حضرت پیامبر اسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) در مورد ماه شعبان فرمودند: «شَعْبانُ شَهْری»[1]. این بیان نورانی، پیام جاویدان میدهد که در این ماه بندگان خداوند میتوانند با رسول الله(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) ارتباط برقرار کنند و بـه شجرة طوبی وصل شوند و بـه فرمودة استـاد مطهّری(رَحمَةُاللهِ عَلَيه)، «ارتباط با خداوند و رسول خدا(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) از طریق عمل است». هر عمل خیری که انسان در ماه شریف شعبان انجام میدهد، متّصل شدن به شجرة طوبی می باشد. عدّه ای با قابليّت ها و شايستگی هائی که در اثر تقوا تحصيل نموده اند، آنچنان توفیق الهی شامل حالشـان میشود کـه چندین خیر را بـا هم در دست می گیرند و به چندین شاخة شجرة طوبی متّصل میشوند. شعبان، از کلمة شعبه است؛ یعنی خیرها در این ماه، شعبه شعبه میرسد، ولذا بهترين فرصت و عالی ترين شرايط برای کسب خير کثير و پيوستن به شاخه های درخت طوبی در اين ماه فراهم آمده است «وَ الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْر»[2].
بعد از ماه شریف رجب که شهرالولایه است، ماه شريف شعبان فرا رسيد که شهرالرساله می باشد و همانطور که از شهرالولایه به شهرالرّساله و از ماه حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) به ماه حضرت پیامبر اسـلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) منتقل شدیم، از شهرالرّسـاله و مـاه رسول خدا(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) هم به شهرالله الاعظم منتقل خواهیم شد، ولذا تلاش کنیم که با بیداری از خواب غفلت و انجام کارهای نیکو، انتقال زیبایی داشته باشیم و انشاءالله تعالی با بدرقه و شفاعت حضرت پيامبر اسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) وارد شهرالله الاعظم گردیم.
بندگان خداوند بعد از تطهیر در ماه شریف رجب و چشمه سار ماه شعبان که چشمة دیگری برای پاکسازی بندگان خداوند است، آماده میگردند تا لایق حضور شوند. اهل معرفت و اولیای الهی در ماه شریف شعبان، سرشار از شور و شوق هستند، چراکه اوّلاً: ماه، ماه رسول الله(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) است و میزبـان، رسول خدا(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) محبوبترین عبد و دردانه ترین دردانة خداوند هستند، ثانیاً: این ماه چهار نور از انوار قدسیّه را دربر گرفته است و ثالثاً: منتظِرِ منتَظَر هستند و شوق انتظار، آنان را به وجد و سرور آورده است.
در صلوات شعبانیّه میخوانیم: «شَعْبانَ الَّذی حَفَفْتَهُ مِنْکَ بِالرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوان»[3] شعبان، آن ماهی است که پُر کردی آن را با رحمت و رضایت خودت. چنانچه در ماه رجب، که میتوان تمام خیرها را بدست آورد «اَعْطِنی بِمَسْاَلَتی اِيّاکَ جَميعِ خَيْرِ الدُّنْيا وَ خَيْرِ الْآخِرَةِ»[4]، کم کاری نموده ایم، تلاش کنیم که در ماه شعبان که خیرها شعبه شعبه میرسد، جبران کرده و تمام خیرها را تصاحب کنیم. ماه شعبان، ماه جبرانِ کم کاریها است.
مطلبی که در مورد ماه های عظیم رجب و شعبـان قابل توجّه میباشد این است که: معمولاً گاهی برخی عزیزان اظهـار تأسّف میکنند که به دلیل بیماریِ خود یا اطرافیان که مشغول پرستاری از ایشان بودند یا گرفتاریهای دیگر، نتوانسته اند که ادعیه و اذکار و اعمال ویژة ماه شریف رجب و شعبان را انجام دهند، ولذا خود را دست خالی میدانند. در اینجا باید توجّه نمود که گرچه تمام اعمال ماه شریف رجب و شعبان از سوی حضرات معصومین(عَلَيهمِ السَّلام) است و دارای اجر و فضیلت میباشد، لکن بافضیلتتر از آنها، باطن اذکار و دعاهاست که عبارت از توجّه نمودن به این است که آن انسانهای عظيم که به اين ماهها عظمت بخشيده اند، از ما چه انتظاری دارند؟ آنچه که سریعتر از هر چيزی انسان را به مقصد میرساند، ترک گناه و معصیت و توبة حقیقی میباشد که بالاترین ذکر است. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) به حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «یا علی... ياد خدا، گفتن «سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللهُ وَ اللهُ اَكْبَر» نيست، بلكه ياد خدا اين است كه هرگاه بر حرامى وارد شد، در برابر آن حرام از خداى عزّ و جلّ بترسد و آن را ترك كند»[5]. آری، توبه و ترک گناه، ذکر حقیقی است. مگر ترک خشم و غضب و عصبانیّت و بداخلاقی و تبدیل آن به صبر و مدارا و خوش اخلاقی، بخصوص در فضـای خانواده، عبـادت اندکی است؟ در عظمت حُسن خُلق همین بس که حضرت پیامبر اسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) میفرمایند: «مَنْ حَسَّنَ خُلُقَهُ بَلَّغَهُ اللهُ دَرَجَةَ الصّائِمِ الْقائِم»[6] هر کس نيکو سازد اخلاقش را، خداوند او را به درجة روزه دارِ شب زنده دار میرساند. آری، اگر کسی بتواند خشم و غضب خود را کنترل کند و خود را آراسته به صبر و مدارا و خوش اخلاقی و چهرة گشاده نمايد، به حقیقت ذکر نائل شده است. کنترل چشم، زبان و سایر اعضاء و جوارح از گناه و معصیت، حقیقت ذکر است.
