بعد از اینکه شمه ای از فضایل و برکات ماه مبارک رمضان معلوم شد، حال باید توجه نمود که چگونه میتوان از روح ماه مبارک رمضان بهره مند شد و به حقیقت و باطن ماه مبارک وارد گردید و از لحظه لحظه های آن بهره برد تا مبادا ماه مبارک رمضان به سر آید و ما در غفلت باشیم. همانطور که حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «اِنَّ الشَّقِیَّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ هذَا الشَّهْرُ وَ لَمْ يُغْفَرْ ذُنُوبُه»[1] بدبخت واقعى كسى است كه اين ماه بر او بگذرد و گناهانش آمرزيده نشود. در آخرین جمعۀ ماه شریف شعبان که خطبۀ شعبانیه توسط حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) ابلاغ شد، راه های رسیدن به روح و حقیقت ماه مبارک رمضان بیان شده است که چند نمونه از آن استفاده میشود.
ماه مبارک رمضان، ماه خاصّۀ الهی است. خدای سبحان صفات بسیاری دارد، ولی صفت خاصّۀ خداوند، رحمت است «يا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ»[2]، «وَ رَحْمَتی وَسِعَتْ كُلَّ شَیْءٍ»[3]. صفت رحمت بر تمام اوصاف پروردگار غلبه دارد. اگر به ما آموختند که از خداوند درخواست کنیم: «اَللّهُمَّ اِنّی اَسْـاَلُكَ مُوجِبـاتِ رَحْمَتِـك»[4]، کسـانی میتوانند در ماه خاصّۀ پروردگار متعال که ماه مبارک رمضان است از رحمت خاصّۀ الهی کمال بهره مندی را داشته باشند که از صفت رحمت الهی بیشتر بهره ببرند. یعنی نسبت به بندگان خداوند، رحیم و مهربان باشند. وجود مقدّس حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «سوگند به آنکه جانم در دست اوست، رحمت خداوند جز افراد مهربان را در بر نمی گیرد، اصحاب گفتند: ای رسول خدا! ما همه رحيم و مهربان هستيم. فرمودند: مقصود کسانی نیستند که فقط نسبت به خود و خانواده شان مهربانند، بلکه مقصود کسانی هستند که به همۀ مسلمانان مهربانند. خدای متعال فرمود: اگر خواهان مهربانی (و بخشایش) من هستید، پس (نسبت به هم) مهربان باشید»[5]. اولیـن وسیله ای کـه موجبـات رحمت خداونـد را فراهم می آورد، مهربانی و رحمت و محبّت نسبت به مردم است، خصوصاً در این ماه که ماه رحمت می باشد و در این راستا، اعضای خانواده در اولویّت قرار دارند. ماه مبارک رمضان، ماه مهربانی و رحمت و ماه محبّت، مـاه صبر و رفق و مدارا، ماه عفو و گذشت و تغافل و ماه خوش اخلاقی و گشاده رویی و اخلاق حسنه است. حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) در خطبۀ شعبانیه به مردم مکرّر سفارش می فرمایند که اخلاق خود را در این ماه، حسنه گردانند.
یکی دیگر از سفارشاتی که حضرت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) در خطبۀ شعبانیه به آن تأکید فراوان داشته اند، انفاق در ماه مبارک رمضان است که موجب بهره مندی از رحمت خاصّۀ الهی و روح و حقیقت ماه مبارک می گردد، ولذا شایسته است که در ماه رحمت، خانواده های کم درآمدِ پُرجمعیت را که برای تهیه لوازم اولیّۀ زندگی خود ناتوان هستند، دریابیم و به فکر سفره های خالی نیازمندان باشیم.
در رابطه با احسان های ماه مبارک رمضان، چند نکته لازم به ذکر است که عبارتند از:
اول اینکه: در تهیه بسته های گوشتی برای احسان، سعی شود که اين بسته ها کمتر از یک کیلو نباشند، تا حداقل این گوشت، یک یا دو بار نیاز مصرفی همه اعضای خانواده را که سالی بیش از یک یا دو بار گوشت نمی خورند، تأمین نماید.
دوم اینکه: بنا به فرمودۀ حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) که فرمودند: «گوشت گاو درد است»[6]، لذا حتی المقدار سعی شود که احسان ها از گوشت گوسفند باشند.
