در آیۀ شریفۀ مورد بحث (آيۀ صد و بيست و دوم)، خداوند متعال بهشت برین را به انسان وعده می دهد و این وعده دروغ نیست «وَ مَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللهِ قيلاً»، «وَ مَنْ اَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اللهِ»[1]، و در مقابل، تمام قول های شیطان دروغ است. در آیات قبلی سخن از ترسانیدن و تهدید و وعیدهای پروردگار بود، ولی یک مرتبه خداوند متعال در آیۀ شریفۀ مورد بحث، از انذار به ابشار برمی گردد. آیه به آیۀ قرآن کریم به انسان درس می دهد و می آموزد که وقتی او هم مردم را از غضب خداوند ترسانید، بلافاصله به رحمت او، بشارت دهد.
قابل توجه پدران و مادران و معلّمان و مربّیان محترم است که همیشه در تربیت فرزندان و متعلّمان، یک جانبه پیش نروند و همواره تهدیدها در کنار تشویق ها قرار گیرند. پُرواضح است که اگر در تربیت فرزندان و متعلّمان کفّۀ انذار بطور کلّی قطع گردد و همواره آنان به رحمت پروردگاری وعده داده شوند، امنیّت کاذب در وجود آنان ایجاد می شود و در این صورت، دیگر ضمانت اجرایی در ترک گنـاهان و انجـام واجبات نخواهند داشت. همچنين اگر تهدید و انذار بیشتر از تشویق باشد، خوف ایجاد می گردد و خوفِ بيش از حدّ، موجب ایجاد یأس می شود و ناامیدی به سراغ آنان می آید، ولذا از مسير حق بازمی مانند. پس معلوم می شود که ترک گناه و انجام واجبات، معلول اين دو اصل است و هم تشویقِ بسیار و هم تهدیدِ بیش از حدّ، هر دو آسیب زننده است. خوف و رجاء باید در حال تعادل و توازن باشند و از توازنِ خوف و رجاء، حقیقت ایمان حاصل می شود.
البته با توجه به اینکه رحمت الهی بر غضب او غلبه دارد «يا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ»[2]، «وَ رَحْمَتی وَسِعَتْ كُلَّ شَیْءٍ»[3]، لذا بهتر است امیدوار کردن به رحمت الهی، بر ترسانیدن از عذاب پروردگار غلبه یابد.
خداوند متعال در ادامۀ آیۀ شریفۀ مورد بحث می فرماید: «خالِدينَ فيها اَبَداً» یعنی این بهشتی که به انسان وعده داده شده، جاوید و ابدی است و این ابدی بودنِ نعمت، بشارتی مضاعف بر مؤمنان است. چراکه تا نعمت جاویدان نباشد، آن سکونت الهی و توحیدی، نصیب انسان نمی شود و به همین علّت غیرمؤمن همواره در رنج است، چراکه در اوج نعمت و قدرت، فکر اینکه روزی مرگ به سراغ او آمده و تمام این نعمت ها پایان خواهد پذیرفت، زندگی را به کام او تلخ و ناگوار می سازد.
خدای سبحان در توصیف بهشت می فرماید: «جَنّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ»؛ چراکه بهشت تجلّیِ رحمتِ نود و نه درصدی پروردگار است. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «خداوند متعال صد رحمت دارد، يکی از آنها آن است که خلائق به موجب آن در بين خويش مهر می ورزند و نود و نه رحمت ديگر برای روز قيامت است»[4]. نعمات بهشتی چنان است که وقتی مؤمنان آن را می بینند، موجب روشنی چشمشان خواهد بود «فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ اَعْيُن»[5]. از اینرو حقیقتاً دیوانه است کسی که دنیا را به آخرت ترجیح دهد «اِنَّمَا الْمَجْنُونُ مَنْ آثَرَ الدُّنْيا عَلَى الْآخِرَة»[6] و بهشت را که تجلّیِ رحمت پروردگاری است، در مقابلِ لذّت های محدود و چندروزۀ آلوده به خونِ دنیا بفروشد.
وقتی خداوند متعال می فرماید: کسی که وارد بهشت شد دیگر خروجی برای او نیست و او خالد در آن است «خالِدينَ فيها اَبَداً»، سؤالی پیش می آید که آیا نعمت های بهشتی که بطور جاویدان و پایدار هستند، برای انسان یکنواخت نخواهد شد؟ پاسخ این است که: خداوند متعال خالق انسان است و می داند که انسان تنوع طلب است، بنابراین نعمات بهشتی را چنان برای بندگانش ترتیب داده که آن به آن برای آنان تازگی دارد. در سورۀ مبارکۀ کهف فرمود: «خالِدينَ فيها لا يَبْغُونَ عَنْها حِوَلا»[7]. آری مؤمنان در بهشت همیشگی هستند و در آن تغییر و تحوّلی نمی خواهند، چراکه آن نعمت ها و پذیرایی عظیم پروردگار و بطور کلّی بهشت، تجلّی رضایت الهی است، ولذا دیگر تحوّل و عوض شدن برای آنان مفهومی ندارد و تمام این نعمات و روزی ها از مسیر عبودیّت و بندگی عاید انسان می گردد.
[1]- و کيست وفادارتر به عهدش از خداوند (مبارکه توبه/111).
[2]- ای خدايی که سبقت گرفته رحمتش بر غضبش (مفاتيح الجنان، فرازی از دعای جوشن کبير، بند19).
[3]- و رحمت من فراگرفته همه چيز را (مبارکه اعراف/156).
[4]- پيام پيامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)، ص653
[5]- پس نمی داند نفسی آنچه که پنهان داشته شده برای ايشان از روشنی چشم ها (مبارکه سجده/17).
[6]- بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)؛ بحارالانوار، ج1، ص131
[7]- جاويدان هستند در آن، نمی جويند از آن انتقالی (مبارکه کهف/108).