در مورد کنترل چشم و نگاه به نامحرم، توجّه به این نکته حائز اهمیّت است که: حُرمت نگاه به نامحرم تنها به نگاه حضوری اختصاص ندارد، بلکه نگاه به نامحرم از طریق شبکه های فاسد ماهواره ای و سایتهای منحرف اینترنتی و یا فضاهای مجازی نیز حرام و گناه بوده و مسئوليّت الهی دارد. خداوند متعال احترام بسیاری به رسول گرامی خود قائل است و کسانی میتوانند از حرمت الهی در ماه رسول الله(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) بهره مند شوند که حرمت ماه شعبان را نگه دارند.
یکی از مصادیق گناهان و عوامل خروج ایمان، شرکت در محافل گناه و معصیت است که بساط آنها در ماه شعبان، گستردهتر از سایر ماههاست. با توجّه به اینکه اکثر ازدواجها در ماه شعبان و اعیاد عظیمة این ماه انجام میگیرد، لذا ضرورت حفظ حریم و حدود الهی بیشتر مطرح میگردد و با هر کارت دعوتی که انسان جهت شرکت در مجلس معصیت دریافت میکند، در معرض آزمایش قرار میگيرد تا با عدم پذیرش و قبول آن، گامی در جهت ارتباط با آن بزرگواران برداشتـه و خشتی بر دولت کریمة حضرت امـام زمان(عَجَّلَ اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشّريف) نهد. منتظر واقعی کسی است که با ترک گناه و معصيت، خشتی در دولت کریمة حضرت امام زمان(عَجَّلَ اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشّريف) مینهد و از تأخیر ظهور، ولو به مدّت یک ساعت هم باشد، میکاهد.
پس ترک هر گنـاهی، کمک بـه تعجیل ظهور است و ارتکـاب هر گناهی، سبب تأخیر ظهور میباشد، چنانچه حضرت امام زمان(عَجَّلَ اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشّريف) خود میفرمايند: «فَما يَحْبِسُنا عَنْهُمْ اِلّا ما يَتَّصِلُ بِنا مِمّا نَكْرَهُهُ»[7]. هیچ مسئله ای مانند ارتکاب گناه، ظهور را به تأخیر نمی اندازد «آلودگی ما سبب غيبت دلدار». منتظر واقعی کسی است که گنـاه را ترک کند، چشم و گوش و زبـان را کنترل نماید و خوشاخلاق و اهل مدارا و مهر و محبّت و اهل اتّحاد و خیرخواهی بوده و خیّر و نیکوکار و رازدار و امین باشد، همانطور که در اوصاف ياران حضرت امام زمان(عَجَّلَ اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشّريف) آمده است: «قُلُوبُهُمْ مُجْتَمِعَةٌ بِالْمَحَبَّةِ وَ النَّصيحَة»[8]. با «اَللّهُمَّ عَجِّل لِوَلِیِّکَ الْفَرَج» گفتنِ ظاهری و لسانی، ظهور تعجیل نمی یابد، چراکه اگر چنین بود، تاکنون ظهور محقّق گشته بود و اینهمه به تأخیر نیفتاده بود. حضرت امام زمان(عَجَّلَ اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشّريف) در پیام جاویدان خود میفرمایند: «فَلْيَعْمَلْ كُلُّ امْرِئٍ مِنْكُمْ بِما يَقْرُبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنا وَ يَتَجَنَّبُ ما يُدْنيهِ مِنْ كَراهَتِنا وَ سَخَطِنا»[9]. با اعمالی که مورد غضب ماست از ما دور میشوید و با اعمالی که مورد رضای ماست به ما تقرّب می یابید. بنابراین معلوم میگردد که انتظار حقیقی، در عمل ظهور میکند.
البتّه مطلبی که در مورد ذکر، قابل توجّه میباشد، این است که: گرچه ذکر حقیقی همان ذکر عملی است که همان ترک گناه و معصیت میباشد، لکن پُرواضح است که ذکر لسانی در کنار ذکر عملی، توفیقی بالاتر است و چه زیباست که زبانِ انسان هم هماهنگ با اعمالش مزیّن به ذکر لسانی شود.
