَ اَبْشِرُوا بِـالْجَنَّـةِ الَّتی كُنْتُـمْ تُوعَدُون»[10] و یا در موردی آمده است: «وَ مَنْ صَلَحَ ... وَ الْمَلائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بابٍ»[11] فرشتگان از هر دری بر انسان صالح وارد می شوند. در روز قیامت بندگان مؤمن و نیکوکار توسط فرشتگان به بهشت راهنمایی می شوند «وَ سيقَ الَّذينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ اِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً حَتّى اِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ اَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدين»[12]، و بندگان مجرم و گناهکار به دوزخ راهنمایی می گردند «وَ سيقَ الَّذينَ كَفَرُوا اِلى جَهَنَّمَ زُمَراً»[13] و در آنجا روشن می گردد که عظمت و شرافت به مال و ثروت نبوده، بلکه به تقوای الهی است «اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللهِ اَتْقاكُمْ»[14].
آری آنجاست که عمق کلام مبارک حضرت امام رضا(عَلَيهِالسَّلام) بر همگان روشن می گردد که فرمودند: «مَنْ لَقِیَ فَقيراً مُسْلِماً فَسَلَّمَ عَلَيْهِ خِلافَ سَلامِهِ عَلَى الْغَنِیِّ لَقِیَ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ هُوَ عَلَيْهِ غَضْبان»[15] هر كس مسلمان فقيری را ببيند و بر او آن گونه كه به ثروتمند سلام مي دهد، سلام ندهد، خدا را روز قيامت درحالى ملاقات مي كند كه خداوند بر او خشمگين خواهد بود.
علاوه بر سلام و درود فرشتگان بر انسان های پاک و الهی، خداوند تبارک و تعالی در بهشت بر مؤمنان حقیقی سلام می دهد که در کلّ قرآن کریم نظیر و مانند ندارد «سَلامٌ قَوْلاً مِنْ رَبٍّ رَحيم»[16]. این سلامِ مخصوص پروردگار بر بندگان خالص در قرآن کریم، درحالی آمده است که بعد از آن به مجرمین گفته می شود: «وَ امْتازُوا الْيَوْمَ اَيُّهَا الْمُجْرِمُون»[17] ای گنهکاران، امروز صفوف خود را از صف مؤمنان جدا کنید؛ چراکه امروز «يَوْمُ الْفَصْل»[18] و روز جدایی است.
پس، مؤمنان هم در دنیا و هم بعد از مرگ با سلام و درود و تحیّت پروردگار متعال و فرشتگان مواجه هستند. هر کس دار فانی را وداع گفت، حتماً خداوند را ملاقات می کند، لکن عدّه ای با صفت قهر پروردگار و عدّه ای با صفت مهرش، او را ملاقات می کنند. براستی بهره مندی از سلام و تحیّت الهی ارزش آن را دارد که انسان در این دنیا هرگونه مشکل و مصیبتی را به جان بخرد.
مؤمنان در بهشت، علاوه بر سلام و تحیّت خدای سبحان و فرشتگان، از تحیّت و سلام همدیگر نیز بهره مند می شوند «لا يَسْمَعُونَ فيها لَغْواً وَ لا تَاْثيما﴿25﴾ اِلاّ قيلاً سَلاماً سَلاماً﴿26﴾»[19]، «تَحِيَّتُهُمْ فيها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ اَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ»[20] یعنی در بهشت غیر از سلام و تحیّت صحبت دیگری نیست. آنجا قلوب از کینه ها و کدورت ها و رذیلت ها و دشمنی ها پاک شده و مثل آیينه شفاف است و از بزرگترین لذت های اهل بهشت، نشستن مقابل هم و گفتگو نمودن با یکدیگر است «وَ نَزَعْنا ما فی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ اِخْواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلين»[21].
قابل توجه است: اگر در دنیا نیز دلها از کینه و کدورت خالی شود و سؤظن ها و بدخواهی ها و تکبّرها از انسان رخت بربندد، مؤمنان در دنیا نیز بطور نسبی از زندگی بهشتی بهره مند می شوند. آری، وقتی قلب ها توحیـدی و پیوندهـا، پیوند مکتبی و ایمـانی می گردد، مجالست با مؤمنین در دنیا هم لذّت بخش خواهد بود.
خداوند متعال در پایان آیۀ شریفه مورد بحث، نتیجۀ مطلب را این چنین بیان می فرماید که: «اِنَّ اللهَ كانَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ حَسيباً»، یعنی شما هرگونه که تحیّت دیگران را پاسخ دهید، در کارنامۀ شما نوشته خواهد شد، چراکه خداوند خبیر و لطیف و حسابگر است و حساب هر ذرّه در دل زمین یا آسمان، نزد اوست.
[1]- سلام بر نوح در ميان عالميان (مبارکه صافات/79).
[2]- سلام بر ابراهيم (مبارکه صافات/109).
[3]- سلام بر موسی و هارون (مبارکه صافات/120).
[4]- و سلام بر کسی که تبعيّت کند از هدايت (مبارکه طه/47).
[5]- همانا خداوند و فرشتگان صلوات می فرستند بر پيامبر، ای کسانی که ايمان آورده ايد، صلوات فرستيد بر او و سلام کنيد سلام کردنی (مبارکه احزاب/56).
[6]- اوست آن خدایی که درود می فرستد بر شما و فرشتگان او، تا خارج کند شما را از تاريکی به سوی نور (مبارکه احزاب/43).
[7]- کسانی که دريافت می کنند ايشان را ملائکه، پاکيزه (مبارکه نحل/32).
[8]- سلام بر شما، داخل شويد به بهشت، به سبب آنچه عمل می کرديد (مبارکه نحل/32).
[9]- سلام بر شما به سبب آنچه صبر کرديد (مبارکه رعد/24).
[10]- اينکه نترسيد و غمگين نشويد و بشارت باد بر شما بهشتی که وعده داده می شدید (مبارکه فصلت/30).
[11]- مبارکه رعد/23
[12]- و رانده می شوند کسانی که تقوا پيشه کردند پروردگارشان را، به سوی بهشت فوج فوج، تا زمانی که بيايند به آنجا و باز شود درهای آن (بهشت)، و گويند برای آنها خازنان بهشت، سلام بر شما، پاک شديد، پس داخل شويد در آن جاويدان (مبارکه زمر/73).
[13]- و رانده می شوند کسانی که کافر شدند به سوی دوزخ فوج فوج (مبارکه زمر/71).
[14]- همانا گرامی ترينِ شما نزد خداوند باتقواترينِ شماست (مبارکه حجرات/13).
[15]- امالی صدوق، ص442
[16]- سلام، گفتاری است از جانب پروردگار مهربان (مبارکه يس/58).
[17]- و جدا شويد امروز ای گنهکاران (مبارکه يس/59).
[18]- مبارکه مرسلات/38
[19]- نمی شنوند در آن (سخن) بيهوده و نه گناهی﴿25﴾ مگر اينکه گفته می شود سلام و درود﴿26﴾ (مبارکه واقعه/25و26).
[20]- تحيّتشان در آن سلام است و آخرين خواندنشان (سخنشان) اين است که ستایش برای خداوندی است که پروردگار جهانیان است (مبارکه يونس(عَلَيهِالسَّلام)/10).
[21]- و برمی کَنيم آنچه در سينه هايشان بود از کينه، برادرانند، بر تخت هايی روبروی هم نشسته (مبارکه حجر/47).