همانطور که در بخش سابق استفاده شد، تمام دستورات و بایدها و نبایدهای پروردگار، وسیلة طهارت و پاکی هستند و هرچقدر که اين دستورات رعایت گردند، به همان میزان بر درجات طهارت و قرب انسان افزوده میگردد که یکی از این دستورات انفاق است «خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکّیهِمْ بِها...»[1] پیامبرم احسان و صدقات و زکاتها را قبول کن تا ایشان را تزکیه کنی. انفاق ظاهراً با دست صورت میگیرد لکن، موجب میشود که روح به طهارت برسد، همانطور که گناه را چشم و زبان مرتکب میگردند، ولی قلب و روح آلوده میگردد «اٰثِمٌ قَلْبُهْ»[2]. آری انفاق، جان را به طهارت میرساند و آنان که دیون شرعی خود را پرداخت میکنند، برای خود مهد میگسترانند و جان خود را به طهارت و پاکی میرسانند.
پس تمام واجبات و فرايض موجب پاکی روح و جان انسان شده و سرپيچی از آنها جان را آلوده میکند. اگر انسان نماز میخواند، خود را پـاک و طاهر میسازد و اگر نماز نمیخواند، جان و روح خود را آلوده میکند. اگر حجاب و عفت و حيا را رعايت میکند، جان خود را تطهير می نمايد و اگر بی عفتی میورزد، جان و روحش آلوده میشود و به همين ترتيب اگر انفـاق میکند، جانش طـاهر میگردد و در صورتيکه بخل میورزد و از انفاق خودداری میکند، جان و روحش آلوده میشود و انسان در روز قيامت به شکلِ جان و روحش محشور میگردد که محصول عمل اوست.
کسانيکه تقوای مالی دارند، علاوه بر طهارت و پاکی، دعای حضرت پيامبر اسلام(صَلَّي‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَ‌الِٰهِ) را هم شامل حال خود میکنند «وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ اِنَّ صَلٰوتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللهُ سَميعٌ عَليمٌ»[3] پيامبرم بر آنان درود فرست و دعايشان کن. آری، آنـانکه در برابر فقرای جامعه احساس مسئوليّت میکنند، الی يوم القيامة مشمول دعای خير حضرت پيامبر اسلام (صَلَّي‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَ‌الِٰهِ) قرار میگيرند و امروز نيز، مشمول دعای خير حضرت امام زمان(عَجَّلَ الله تَعالي فَرَجَهُ الشَّريف) هستند.
پس احساس مسئوليّت در برابر نيازمندان و بطور کلّی تقوای مالی، در طهارت روح بسيار مؤثر است و لذا از جانب خداوند متعال و رسول خدا(صَلَّي‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَ‌الِٰهِ) و آل طاهرين آن بزرگوار بطور مؤکّد به آن توصيه شده است. وجود مقدّس حضرت پيامبر اکرم(صَلَّي‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَ‌الِٰهِ) میفرمايند: «لِکُلِّ شَیْءٍ مِفْتاحٌ وَ مِفْتاحُ الْجَنَّةِ حُبُّ الْمَسٰاکينِ وَ الْفُقَرٰاءِ»[4] برای هر چيزی، کليدی است و کليد بهشت، دوست داشتن مساکين و فقرا است. خداوند تبارک و تعالی در شب معراج، خطاب به رسولش فرمود: «یٰا اَحْمَدُ! مَحَبَّتی مَحَبَّةُ الْفُقَراءِ»[5] ای احمد! محبّت من، در محبّت فقرا است. يعنی هر قدر در برابر نيازمندان احسـاس مسئوليّت کرديد، بـه همان اندازه از محبّت من بهره مند خواهيد شد. در حديث قدسی آمده است: «اَلْمٰالُ مٰالی وَ الْفُقَراءُ عِيٰالی وَ الْاَغْنيٰاءُ وُکَلٰائی»[6] مال، مال من است و فقرا اهل و عيال من هستند و ثروتمندان وُکلای من میباشند. حديث قدسی مذکور، اين حقيقت را میرساند که کسیکه به فقرا رسيدگی میکند، در واقع به عيال خداوند کمک میکند و لذا سهم بيشتری در طهارت روح دارد. خوشا به حال کسانی که هرگز خود را مالک اموالشان نمیدانند و مالِ گره گشا، دستِ گره گشا و زبانِ گره گشا دارند. تا زمانيکه محبّت دنيا در قلب رخنه دارد، انسان خود را مـالک داشته هـايش میپندارد و در اين صورت نمیتواند انفاق و احسان نمايد و دست و زبان گره گشا داشته باشد «حُبُّ الدُّنْيا رَأسُ کُلِّ خَطيئَةٍ»[7].
