:
بعد از اینکه معلوم شد پارهای از مصائب و مشکلات، کيفر اعمال و رفتار انسان میباشد و دستة دیگر، امتحان و آزمایش الهی است، سئوالی مطرح میشود و آن اینکه: انسان از کجا بداند که بلا و مصیبتی که به او رسیده، از ناحیة اعمال سوء اوست یا جنبة امتحان و آزمایش دارد؟ همانطور که از مکتب اهل بيت عصمت و طهارت(عَلَيهِمالسَّلام) و محضر مفسّران عظام استفاده شد، لازم است که انسان در چنین مواقعی در مقام تفکّر و تعقّل درآید که آیا کاری انجام داده که موجبات کیفر و عذاب الهی را فراهم آورده است؟ و به این سبب انسان اینهمه در قرآن کریم به تعقّل و تفکّر دعوت شده و بالاترین بدبختی اهل دوزخ این است که تعقّل و تفکّر نکردند «وَ قالُوا لَوْ كُنّا نَسْمَعُ اَوْ نَعْقِلُ ما كُنّا فی اَصْحابِ السَّعير»[1]. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) اصحاب خود را طوری تربیت کرده بودند که اگر سنگی به پایشان برخورد میکرد، تعقّل میکردند که از کجا بوده است.
سالها قبل جوانی بود که بسیار مستبد بوده و حالت فرعونی داشت. او در شهر دیگری دانشجو بود و در فاصلههایی که به تبریز میآمد، خانواده و بخصوص مادرش را خیلی آزار میداد، بطوری که مادرش او را نفرین میکرد که الهی به بدتر از خودت گرفتار شوی که نتیجتاً هم گرفتار شوهری شد که با او بسیار بدرفتاری میکرد که درواقع مکافات عمل خودش بود. آری، ممکن است انسان سالها قبل کاری کرده باشد و بعد از سالها به کیفر آن گرفتار شود.
وقتی صحبت از حقّالنّاس است، اغلب، فکرِ ما به بیرون از خانه معطوف میشود، درحالی که ای بسا ممکن است حق والدین توسط فرزند و یا حق فرزند توسط والدین و یا حق همسران توسط همدیگر ضایع میشود و متوجه نیستند. به هر حال تمام اعمال خیر و شرّ به خود انسان برمیگردد و انسان به هنگام گرفتاری به مشکل و مصیبتی، ابتدا باید مطمئن شود که آیا در همان زمان یا سالهای قبل حقی را ضایع کرده است یا خیر؟ و چنانکه حق الهی را ضایع نموده، با توبه و عذرخواهی و جبران مافات، اصلاح نماید و چنانکه حقالنّاسی بر ذمّه دارد، با حلیّتطلبی و تسویه حساب با صاحبان حق، آن را جبران کند، چراکه در غیر اینصورت نتیجة سوء آن، هم در دنیا و هم در آخرت، دامنگیر انسان میشود. اگر انسان بعد از تعقّل و تفکّر نیز متوجه نشد که چه حقّی ضایع نموده، باز شایسته است که در مقام توبه و استغفار برآید، چراکه توبه، مقام بزرگان و علیّین است. انسان در آزمون زندگی باید توجّه کند که هرچه هست، نتیجة کِشت اوست.
حال اگر انسان در هر صورت، حقالله و حقالنّاسی بر ذمّه نداشت، شکر الهی را بجا آورد و بداند که خداوند میخواهد با بلا و مصیبت او را بیازماید و رشد دهد. خداوند صابر است و وقتی بنده صبر میکند، مظهر صفت صبر خداوند میشود. هرچه صبر و بردباری انسان بیشتر باشد، در پیشگاه خداوند سرافرازتر و محبوبتر است.
1- و گفتند (اصحـاب دوزخ): اگر میشنيديم يـا تعقّل میکرديم، از اصحـاب دوزخ نمیشديم (مبارکه ملک/10).