آیات گذشته مربوط به طیّبات و طعام های حلال بود و آیۀ شریفۀ مورد بحث نیز دو حلال را ضمیمه می فرماید که از مصادیق دیگر طیّبات است که یکی معاملات با اهل کتاب و دیگری وصلت با اهل کتاب می باشد. بخش اوّل، در مورد معاملات و روابط اقتصادی مسلمانان با اهل کتاب می باشد که منظور، معاملات در طعام است که شامل خوراکی های غیر گوشتی اعم از حبوبات، غلّات و میوهجات می گردد که در جلسۀ سابق مطالبی پیرامون آن استفاده شد. بخش دوّم عبارت از ازدواج مسلمانان با زنان پاکدامن اهل کتاب می باشد و تفاوتی که قسمت اوّل آیۀ شریفه با قسمت دوّم دارد، این است که روابط اقتصادی و معاملات دوطرفه است «طَعامُ الَّذينَ اُوتُوا الْكِتابَ حِلٌّ لَكُمْ وَ طَعامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ»، ولی بخش دوّم که مسئلۀ نکاح و ازدواج با اهل کتاب است، یک طرفه می باشد و فقط مردان مسلمان اجازه دارند که با زنان و دخترانِ غیرمسلمان از اهل کتاب ازدواج کنند و زنان مسلمان اجازه ندارند با مردان اهل کتاب ازدواج نمایند. البته مردان مسلمان هم در صورتی اجازه دارند با زنان اهل کتاب ازدواج کنند که اوّلاً: زنان پاکدامن باشند و اهل فساد و فحشا نباشند. ثانیاً: مهریه هایشان را بپردازند. و ثالثاً: خودِ مردان هم اهل فساد و زناکاری نباشند و محسنین باشند. در اینجا دو مطلب قابل توجه است: اوّل اینکه: عفّت و حیاء و پاکدامنی در اینجا شرط است. دوّم اینکه: تضییع حقوق غیرمسلمان به هیچ نحو جایز نیست و در هر حال باید مهریه و اجرش پرداخت شود.
پس پاکدامن بودن هم در مورد مسلمانان و هم در مورد غیرمسلمانان لازم و ضروری است. امّا در مورد اینکه زنان باید پاکیزه و پاکدامن باشند، سئوالی مطرح می گردد و آن اینکه: آیا پاکدامن بودن مربوط به گذشتۀ زنان نیز می گردد، یا تنها زمان ازدواج مطرح است؟ پاسخ این است که ممنوعیّت در فساد و فحشاء در زمان ازدواج مطرح است و گذشتۀ زن، ملاک و معیار نیست. زن در زمان ازدواج باید پاکدامن باشد و اهل زنا و فحشاء نباشد. مردان هم باید پاکدامن باشند و اهل فساد و زنا و فحشاء نباشند. زنان و مردان غیرپاکدامن که توبه نموده اند، ممنوعیّت شامل آنها نمی گردد.
قابل توجه است: خداوند متعال در آیۀ شریفۀ مورد بحث، ازدواج مردان مسلمان با زنان پاکدامن اهل کتاب را جایز می شمارد، لکن در آیۀ شریفۀ دویست و بیست و یک مبارکۀ بقره می فرماید: «وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتّى يُؤْمِنَّ وَ لَاَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَ لَوْ اَعْجَبَتْكُمْ وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكينَ حَتّى يُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَ لَوْ اَعْجَبَكُمْ»[1] شما با زنان غیرمسلمان از مشرکین و کافران ازدواج نکنید تا اینکه ایمان بیاورند و البته یک زن بردۀ مسلمان بهتر است از یک زن غیرمسلمان، هرچند که زیبایی او شما را به تعجّب وا دارد. گرچه نسبت دادنِ ولد و فرزند به خداوند از طرف اهل کتاب، شرک محسوب می گردد، لکن از دیدگاه قرآن کریم، اهل کتاب، مشرک و کافر اصطلاحی نمی باشند، ولذا خدای سبحان ازدواج با زنان مشرک را منع فرموده، ولی ازدواج با زنان پاکدامن اهل کتاب تحت شرایطی مجاز می باشد.
حال علّت تحریم ازدواج زنان مسلمان با مردان غیرمسلمان این است که اوّلاً: بر اساس آیۀ شریفۀ «اَلرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ»[2]، مردان، سرپرستی و مدیریّت بر زنان را بر عهده دارند و خداوند این سرپرستی را بر عهدۀ مرد قرار داده است و اگر زن به اقتدار مرد احترام قائل شود، به خودش خدمت نموده است، لکن اگر اقتدار مرد را بشکند، اوّلین ضرر و آسیب را به خودش وارد می سازد. از اینرو معلوم می شود که چون مرد، قوّام است و مدیریّت خانواده را بر عهده دارد و این حقّ را خداوند بر او سپرده است، لذا خداوند متعال نخواسته که زنِ مسلمان تحت سرپرستی و نفوذ و اقتدار مردِ غیرمسلمان قرار گیرد و این نشان عزّت اسلام است «اَلْاِسْلامُ يَعْلُوا وَ لا يُعْلٰى عَلَيْهِ»[3] اسلام برتر است و هیچ چیز بر آن برتری ندارد و تجلّی کامل آن در زمان ظهور مبارک حضرت امام زمان(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) خواهد بود «هُوَ الَّذی اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدٰى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُون»[4].
