در روزهای پایانی سال و در آخرین لحظات آن، آرزوی همۀ ما این است که مشمول عفو و آمرزش و رحمت پروردگار قرار گیریم و به سال جدید پاکیزه وارد شویم و به اهل بیت(عَلَيهِمُالسَّلام) نزدیک گردیم «رَبِّ اَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْق»[1]. از جمله اوصاف الهی که انسان های کامل در اوج مرتبه به آن ملبّس هستند، صفت عفو و رحمت الهی است. بهرهمندی از عفو و رحمت پروردگار، به شرط تلبّس به صفت عفو و رحمت امکان پذیر است. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) از قول خدای سبحان می فرمایند: «اِنْ كُنْتُمْ تُريدُونَ رَحْمَتی فَارْحَمُوا»[2] اگر می خواهید مورد رحمت پروردگار قرار گیرید، به مردم رحم کنید. در بیان نورانی دیگری از آن بزرگوار آمده است: «اِرْحَمْ مَنْ فِی الْاَرْضِ يَرْحَمْكَ مَنْ فِی السَّماء»[3] رحم کن بر کسی که روی زمین است تا رحم کند بر تو کسی که در آسمان است. خداوند متعال در قرآن کريم می فرماید: اگر می خواهید مورد غفران الهی قرار گیرید، عفو کنید و صفح نمائید «وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا اَ لا تُحِبُّونَ اَنْ يَغْفِرَ اللهُ لَكُمْ»[4]. معنای عفو این است که انسان از گناهان کسی که مستوجب عقوبت و کیفر است، درگذرد و او را ببخشد، ولی صفح به معنای اغماض و چشم پوشی و نادیده گرفتن و فراموش کردن آن خطاست و به همین علت خداوند متعال در قرآن کریم انسان را، هم به عفو و هم به صفح دعوت می فرماید. تنها راهِ اینکه انسان بتواند در معرض عفو پروردگار قرار گیرد، این است که دیگران را ببخشد. خداوند متعال، بندگانی را که مستوجب کیفر هستند و نمک خورده و نمکدان شکسته اند، در اثر توبه عفو می فرماید و به این ترتیب بندگانش را به عفو و بخشش دعوت می فرماید تا با تلبّس به این صفت، به ذات اقدسش تقرّب یابند.
خدای سبحان در سورۀ مبارکۀ فصّلت می فرماید: «اِدْفَعْ بِالَّتی هِیَ اَحْسَنُ فَاِذَا الَّذی بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَاَنَّهُ وَلِیٌّ حَميمٌ»[5]. اگر انسان به این آیۀ شریفه عمل کند، به صفت رحمت آن بزرگواران ملبّس می شود و امید است که از بارش رحمت فاطمی در دنیا و از شفاعت آن بزرگوار در آخرت بهره بَرَد. توصیۀ خداوند و محبوبانش همواره بر این است که بدی با نیکی جواب داده شود.
«بدی را بدی سهل بـاشد جزا اگر مردی اَحسِن اِلی مَن اَساء»[6]
بدی را با بدی جواب دادن و مقابله به مثل کردن، کار حیوانات است، همانطور که جنگ خروس با خروس، جنگ شاخ با شاخ و جنگ چنگال با چنگال صورت می گیرد. اما شما انسان و انسان زاده هستید و پدران شما انسان های کامل هستند و شایسته است که شما هم شبیه آنان گردید. همانطور که هر چیز، صفت و مشخصه ای دارد، بمانند اینکه خاصیت نمک، شوری و خاصیت آتش، سوزانیدن است، همانگونه هم انسان با اوصافی همچون عفو، مدارا، بخشش، رحمت، تواضع و... شناخته می شود. انسان هرچه کم می بخشد، از انسانیّت کم دارد و در مقابل، هرچه بیشتر مردم را مورد عفو قرار می دهد، روحش بزرگتر شده و به خداوندِ بزرگ و بینهایت نزدیک می شود. آری، انسان با صبر و عفو و گذشت و تواضع بزرگ می شود و به بزرگان تقرّب پیدا می کند. عفو، صفت پروردگاری و صفت بزرگان است و به همین علّت حضرت امام علی(عَلَیهِالسَّلام) فرمودند: «اَلْعَفْوُ تاجُ الْمَكارِم»[7]. اینکه انسان خداوند را یاد کند و افرادی را که به او بدی کرده اند و مستوجب عقوبت هستند، عفو نماید و شامل رحمت قرار دهد، فضیلت است.