به فرمودة استاد جوادی آملی، «صدقه قبل از اينکه به دست فقير برسد، بدست خداوند متعال میرسد» ولذا عُلمای ربّانی زمانيکه انفاق میکردند، دست خود را میبوسيدند، چراکه آنان يقين داشتند که به اين وسيله دستشان با دست خداوند تماس يافته است. آری اگر انسان، حقيقتاً به بيان نورانی «اِنَّ الْمِسکينَ رَسُولُ اللهِ»[8] باور و يقين داشت، نه تنها انفاق و احسان را غرامت نمیپندارد، بلکه آن را غنيمت شمرده و از آن مشتاقانه استقبال مینمايد «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّی تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ»[9].
حال، در آستانه سال جديد، رسيدگی به فقرا، ضرورت بالاتری دارد. اگر در آغاز سال جديد دعای «يا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْاَبْصار...»[10] را میخوانيم و احسن الحال را از خداوند متعال طلب میکنيم، قسمت اعظم زمينة احسن الحال با احساس مسئوليت در برابر نيازمندان و اطعام فقرا و احسان به مساکين، تأمين میشود. حضرت امام صادق (عَلَيْهِ‌السّلام) میفرمايند: «اَحْرِصُوا عَلىٰ قَضاءِ حَوائِجِ الْمُؤْمِنينَ»[11] برای برآوردن حاجات مؤمنين حريص باشيد. گره گشايي از مردم و شاد کردن قلوب آنان، در پيشگاه خدای سبحان آنچنان ارزشمند است که بعد از ايمان به خداوند، هيچ عملی بالاتر از آن نيست. در بيان نورانی ديگری از آن بزرگوار آمده است: زمانيکه خداوند متعال مؤمن را از قبرش برانگيزد، تمثالی با او خارج شود که در جلو او راه رود، هرگـاه مؤمن يکی از هراسهای روز قيامت را ببيند، آن تمثال به او گويد: نترس و غم مخور، تو را مژده باد با شادی و کرامت خدای عزّ و جلّ، تا در برابر خدای عزّ و جلّ بايستد، خداوند هم از او به آسانی حساب کشد و به سوی بهشتش فرمان دهد و تمثال در جلويش باشد، مؤمن به آن مثال گويد: چه خوب کسی بودی تو که از گور همراه من درآمدی و همواره مرا به شادی و کرامت خداوند مژده دادی تا آن را ديدم، سپس گويد: تو کيستی؟ جواب دهد: «اَنَا السُّرُورُ الَّذي كُنْتَ اَدْخَلْتَ عَلىٰ اَخيكَ الْمُؤْمِنِ فِي الدُّنْيا خَلَقَنِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْهُ لِأُبَشِّرَكَ»[12] من آن شادی هستم که در دنيا به برادر مؤمنت رسانيدی، خدای عزّ و جلّ مرا از آن شادی آفريد تا تو را مژده دهم. «اَللّهُمَّ الرْزُقْنا مِنْهُمْ».
1- بگير از مالهايشان صدقه تا پاکسازی ايشان را و پاکيزه گردانی ايشان را به آن (مبارکه توبه/103).
2- گناهکار است قلبش (مبارکه بقره/283).
3- و دعا کن برای ايشان همانا دعای تو ماية آرامش ايشان است و خداوند شنوای داناست (مبارکه توبه/103).
4- نهج الفصاحه، ص479
5- مستدرک الوسائل، ج12، ص237
6- جامع الاخبار، ص80
7- دوست داشتن دنيا سرمنشاء تمام گناهان است (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم (صَلَّي‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَ‌الِٰهِ)؛ مصباح الشّريعه، ص138).
8- مسکين فرستادة خداست (بيان نورانی حضرت امام علی(عَلَيْهِ‌السّلام)؛ نهج البلاغه صبحی صالح، ص529).
9- هرگز به برّ و نيکی نمیرسيد تـا اينکه از آنچه محبوب میداريد انفاق نماييد (مبارکه آلعمران/92).
10- ای تغيير دهندة قلبها و چشمها (مفاتيح الجنان، دعای تحويل سال نو).
11- بحارالانوار، ج71، ص313
12- کافی، ج2، ص190