خداوند متعال در آیة شریفة مورد بحث، بندگانش را از اقامة نماز در حال مستی نهی میفرماید. حال، سئوالی مطرح میشود و آن اینکه: آیا به جز مستی شراب و مستی خواب، مستی دیگری نیز وجود دارد؟ پاسخ این است که بالاتر از مستی شراب و خواب، مستی معنوی است، همانطور که حضرت امامعلی(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «يَنْبَغی لِلْعاقِلِ اَنْ يَحْتَرِسَ مِنْ سُكْرِ الْمالِ وَ سُكْرِ الْقُدْرَةِ وَ سُكْرِ الْعِلْمِ وَ سُكْرِ الْمَدْحِ وَ سُكْرِ الشَّباب»[1] انسانِ عاقل باید مراقب باشد تا مستِ مال و ثروت و قدرت نشود.
«بر مال و جمال خویشتن غرّه مباش
کان را به شبی برند و این را به تبی»
انسانِ غیرمراقب زمانی که صاحب مال و ثروت و قدرتی گردید، بمانند قارون ادّعا میکند که در اثر لیاقت و شایستگی خودم بوده است «اِنَّما اُوتيتُهُ عَلی عِلْمٍ عِنْدی»[2]، لکن موحّد حقیقی، همانند حضرت سلیمان(عَلَيهِ السَّلام) که در برابر آن سلطنت و قدرت بینظیر فرمود: «هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی»[3]، نعمت و ثروت و قدرت را فضل و رحمت خدای سبحان میداند و از آنها به نفع مستضعفان بهره میجوید.
یکی دیگر از مستیهای معنوی، مستی علم است. علم حقیقی، علمی است که تواضع افزاید، علمی که تکبّر افزاید، عین جهل است. موحّد حقیقی هرگز به خاطر علم و مدرکی که تحصیل نموده، گرفتار غرور و تکبّر نمیشود و طغیان نمیکند و دیگران را به چشم حقارت نمینگرد.
از دیگر مستیهای معنوی، مستی مدح است «سُكْرِ الْمَدْحِ» که در این مورد، مربّیان و معلّمان و مبلّغان محترم باید مراقبت بالاتری داشته باشند و التماس دعاها و تعریف و توصیفهای دیگران نباید آنان را بفریبد و مست تجلیل و مدح دیگران شوند. مربّی و مبلّغ، وقتی مدح و توصیفهای دیگران را در مورد خود میشنود، شایسته است توجّه داشته باشد که مردم ظاهرِ او را میبینند و باطن او در نزد درونبینان و مشهد خدای سبحان و محبوبانش است.
مستی دیگر، مستی جوانی است «سُكْرِ الشَّباب». جوانان عزیز، جوانـی سُکرآور است، مبـادا مست آن شوید. قسمت اعظم سرمایه های معنوی در جوانی تحصیل میشود که گرفتاری به مستیِ جوانی، مانع تحصیل این سرمایه ها میگردد. این حقیقت را نباید فراموش کرد که جوانی بسیار سریع الزّوال و گذراست و به زودی پائیز و زمستان عمر جایگزین آن میشود.
«در جوانی به خویش میگفتم: شیر، شیر است، گرچه پیر بُوَد
چونکـه پیری رسید دانستم؛ پیر، پیر است، گرچه شیر بُوَد»
کیّس واقعی کسی است که در دوران ناپایدار جوانی، آن سرمایه و توشهای را برای خود تدارک ببیند که با آن، سرای جاوید و ابدی را آباد سازد و جوانیِ پایدار و ماندگار برای خود فراهم کند.
«در جوانی پاک بودن شیوة پیغمبری است
ورنه هر گَبری به پیری میشود پرهیزگـار»
1- سزاوار است برای عاقل اينکه دوری کند از مستی مال و مستی قدرت و مستی علم و مستی مدح و مستی جوانی (تصنيف غررالحکم و دررالکلم، ص66).
2- اين است و جز اين نیست که داده شدم آن را بر شايستگی از جانب خودم (مبارکه قصص/78).
3- اين از فضل پروردگار من است (مبارکة نمل/40).