در ایّام حجّ و ایّام معلومات قرار داریم. روز مقدّس عرفه و عید قربان در پیش است. خدای سبحان حجّ را مقرّر فرموده تا به انسانها درس عبودیّت و بندگی بیاموزد. اینکه حاجی باید پشت مقام حضرت ابراهیم(عَلَيهِ السَّلام) دو رکعت نماز بگذارد و تا آن دو رکعت را به جای نیاورد، حجّش صحيح نيست، پیام می دهد که در بندگی و عبودیّت و تسلیم و طاعت، باید به حضرت ابراهیم(عَلَيهِ السَّلام) اقتدا نمود. حج، یادگار حضرت ابراهیم خلیل(عَلَيهِ السَّلام) و نمایش عبودیّت و بندگی آن حضرت است. آنچه که حضرت ابراهیم خلیل(عَلَيهِ السَّلام) را به مقام خُلَّت رسانید و او را خلیل الله نمود، بندگی و عبودیّت ایشان بود که آن هم محصول تسلیم و انقیـاد است. آنچه حضرت اسمـاعيل(عَلَيهِ السَّلام) را ذبيح الله نمود، بندگی و عبوديّت آن حضرت بود. آنچه حضرت آدم(عَلَيهِ السَّلام) را صَفِیُّ الله و حضرت نوح(عَلَيهِ السَّلام) را نبیّ الله کرد، جز عبودیّت و بندگی نبود. آنچه حضرت موسی(عَلَيهِ السَّلام) را به مقام کلیم اللّهی و حضرت عيسی(عَلَيهِ السَّلام) را به مقـام روح اللّهی رسانید، بندگی و عبودیّت خالصانۀ آن بزرگواران بود. و بالأخره آنچه وجود مقدّس حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)، آن اشرف مخلوقات و اکمل کاملان را به مقام حبیب الله بودن نائل کرد، جز عبودیّت و بندگی آن بزرگوار نبود که خداوند متعال از لسان ایشان در قرآن کریم فرمود: «اَنَا اَوَّلُ الْمُسْلِمينَ»[1].
سراسر حج، درس عبودیّت و بندگی است. روز عرفه روز عبد و بنده شدن و عید قربان جشن بندگی است. عرفات، دالان تطهیر و توقّفگاه الزامی است که میهمانان خداوند در آنجا تطهیر شده و وارد بیت خداوند می گردند. روز عرفه، روز نالیدن و صحرای عرفات، نمونۀ کوچکی از صحرای محشر است. نقش تربیتی روز عرفه آنچنان است که حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) می فرمایند: «اَلْحَجُّ عَرَفَة»[2] حج، عرفه است. البته برای بهره مندی از فیوضات و برکات روز مقدّس عرفه، حضور در صحرای عرفات الزامی نیست و از راه دور نیز با توبه و تطهیر دل می توان دل ها را سِیر داد و روانۀ صحرای عرفات نمود «بُعدِ منزل نَبُوَد در سفر روحانی»[3]. اگر انسان در مقام توبه درآید و جبران مافات نماید و قلبش را پاک کند، می تواند صعود و عروج نماید. حضرت امام زمان(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) همه ساله در عرفات حضور دارند و خداوند به برکت ایشان حج حجّاج را قبول می فرماید، همچنان که خداوند متعال، آن بزرگوار را در ماه مبارک رمضان در صدر سفرۀ ماه مبارک قرار می دهد تا به برکت وجودی ایشان گناهان ضیوف الرّحمان را ببخشاید. در این روز آنچنان رحمت الهی گسترده است که حضرت پيامبراکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: فکر بخشوده نشدن انسان در اين روز، بزرگترین معصیت است «مِنْ اَعْظَمِ الذُّنُوبِ اَنْ یَحْضُرَ الْعَرَفاتِ وَ يَظُنَّ اَنَّهُ لا یُغْفَرُ لَهُ»[4].
در روز مقدّس عرفه، وجود مبارک حضرت امام حسین(عَلَيهِ السَّلام) در دامنۀ کوه «جبل الرّحمة» ایستاده بودند و درحالی که به پهنای صورت اشک می ریختند، دعای عرفه را زمزمه می فرمودند و درواقع دعای عرفه، ترجمان عشق حضرت امام حسین(عَلَيهِ السَّلام) است و آن بزرگوار در این دعا، درس عبودیّت و بندگی و عشق و عاشقی و راز و نیاز با معبودِ محبوب، و مهر و محبّت را به انسان ها می آموزند.