پس ذکر لسانی در کنار ذکر قلبی و عملی که ترک گناهان و عمل به واجبات میباشد، نوری بالاتر و بسیار زیباست، چراکه ذرّات وجود انسان و هستی، همه گويا و تسبیح گوی خداوند و ذاکر حق هستند «كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبيحَهُ...»[10]، «وَ اِنْ مِنْ شَیْءٍ اِلاّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ»[11]. تار و پود وجود آدمی و ذرّه ذرّة وجود او، همه تسبیح گو و ذکرگوی خداوند هستند «يُسَبِّحُ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْاَرْض»[12]. حال وقتی عالم اینچنین ذاکر خداوند است، چرا زبانِ انسان با کلّ هستی همکاری و همیاری و همگامی نداشته باشد؟
«گر ترا از غيب چشمي بـاز شد بـا تـو ذرات جهـان همراز شد
نطق خاک و نطق آب و نطق گل هست محسوس حواس اهل دل
جمـلـة ذراتِ عـالم در نهـان بـا تو ميگويند روزان و شبـان
ما سميعيم و بصير و بـاهشيم با شما نامحرمان ما خامشيم»[13]
بنابراین چه زیباست که انسان به هنگام رفتن به محلّ کار یا دانشگاه یا در صف اتوبوس، اتاق انتظار پزشک، پشت چراغ قرمز و... ذکر خداوند را بگوید و به جـای اضطراب و عجله و نگرانی، زبانش نیز همراه بـا قلبش ذاکر بـاشد. صلوات بر حضرت محمّد و آلمحمّد(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه)، ذکر شریف «لا اِلهَ اِلَّا الله» و «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِالله» و نیز ذکر مخصوص هر روز، از جمله اذکار بافضیلت هستند. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) به جناب ابوذر فرمودند: «بسیار «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِالله» بگویید كه آن از گنج‌هاى بهشت است»[14]. از جمله اعمال ماه شریف شعبان نيز، صلوات و استغفار میباشد. همانطور که اگر در ماه شریف رجب کسی قدرت بر روزه داری نداشت، شایسته است که به جای آن انفاق کند، در ماه شریف شعبان نیز صدقه در کنار استغفار آمده است. یعنی از مهمترین اعمال ماه شعبان و بزرگترین عامل ارتباط با رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) و اولواالامر(عَلَيهمِ السَّلام) و مهمترین عامل تطهیر نفس و پاکسازی روح، انفاق فی سبیل الله است، همانطور که میفرماید: «خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكّيهِمْ بِها...»[15] و پرواضح است که انفاقهای فرهنگی در کنار انفاقهای ظاهری به نیازمندان، اجر و پاداش این عمل را مضاعف خواهند کرد.
لازم به یادآوری است: از بافضیلتترین اعمال ماه شریف شعبان روزه میباشد، همچنان که حضرت پيامبر اکرم(صَلَّي الله عَلَيْهِ وَ‌الِه) فرمودند: «روزه بداريد در اين ماه برای محبّت پيغمبرتان و برای تقرّب به سوی پروردگار خود»[16]. بخصوص روزة روزهای دوشنبه و پنجشنبه از ماه شعبان دارای فضیلت خاصّی است و در صورتی که با رضایت خانواده صورت گیرد و موجب تضيیع حقوق ایشان نشود، اجر عظیمی خواهد داشت.
1- شعبان ماه من است (امالی صدوق، ص19).
2- و فرصت میگذرد همانند گذشتن ابرها، پس غنيمت شماريد فرصت های نيکو را (بيان نورانی امام علی(عَلَيهِ السَّلام)، نهج البلاغه، فرازی از حکمت21).
3- مفاتيح الجنان، فرازی از صلوات شعبانيّه
4- اعطا کن مرا بخاطر درخواستم از تو، همة خير دنيا و خير آخرت را (مفاتيح الجنان، فرازی از دعای هر روز ماه شريف رجب).
5- جهادالنّفس وسائل الشّيعه، ترجمه افراسیابی، ص121
6- عيون اخبارالرّضا(عَلَيهِ السَّلام)، ج2، ص71
7- ما را از شيعيان دور نمیسازد مگر اعمال ناپسندی که از آنها به ما میرسد (بحارالانوار، ج53، ص177).
8- قلبهای ايشان جمع شده بر محبّت و خيرخواهی (الزام النّاصب، ج2، ص200).
9- پس بايد عمل کند هر کسی از شما به آنچه که نزديک شود به وسيلة آن به محبّت ما و بايد دوری کند از آنچه که نزديک سازد او را به ناراحتی و خشم ما (الاحتجاج، ج2، ص498).
10- همگی، به تحقيق دانست نمازش و تسبيحش را (مبارکه نور/41).
11- و نيست هيچ چيزی مگر اينکه تسبيح میکند به حمد او (پروردگارش) (مبارکه اِسراء/44).
12- تسبيح میگويد برای خداوند آنچه که در آسمانها و آنچه در زمين است (مبارکه جمعه/1).
13- مولوی(عَلَيهِ الرَّحمَة)
14- کنز العمال، ج1، ص544
15- بگير از اموالشان صدقه، تا پاک سازی ايشان را و پاکيزه گردانی ايشان را با آن(صدقه) (مبارکه توبه/103).
16- مفاتيح الجنان، در فضيلت ماه شريف شعبان