در جلسۀ سابق استفاده شد که خداوند متعال انسانها را برای صعود و پرواز آفرید و برای این منظور، دو بال پرواز برای آنها قرار داد که عبارت از ایمان و عمل صالح است و همچنین استفاده شد، افرادی که با وجود این دو بال، نمی توانند پرواز کنند، کسانی هستند که بال عملشان آسیب دیده است.
حضرت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) در خطبۀ نورانی شعبانیه چندين مورد از مواردی را که موجب دریافت رحمت خاصّۀ الهی می شود، ابلاغ فرموده اند که مهمترین آن، ترک گناه است. بزرگترین مانع صعود و پرواز، گناه می باشد و مهمترین عامل زمین گیریِ انسان، آفت گناه است، ولذا در چند روزِ باقی مانده از ماه شعبان، هر کسی به میزان ترک گناهش، می تواند موجب فراهم آوردن رحمت الهی برای خود گردد.
وقتی ابلاغ خطبۀ شعبانیه از سوی پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) پایان پذیرفت، حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) از رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) سوال کردند: «يا رَسُولَ اللهِ ما اَفْضَلُ الْاَعْمالِ فی هذَا الشَّهْر»[7] از میان تمام اعمال، کدام عمل در اين ماه شریف بافضیلت تر است؟ حضرت فرمودند: «يا اَبَا الْحَسَنِ اَفْضَلُ الْاَعْمالِ فی هذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحارِمِ اللهِ عَزَّ وَ جَلّ»[8] ای ابا الحسن، بافضیلت ترين اعمال در این ماه، پرهيز و خويشتن داری از حرام های خدای عزّ و جلّ می باشد. آری افضل اعمال در این ماه، خویشتن داری و خودنگهداری از گناهان است که مهمترین پایۀ تقوا می باشد، همانطور که هدف از روزه، کسب تقوا است «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ ... لَعَلَّكُمْ تَتَّقُون»[9].
گناهان فردی که بینی و بین الله صورت می گیرد، اعم از گناهان عملی و اخلاقی، همانند سستی در نماز، دروغ، کبر، غرور، ریا، حسد، حقد، کینه و... موجب دوری از رحمت الهی می شود و هر کس بخواهد در سفرۀ رحمت الهی راهی داشته باشد، باید تا حدّ توان، خود را از این اوصاف پاک نماید. حال وقتی گناهان فردی این چنین انسان را زمین گیر می کنند، پُرواضح است که گنـاهان اجتماعی و حق النّاس ها بمانند غیبت، تهمت، شماتت، عیب جویی و... که هفتۀ قبل مطالبی پیرامون آنها در چندین بند استفاده شد، به مراتب بالاتر از آن، انسان را زمین گیر خواهند کرد.
نکتۀ قابل توجه اينکه: مطلبی که در مورد تمام حق النّاس ها، مشترک می باشد، این است که تمام آن گناهان، از طریق زبان صورت می گیرد. بفرموده حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) زبان عضوی است که جِرم و حجم آن کوچک ولی گناه و جُرم آن بسیار می باشد. حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) می فرمایند: «مَنْ كَثُرَ كَلامُهُ كَثُرَ خَطاؤُهُ وَ مَنْ كَثُرَ خَطاؤُهُ قَلَّ حَياؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَياؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ ماتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ ماتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النّار»[10] كسى كه پُرحرف باشد، خطا و اشتباهش زياد خواهد شد و كسى كه خطا و لغزشش زياد باشد، حيا و شرمش كم مىشود و كسى كه كم شرم باشد، ورع و تقوايش كم می شود و کسی که ورع و تقوايش کم باشد، دلش می ميرد و كسى كه دلش مرده باشد، داخل آتش مىشود. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «هَلْ يَكُبُّ النّاسَ فِی النّارِ اِلّا حَصائِدُ اَلْسِنَتِهِم»[11] آيا مردم را به دوزخ سرازير كند، جز دست آوردهاى زبان هايشان. و در موردی نيز فرمودند: «لا شَیْءَ اَحَقُّّ بِالسِّجْن مِنَ اللِّسانِ»[12] هيچ چيز شايستهتر از زبان به زندانی شدن نيست. اگر انسان محافظت از زبان نداشته باشد، یقیناً برای او خیلی سنگین تمام خواهد شد «ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ اِلاّ لَدَيْهِ رَقيبٌ عَتيد»[13].
