بـاب توبه گرچه پیوسته به روی آلودگـان گشوده است، لکن زمان هایی وجود دارد کـه این استغفار و توبه، پذیرش بالاتری پیدا می کند و انسان را از راه میان بُر به مقصد اعلی و قرب الهی می رساند که از جملۀ آنها زمان سحر می باشد. از نیمه شب به بعد، زمان سحر است و این زمان آنچنان ارزشمند می باشد که خداوند متعال در قرآن کریم به آن قسم یاد فرموده است «وَ اللَّيْلِ اِذا يَسْرِ»[1] سوگند به شب زمانی که سِیر می کند. در سوره های مبارکۀ آل عمران و ذاریات، استغفار در زمان سحر، از اوصاف مؤمنان حقيقی معرّفی شده است «وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْاَسْحار»[2]، «وَ بِالْاَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُون»[3]. مؤمنان حقیقی و اولیای الهی در پایان شب و زمان سحر، آن زمان که دور از غوغای روزانه است، به راز و نیاز و مناجات و خلوت با معبود محبوب می پردازند. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «اِذا كانَ آخِرُ اللَّيْلِ يَقُولُ اللهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالى هَلْ مِنْ داعٍ فَاُجيبَهُ هَلْ مِنْ سائِلٍ فَاُعْطِيَهُ سُؤْلَهُ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَاَغْفِرَ لَهُ هَلْ مِنْ تائِبٍ فَاَتُوبَ عَلَيْه»[4] وقتى آخر شب فرا رسد، خداى سبحان مىفرمايد: آيا دعاكننده اى هست كه جوابش دهم؟ و آيا خواهندهاى هست كه خواستهاش را به او دهم؟ آيا استغفاركننده اى هست كه او را ببخشم؟ آيا تائبى هست كه توبۀ وى را قبول كنم؟ آری منـاجـات شبـانه و دعـا و راز و نیـاز سحر این چنین جایگاه رفیعه ای در پیشگاه خدای سبحان، و آثار مبارک و تربیتی فراوانی در روح و جان انسان دارد «اِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِیَ اَشَدُّ وَطْئاً وَ اَقْوَمُ قيلاً»[5].
«شب خیز که عاشقان به شب راز کنند
گِـرد در و بـام دوسـت پرواز کنـنـد
هر جـا کـه دری بُوَد بـه شب بربندند
الّـا در عاشقـان کـه شب بـاز کنند»[6]
بنابراین شایسته است که اگر در زمان های دیگر هم میسّر نشد، در ماه مبارک رمضان حداقل با نیم ساعت زودتر بیدار شدن برای سحری، خود را از فیوضات ساعات پر نور سحر و تهجّد و نماز شب بهره مند سازیم. اولیای الهی در این ساعات، بیدار و مشغول مناجات و راز و نیاز با معبود محبوب هستند و انفاس قدسیۀ آنان در فضا پخش است، ولذا در صورتی که انسان در این زمان نورانی بیدار باشد، گیرنده های معنوی او از انفاس قدسیۀ آنان بهره می برد.
استاد جوادی آملی می فرمایند: «فیض شب، فیض دیگری است». معراج رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) در شب اتّفاق افتاد «سُبْحانَ الَّذی اَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلاً»[7]. قرآن کريم در شب نازل شد «اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَيْلَةِ الْقَدْرِ»[8]. میقات حضرت موسی(عَلَيهِ السَّلام) در شب بود «وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثينَ لَيْلَة»[9]، و بسیاری از برکات دیگر در شب بوده است، ولذا شایسته است که قسمت پایانی شب و موقع سحر را بسیار مغتنم شماریم. حضرت امام حسن عسکری(عَلَيهِ السَّلام) می فرمايند: «اِنَّ الْوُصُولَ اِلَى اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَفَرٌ لا يُدْرَكُ اِلّا بِامْتِطاء اللَّيْل»[10].
همچنین از زمان طلوع فجر تا طلوع آفتاب که بین الطّلوعین نامیده می شود، بسیار ارزشمند است، چراکه زمان توزیع روزی های معنوی می باشند و در این زمان هم انفاس قدسیۀ اولیای الهی که به مناجات با معبود مشغولند، در فضا پخش است و سایر انسانها به میزان بیداری شان، از این روزی های معنوی متنعّم می شوند.
[1]- مبارکه فجر/4
[2]- و استغفارکنندگان در سحرها (مبارکه آل عمران/17).
[3]- و در سحرگاهان ايشان استغفار می کنند (مبارکه ذاريات/18).
[4]- عدة الداعي و نجاح الساعي، ص48
[5]- همانا برخاستنِ در شب آن شديدتر است از لحاظ ثُبات و استوارتر است از لحاظ گفتار (مبارکه مزمل/6).
[6]- رباعيّات ابوسعيد ابوالخير
[7]- پاک و منزّه است خدایی که (شبانه) بُرد بنده اش را در شب (مبارکه اِسراء/1).
[8]- همانا ما نازل کرديم آن را در شب قدر (مبارکه قدر/1).
[9]- و وعده داديم موسی را سی شب (مبارکه اعراف/142).
[10]- همانا وصول به سوی خداوند عزّ و جلّ، سفری است که جز با مرکب راهوارِ شب زنده داری به دست نمی آيد (بحارالانوار، ج75، ص380).