پس شایسته است در روز مقدّس عرفه، به ظاهرِ دعا اکتفا نکنیم و آن را لقلقۀ زبان قرار ندهیم، بلکه با تأمّل و تفکّر در مضامین و مفاهیم عالیۀ آن که سراسر توحید و بندگی است، توجه کنیم که حضرت امام حسین(عَلَيهِ السَّلام) از خداوند چه ها خواسته اند و چگونه با يگانه معبودشان راز و نیاز نموده اند. اگر چند صفحه از دعای عرفه با توجه به مفاهیم عالیۀ آن خوانده شود، خیلی بهتر است از آنکه تمام دعا بدون توجه به معانی و مفاهیم آن خوانده شود. بنابراین شایسته است که مبلّغان و معلّمان محترم در روز مقدّس عرفه، در برنامه های تبلیغی خود، حقایق و مفاهیم ارزندۀ این دعا را برای متعلّمان بازگو نمایند و کسانی که برنامۀ دعای عرفه برگزار می کنند، فرازهایی از این دعا را با ترجمه و تفسیر آن بخوانند.
حجّاج محترم در غروب روز عرفه به سوی مُزدَلَفه و مشعرالحرام که کلاس توحید بالاتری است، روانه می شوند «فَاِذا اَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ»[5]. در آن شب، حجّـاج فقط سلاح جمع می کنند، چراکه فردا می خواهند به جنگ شیطان بروند. حضرت ابراهیمِ خلیل(عَلَيهِ السَّلام) وقتی می خواهند در قربانگاه امر الهی را اجرا نمایند، در آنجا شیطان به سراغ ایشان می آید و آن بزرگوار با سنگ، آن ملعون را رَمْیْ می کنند و «رمی جمرات»، سَنبل و یادآور رجم شیطان توسط آن حضرت است و این حقیقت را می رساند که شیطان حتّی به قربانگاه هم می آید و همه جا با انسان است و در صورتی که انسان بیدار و آگاه و هوشیار و دشمن شناس نباشد و دشمن را جدّی نشمارد و از شرّ او به خدای عظیم پناهنده نشود، مغلوب او می گردد و تنها با دشمن شناسی و پناهندگیِ عملی به خدای سبحان و تلاش و کوشش، می تواند صورتِ شیطان را بر خاک بمالد «قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاس﴿1﴾ مَلِكِ النّاسِ﴿2﴾ اِلهِ النّاسِ﴿3﴾ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنّاس﴿4﴾ اَلَّذی يُوَسْوِسُ فی صُدُورِ النّاس﴿5﴾ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النّاس﴿6﴾»[6].
«بارالهـا! بـه روان مقدّس حضـرت محمّـد و آل محمّـد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فـرسـت و در امـر ظـهـور و فـرج مـولا و مقتـدایـمـان حضـرت ولیّ عصر(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) تعجیل بفرما. پروردگارا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت و توبۀ حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی به همۀ ما مرحمت بفرمـا. خداوندا! همۀ ما را از شرّ نفس و شيطان و سقوط در ورطۀ هلاکت معنوی، مصون و محفوظ بفرما و توفيق هجرت معنوی و باطنی به همۀ ما عنايت بفرما. پروردگارا! همۀ ما را از شيعيان و پيروان حقيقی حضرات اهل بيت عصمت و طهارت(عَلَيهِمُ السَّلام) مقرّر بفرما و از شفاعت کبرای آن بزرگواران بهره مند بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق، سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
[1]- من اوّلينِ تسليم شدگانم (مبارکه انعام/163).
[2]- مُسَكِّنُ الفؤاد عند فقد الاحبه و الاولاد، ص42
[3]- حافظ(عَلَيهِ الرَّحمَة)
[4]- از بزرگترين گناهان اين است که (شخصی) حاضر شود در عرفات و گمان نمايد به اينکه او آمرزيده نشده است (کتاب «تذکرةالمتّقين»، ص91 و 92؛ به نقل از کتاب «حج عارفان»، تأليف رحيم کارگر، ص142).
[5]- پس زمانی که برگشتيد (کوچ کرديد) از عرفات، پس ياد کنيد خداوند را نزد مشعرالحرام (مبارکه بقره/198).
[6]- بگو پنـاه می برم بـه پروردگـار مردم﴿1﴾ پـادشـاه مردم﴿2﴾ معبـود مردم﴿3﴾ از شرّ وسوسه کنندۀ بسيار پنهان شونده﴿4﴾ آنکه وسوسه می کند در سينه های مردم﴿5﴾ از جنّيان و انسانها﴿6﴾ (مبارکه ناس/6-1).