در مناجات شعبانیه که دعای عظیم القدری است، راههای رسیدن به رحمت الهی نشان داده شده است. همچنین صلوات شعبانیه وسیلۀ پناهندگی به اهل بیت(عَلَيهِم السَّلام) می باشد و شایسته است در این مدت باقیمانده از ماه شریف شعبـان تلاوت گردد. در صلوات شعبانیه، اهلبيت(عَلَيهِمالسَّلام) را به نام کهف حصين میخوانيم: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اَلْكَهْفِ الْحَصين وَ غِياثِ الْمُضْطَرِّ الْمُستَكين...»[14] خدايا، بر حضرت محمّد و آل محمّد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) درود فرست، آنان كه پناهگاه مصون و محفوظ، و ياور درماندۀ بيچارۀ ذليل هستند.
در ماه شریف شعبان، علاوه بر مراقبت از اعضا و جوارح، خصوصاً زبان، شایسته است که دست به دامن آبرومندان درگاه الهی شویم و به کهف حصین حضرات معصومین(عَلَيهِم السَّلام) پناهنده شویم تا آنان نیز ما را از دعای خیر و شفاعت خود، بی نصیب ننمایند و ما را نزد خداوند متعال شفاعت کنند تـا بـا مقبـولیّت و آمرزش، از مـاه رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)، وارد ماه خداوند گردیم.
«آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند
آیا بُوَد که گوشۀ چشمی به ما کنند»[15]
آن بزرگواران، مظهر اتمّ و اکمل اسمای حُسنای پروردگار و صفات جمال و جلال الهی هستند و توسّل به مظاهر پرورگار، توسّل به خود باری تعالی است، فلذا به آن بزرگواران متوسّل می شویم و چنین به درگاه ربوبی می نالیم که: پروردگارا! هرچند که ما هیچ گونه شرایط حضور در ماه مبارک رمضان را در خود نمی بینیم و حقیقتاً که بخاطر کم کاری ها و بدبندگی ها، برای نشستن در سفرۀ کرامت پروردگار، سفره ای که میهمان خاص آن، حضرت امام زمان(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) هستند، شرایط مساعدی نداریم «دست ما کوتاه و خرما بر نخیل»[16]، لکن عاجزانه می نالیم: پروردگارا، اگر تا به امروز ما را نیامرزیده ای، در باقیماندۀ ماه شعبان ما را ببخش و بیامرز و توفیق ورود صادقانه به ماه مبارک رمضان و خروج صادقانه تر از ماه مبارک رمضان شامل حال همۀ ما بفرما.
«چون عود نبـود، چوب بيـد آوردم
روی سـیـه و مـوی سپـيـد آوردم
گفتی تو به من که ناامیدی کفر است
بـر قـول تـو رفتـم و امیـد آوردم»
[1]- امالی صدوق، ص55
[2]- ای خدایی که سبقت گرفته رحمت او بر غضبش (مفاتيح الجنان، فرازی از دعای جوشن کبير).
[3]- و رحمت من فرا گرفته همه چيز را (مبارکه اعراف/156).
[4]- خداوندا از تو درخواست می کنم موجبات رحمت تو را (مفاتيح الجنان، فرازی از تعقيبات نماز ظهر).
[5]- وَالذی نَفْسی بِیَدِهِ لا یَضَعُ اللهُ الرَّحْمَةَ الاّ عَلی رَحیمٍ قالوا یا رَسولَ اللهِ کُلُّنا رَحیمٌ قالَ لَیْسَ الَّذی یَرْحَمُ نَفْسَهُ وَ اَهْلَهُ خاصَّةً وَلکِنْ الَّذی یَرْحَمُ المُسلِمینَ وَ قال(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه): قال الله تعالی: ان کُنْتُم تُریدونَ رَحْمَتی فارْحَموا (سیره نبوی، دلشاد تهرانی، دفتر سوم، ص80).
[6]- آسمان و جهان، ترجمه كتاب السماء و العالم بحار، ج6، ص235
[7]- امالی صدوق، ص95
[8]- امالی صدوق، ص95
[9]- ای کسانی که ايمان آورديد، نوشته شد بر شما روزه... باشد که شما تقوا پيشه کنيد (مبارکه بقره/183).
[10]- بحارالانوار، ج68، ص286
[11]- بحارالانوار، ج72، ص260
[12]- نهج الفصاحه، حديث2499
[13]- به لفظ درنمی آورد هيچ سخنی را مگر اينکه در نزد او نگهبانی است آماده (مبارکه ق/18).
[14]- مفاتيح الجنان، در اعمال مشترکة ماه شريف شعبان
[15]- حافظ(رَحمَةُ اللهِ عَلَيه)
[16]- حافظ(رَحمَةُ اللهِ عَلَيه)