ثانیاً: با توجه به اینکه زن، موجودی عاطفی است و عبد و عبید محبّت می باشد، لذا بیشتر تحت تأثیر مرد قرار می گیرد و اگر مرد، بامحبّت و صاحب حُسن خلق باشد، لاجرم زن، اثرپذیریِ بالاتری از همسرش داشته و بیشتر از مرد، تحت تأثیر همسرش قرار می گیرد و اسلام نخواسته است که مسلمان از غیرمسلمان تأثیر بپذیرد. از اینرو خداوند حکیم بر اساس حکمت بالغه اش چنین اجازه ای را که زن مسلمان با مرد غیرمسلمان ازدواج کند، نداده است.
بنابراین شایسته است جوانان عزیز در مسئلۀ انتخاب همسر، توجه بیشتری نمایند و با کسی وصلت نمایند که از نظر ایمان و تقوا و ارتباط با خداوند، در مرتبۀ بالاتری از ایشان قرار داشته باشد، چراکه اگر مرد از لحاظ ایمان قوی تر باشد، زن را هم در این ارتباط با تکیه بر امور معنوی بـالا می بـرد و بـاعث رشد و تعـالیِ بیشتر او می شود. البته مطلب مذکور بدین معنا نیست که چنانچه زنی، همسری داشته باشد که از لحاظ ایمانی و معنوی ضعیف تر از او باشد، اجازۀ تزلزل ایمانی دارد، بلکه چنین کسی باید بانو آسیه، همسر فرعون را یاد کند که در خانۀ فرعون به حضرت موسی(عَلَيهِ السَّلام) ایمان آورد و به آن درجه از قابلیّت باریافت که خدای سبحان در قرآن کریم، از آن بانوی عظیم القدر تجلیل فرموده و ايشان را به عنوان الگوی مؤمنین معرّفی فرمود «وَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً لِلَّذينَ آمَنُوا امْرَاَتَ فِرْعَوْنَ اِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لی عِنْدَكَ بَيْتاً فِی الْجَنَّةِ وَ نَجِّنی مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّنی مِنَ الْقَوْمِ الظّالِمينَ»[5]. قابلیّت بانو آسیه به آن حدّی بود که وقتی به علّت ایمان به حضرت موسی(عَلَيهِ السَّلام) توسّط همسرش به چهارمیخ کشیده می شد، به خدای سبحان عرض کرد: «رَبِّ ابْنِ لی عِنْدَكَ بَيْتاً فِی الْجَنَّةِ» خدایا برای من خانه ای در نزد خودت در بهشت بنا کن. یعنی آن بهشتِ لقاء الهی را درخواست نمود «فی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَليكٍ مُقْتَدِرٍ»[6]، نه آن بهشتی را که تنها چشمه و سیب و گلابی و... دارد «جَنّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ»[7]. البته در آن بهشتِ «فی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَليكٍ مُقْتَدِرٍ» هم نعمت های ظاهری به وفور وجود دارند. آری بانو آسیه آن بهشت عند اللّهی را درخواست نمودند که درواقع ترجمان آیۀ شریفۀ «يا اَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّة﴿27﴾ اِرْجِعی اِلی رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّة﴿28﴾ فَادْخُلی فی عِبادی﴿29﴾ وَ ادْخُلی جَنَّتی﴿30﴾»[8] می باشد.
[1]- و با زنانِ مشرک ازدواج نکنيد تا وقتی که ايمان بياورند و بی گمان کنيزِ با ايمان از زنِ مشرک بهتر است هرچند (زيبايی) او شما را شگفت زده نمايد و به مردان مشرک تا ايمان نياورده اند زن ندهيد که تحقيقاً بردۀ با ايمان از مرد مشرک بهتر است، هرچند شما را به شگفت آورد (مبارکه بقره/۲۲۱).
[2]- مردان سرپرستانند بر زنان (مبارکه نساء/34).
[3]- بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ)؛ نهج الفصاحه، حديث1055
[4]- اوست آن خـدایـی کـه فرستـاد رسولش را بـا هدایت و دین حق تـا غالب گرداند آن را بر تمام دین ها و اگرچه کراهت داشته باشند مشرکان (مبارکه توبه/۳۳).
[5]- و زد خداوند مثالی برای کسانی که ایمان آوردند، همسر فرعون را زمانی که گفت: پروردگارا بنا کن برای من نزد خودت خانهای در بهشت و نجات بده مرا از فرعون و عملش و نجات بده مرا از قوم ستمکاران (مبارکه تحریم/۱۱).
[6]- در قرارگاه صدق نزد پادشاه قدرتمند (مبارکه قمر/۵۵ ).
[7]- باغ هايی که جاری است از زیر آن نهرها (مبارکه بقره/۲۵).
[8]- ای نفسِ به اطمينان رسيده﴿27﴾ بازگرد به سوی پروردگارت، درحالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است﴿28﴾ پس داخل شو در جرگۀ بندگان من﴿29﴾ و داخل شو در بهشت من﴿30﴾ (مبارکه فجر/30-27).