پس یکی از مهم ترین راه هایی که انسان می تواند به اوصاف الهی مزیّن شود و به خدای سبحان و اولیای الهی تقرّب یابد، عفو و گذشت می باشد و از این راه می تواند خود را در معرض تابش و بارش آن بزرگواران قرار دهد و از کوثر وجودشان بهره مند شود.
در آستانۀ ولادت باسعادت بـانوی دو عالم، حضرت فاطمۀ زهرا(سَلامُاللهِعَلَيها) قرار گرفتهایم. تمام قدرتها به اِذنالله به دست آن بزرگواران است، چراکه مزیّن و مجهّز و ملبّس به اوصاف پروردگار و صفات جمال و کمال خداوند هستند، ولذا انسان به وسیلۀ این اوصاف می تواند خود را به آنان نزدیک کند و به عبارتی خدایی شود و مظهر اوصاف پروردگار گردد. خداوند متعال، خدای رحمت است و پیامبر ما پیامبر رحمت می باشند «وَ ما اَرْسَلْناكَ اِلاّ رَحْمَةً لِلْعالَمين»[8] و دین و کتاب ما، دین و کتاب رحمت است، ولذا متدیّنین به این دین نیز باید ملبّس به صفت عفو و رحمت باشند. کسانی که نمی توانند دیگران را ببخشند و صاحب رحمت باشند، روحشان کوچک است. صاحبان روح وسیع و پهنـاور، تمـام بدیها را دردریای وجود خود غرق میکنند. کسی که روح و جانش کوچک است، نباید انتظار رسیدن به مقامات عالیه را داشته باشد. اولیای الهی و مقرّبان درگاه پروردگار و اهل معرفت، همگی ملبّس به صفت عفو و رحمت هستند تا می رسد به وجود مقدّس حضرت پیامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) که بيست و سه سالِ تمام رنج و زحمت کشیدند، بطوری که فرمودند: «ما اُوذِیَ نَبِیٌّ مِثْلَ ما اُوذيت»[9]، یعنی حتی حضرت نوح(عَلَیهِالسَّلام) با رسـالتِ نهصد و پنجاه ساله شان بمانند ایشان زجر نکشیدند، لکن وقتی در جریان فتح مکه، قدرت به دست آن بزرگوار افتاد، همه را مورد عفو و رحمت قرار داده و فرمودند: «اَلْیَوْمَ یَوْمُ الْمَرْحَمَة»[10]. چه زیباست که ما هم در آستانۀ ولادت حضرت فاطمۀ زهرا(سَلامُاللهِعَلَيها) و پایان سال، این جملۀ مبارک حضرت را در وجود خود نهادینه کنیم و با سویدای جان ندای «اَلْیَوْمَ یَوْمُ الْمَرْحَمَة» سر دهیم. این روزها، روزهای بخشوده شدن است و اگر می خواهیم بخشوده شویم و پاکیزه وارد سال جدید گردیم، همانطور که شهید مهدی باکری(رَحمَةُ اللهِ عَلَيه) عرض کرد: «خدایا مرا پاکیزه بپذیر»، ما هم باید کسانی را که در حق ما بدی کرده اند، عفو کنیم. وقتی در سال جدید، طبیعت نو می شود، ما هم نباید کهنه ها را با خود به سال جدید ببریم. کینه ها، رنجش ها، عداوت ها و دشمنی ها و... کهنه هایی هستند که باید همه را دور بریزیم. نو شدنِ طبیعت، درس نو شدن می دهد. زنده شدن و بیداری و تحوّل طبیعت، درس بیداری و تحوّل و زنده شدن می دهد. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «اَلنّاسُ نِيامٌ فَاِذا ماتُوا انْتَبَهُوا»[11] مردمان در خوابند، پس زمانی که مُردند، بیدار می شوند. خدای سبحان با فصل بهار و بیداری طبیعت، زنده شدنِ بعد از مرگ را به انسان سمعی بصری می فرماید تا قبل از مرگ، از خواب غفلت بیدار شود و زنده شدن و نو شدن و زیبا گشتن و به احسن الحال رسیدنِ طبیعت را در تابلوی بهار ببیند و از این تحوّل ظاهری، به تحوّل باطنی راه یابد. اولیای الهی هر تحوّلِ ظاهری را پلی برای رسیدن به تحوّل باطنی قرار میدهند. پس شایسته است که ما هم از بیداری و تحوّل طبیعت درس گرفته و یک تحوّل باطنی در خود ایجاد کنیم. کاری کنیم که عفو و گذشت ما با سال قبل فرق کند و سعی کنیم عفو و گذشت و مدارای ما بخصوص در محیط خانواده با سال قبل متفاوت باشد و خوش رفتارتر از قبل باشیم. خداوند تمام سرمایه های ظاهری و باطنی را به انسان بخشیده و توانِ به فعلیّت درآوردنِ آنها را به او داده، لکن به فعلیّت درآوردنِ آنهـا را بر عهدۀ خودِ او گذاشته است. انسـان بـاید از تحوّل و احسن الحالِ طبیعت، درس بگیرد و به احسن الحال بالاتری برسد.
