خداوند متعال در آیۀ شریفۀ مورد بحث، معامله و ازدواج با اهل کتاب را تحت شرایطی جایز اعلام فرموده، درحالی که در موارد مختلف از قرآن کریم، مسلمانـان را از دوستی بـا اهل کتاب منع میفرماید «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى اَوْلِياءَ بَعْضُهُمْ اَوْلِياءُ بَعْضٍ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَاِنَّهُ مِنْهُمْ اِنَّ اللهَ لا يَهْدِی الْقَوْمَ الظّالِمينَ»[1]، «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوّی وَ عَدُوَّكُمْ اَوْلِياءَ»[2]، «لا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرينَ اَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنينَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللهِ فی شَیْءٍ اِلاّ اَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللهُ نَفْسَهُ وَ اِلَى اللهِ الْمَصيرُ»[3] غیرمؤمنان را برای خود دوست اتّخاذ نکنید، ولذا در پایان آیۀ شریفه هشدار می دهد که مبادا اِذن پروردگار بر معاملات و ازدواج مردان مسلمان با زنان اهل کتاب مجوّزی باشد که دست شما را برای سوء استفاده و حریم شکنی و دوستیِ نزدیک با اهل کتاب باز گذارد و کارتان به کفر و الحاد بکشد و در روز قیامت از زیانکاران باشید. حال، آیا منظور از زیانکاری در قیامت این است که انسان در جهان آخرت به این زیـانکـاری می رسد، یا اینکه در تجارت خانۀ دنیا این اتّفاق برای او می افتد و آنجا روزِ بروزِ زیانکاری است؟ پاسخ این است که: روز قیامت، روز ظهور و بروز زیانکاری است، نه روز وقوع آن. وجود مقدّس امام هادی(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اَلدُّنْيا سُوقٌ رَبِحَ فيها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُون»[4] دنیـا بـازاری است کـه عدّ ه ای در آن سود بردند و عدّ ه ای زیان دیدند. آخرت، روز ظهور و بروز خسارت دنیوی است. چنین کسانی در بازار دنیا بجای اینکه سود ببرند، زیان کردند و دچار خسارت شدند و در روز قیامت خسران آنان آشکار می شود. روز قیامت، ظرف بروز و ظهور زیانکاری و یا سودمندی است و انسان در آنجا متوجه می شود که در دنیا معاملۀ مبارک و رابحه و سودمند انجام داده یا معامله اش نامبارک و بائره و خاسره بوده است. خداوند متعال کـه می فرماید: «حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ»[5]، منظور از حبط، بی اثر و بی خاصیّت شدن اعمال است. کسی که بعد از ایمان، دوباره کافر شود، اعمال خیر او حبط و نابود می شود. حبط و تکفیر مقابل هم قرار دارند. حبط به معنای نابودی اعمال خیر است و تکفیر به معنای پوشانیدن گناهان و اعمال شرّ است. اگر انسان تقیّد به واجبات داشته باشد و از گناهان پرهیز کند، خداوند متعال خطاها و گناهان گذشتۀ او را قلم عفو می کشد و این همان تکفیر است «اِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَريماً»[6]. یکی از اقسـام گنـاهان کبیره، بی تفاوتی و اصرار بر گناهان صغیره و کوچک شماری آن است. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اِتَّقُوا الْمُحَقَّراتِ مِنَ الذُّنُوبِ فَاِنَّها لا تُغْفَرُ»[7]. همچنین امـام حسن عسگری(عَلَيهِ السَّلام) می فرمایند: «مِنَ الذُّنُوبِ الَّتی لا تُغْفَرُ قَوْلُ الرَّجُلِ لَيْتَنی لا اُؤاخَذُ اِلّا بِهذا»[8] از گناهان نابخشودنی این است که کسی بگوید ای کاش مرا به غیر از این گناه بازخواست نکنند.
همانطور که سابقاً نیز استفاده شده، دنیا محل تجارت است و انسان، هر لحظه در دنیـا در حال تجارت می باشد و تاجر است و نمی تواند بگوید که من در این دنیا نمی خواهم تاجر باشم. کار خیر، معامله با خداوند است و کار زشت، معامله با شیطان می باشد. انسان در هر صورت در دنیا، در حال معامله و کِشت است، لکن معاملۀ او یا رابحه است و یا خاسره. خوشا به حال مؤمنینی که همواره در حال معامله با خداوند می باشند. خداوند متعـال در سورۀ مبـارکۀ صفّ می فرماید: «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا هَلْ اَدُلُّكُمْ عَلى تِجارَةٍ تُنْجيكُمْ مِنْ عَذابٍ اَليمٍ﴿10﴾ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فی سَبيلِ اللهِ بِاَمْوالِكُمْ وَ اَنْفُسِكُمْ...﴿11﴾»[9] ای مؤمنان آیا (دلالت کنم) شما را بر تجارتی که نجات دهد شما را از عذاب دردناک، ایمان بیاورید به خداوند و رسولش و جهاد کنید در راه خداوند با مال ها و جانهایتان.
[1]- اى كسانى كه ايمان آورده ايد، يهود و نصارى را دوستان (خود) مگيريد (كه) بعضى از آنان دوستان بعضى ديگرند و هر كس از شما آنها را به دوستى گيرد، پس همانا او از آنان خواهد بود، در حقیقت خداوند هدایت نمیفرماید گروه ستمگران را (مبارکه مائده/۵۱).
[2]- اى كسانى كه ايمان آورده ايد، نگیرید دشمن من و دشمن خودتان را دوستان (مبارکه ممتحنه/۱).
[3]- مؤمنان نبايد کافران را به جای مؤمنان دوست بگيرند و هرکه چنين کند، او را با خدا هيچ رابطه ای نيست مگر اينکه از آنان به نوعی تقيّه کنيد، و خداوند شما را از خود برحذر می دارد و به سوی خداوند است بازگشت (مبارکه آل عمران/۲۸).
[4]- تحف العقول، ص۴۸۳؛ به نقل از کتاب گفتار دلنشین
[5]- حبط و نابود شد اعمالشان (مبارکه آل عمران/۲۲).
[6]- اگر دوری کنید (اجتناب کنید) از( گناهان) کبیره ای که نهی کرده میشوید از آن، میپوشانیم از شما گناهانتان را و داخل میکنیم شما را داخل کردنی گرامی (مبارکه نساء/۳۱).
[7]- بپرهیزید از گناهان کوچک، پس همانا آن آمرزیده نمیشود (الکافی، ج2، ص287؛ وسایل الشیعه، ج۱۵، ص۳۱۰).
[8]- بحارالانوار، ج50، ص250
[9]- مبارکه صف/10و11