دین مبین اسلام با عید نوروز مخالفتی ندارد و آن را رد نکرده است، چراکه ضمانت اجرایی فصلی دارد. حضرت پيامبراکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) میفرمایند: «فَنَيْرِزُوا اِنْ قَدَرْتُمْ كُلَّ يَوْمٍ»[12] اگر می توانید، هر روز را نوروز کنید. در روايت ديگری از حضرت امام صادق(عَلَیهِالسَّلام) آمده است: «نَيْروزُنا كُلُّ يَوْمٍ»[13] هر روزِ ما نوروز است. پس ما هم کاری کنیم که هر روزمان عید و مبارک باشد. امّا در اینکه چگونه می توان هر روز را عید نمود، پاسخ آن را در بیان دلنشین حضرت مولای متّقیان امیرالمؤمنین امام علی(عَلَیهِالسَّلام) مییابیم که فرمودند: «كُلُّ يَوْمٍ لا يُعْصَی اللهُ فيهِ فَهُوَ عيدٌ»[14] هر روزی که در آن معصیت خداوند انجام نگیرد، پس آن روز عید است، و به این علت فرموده اند «عارفان هر دمی دو عید کنند»(مولانا). آن بزرگواران لحظه لحظه های زندگیشان نور است، فلذا هر روزشان عید است. اگر انسان قدرت عید کردنِ روزهای عمرش را نداشت، خداوند آن بزرگواران را برایش الگو قرار نمی داد و بـه او نمی فرمودند: «نَيْروزُنا كُلُّ يَوْمٍ»، فلذا اگر ما هم سعی و تلاش و حرکت کنیم، آنان ما را تنها نمی گذارند.
[1]- پروردگارا داخل فرما مرا داخل کردنی با صدق و راستی و خارج کن مرا خارج کردنی با صدق و راستی (مبارکه اِسراء/۸۰).
[2]- اگر می خواهيد رحمت مرا، پس (به ديگران) رحم کنيد (الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص425).
[3]- بحارالانوار، ج74، ص189
[4]- پس باید عفو کنید و بايد درگذرید، آیا دوست نمیدارید اينکه ببخشد خداوند شما را (مبارکه نور/۲۲).
[5]- دفع کن به آنچه آن بهتر است، پس آن زمان، کسی که میان تو و میان او دشمنی است، گویی که دوستی است مهربان (مبارکه فصلت/۳۴).
[6]- بوستان سعدی(عَلَيهِ الرَّحمَة)
۱- عفو و گذشت، تاج بزرگواریهاست (تصنيف غررالحكم و دررالكلم، ص245).
[8]- و نفرستادیم تو را مگر مایۀ رحمت برای عالمیان (مبارکه انبياء(عَلَيهِمُالسَّلام)/۱۰۷).
[9]- اذيّت کرده نشد پیامبری مانند آنچه من اذیّت شدم (كشف الغمة فی معرفة الائمة، ج2، ص537).
[10]- امروز، روز مـورد رحمت واقـع شـدن است (احقـاق الـحق، ص۳۶۵)، (التـعجب، ص۱۰۶)، (نهج الحق وکشف الصدق، ص۳۱۰).
۱- بحارالانوار، ج۴، ص۴۶
۱- دعائم الاسلام، ج۲، ص۳۲۶
[13]- من لايحضره الفقيه، ج۳، ص۳۰۰
[14]- نهج البلاغه، حکمت428