:
بعد از اینکه معلوم شد تمام انسانها و مکانها و زمانها و بطور کلّی تمام خلایق، فعل پروردگاری میباشند که خیر مطلق است، و شومی و بدی به فعل انسانها برمیگردد، لازم به ذکر است که خیرها و شرّها و حسنات و سیّئات نسبی هستند. حسنات مربوط به چیزهایی است کـه انسان آنها را دوست دارد و از آنها استقبـال میکند، بمانند سلامتی، امنیّت، عافیت و ... امّا سيّئات مربوط به آن چيزهايی است که انسان آنها را بد میشمارد، بمانند بيماری، فقر، ناداری، حوادث ناگوار و ... ممکن است گروهی از مسائل و وقایع برای عدّهای خیر باشند و برای عدّهای شرّ؛ به عنوان نمونه: از بین بردن قاتل و جانی و جنایتکار، برای خودِ او شرّ محسوب میشود و برای نظام خلقت و جامعة مؤمنین، خیر است «وَ لَكُمْ فِی الْقِصاصِ حَياةٌ يا اُولِی الْاَلْبابِ»[1]. قصاص موجب میشود که عضو فاسد و مضرّ از جامعه برکنده شود و این امر، باعث حیات مؤمنین میگردد. همچنین عذاب الهی ممکن است برای گروهی ناگوار باشد. همانطور که برای اقوام پیامبران گذشته مانند حضرت هود و حضرت صالح و حضرت نوح(عَلَيهِمُالسَّلام) شرّ بود، ولی برای نظام آفرینش و جامعة انسانی خیر است «وَ يُخْزِهِمْ وَ يَنْصُرْكُمْ عَلَيْهِمْ وَ يَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنين»[2].
بعد از قیام جناب مختار که قاتلین حضرت امام حسین(عَلَيهِالسَّلام) و شهدای کربلا را مجازات میکردند، وقتی حرمله قاتل حضرت علی اصغر(عَلَيهِالسَّلام) دستگیر شد، حضرت امام سجاد(عَلَيهِالسَّلام) بسیار خوشحال شدند و او را نفرین کردند که: «اَللّهُمَّ اَذِقْهُ حَرَّ الْحَديدِ اَللّهُمَّ اَذِقْهُ حَرَّ النَّار»[3] خدایا بچشان بر او حرارت آهن را، خدايا بچشان بر او حرارت آتش را. و باعث شد او، هم در دنیا در آتش بسوزد و هم به عذاب آخرت که بزرگتر از عذاب دنياست گرفتار شود «وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ اَكْبَرُ»[4].
از منظر قرآن کریم، سراسر عالم زیباست و هیچ نقصی در آن نیست، همانطور که در سه دسته از آیات به آن اشاره شده است:
دستة اوّل: بیانگر این حقیقت هستند که تمام موجودات را خداوند خلق کرده است «اَللهُ خالِقُ كُلِّ شَیْء»[5].
دستة دوّم: در بیان این حقیقت میباشند که خداوند هر آنچه آفرید، زیبا و موزون و متعادل آفرید «اَلَّذی اَحْسَنَ كُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ»[6].
دستة سوّم: بيانگر اين حقيقت هستند که هر آنچه را که خداوند آفرید، هدفمند خلق فرمود و در مسیر کمال خودش آن شیء را رهبری فرمود «رَبُّنَا الَّذی اَعْطى كُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى»[7]. به عنوان نمونه: کمالِ تخم سیب در درخت سیب شدن است. کمال تخم مرغ این است که به مرغ تبدیل شود و تمام اینها کمالشان محدود است. امّا کمال انسان، نامحدود میباشد. انسان در سیر صعودی، به جایی میرسد که فرشتگان هم، قدرت صعود و پرواز به آنجا را ندارند و در مسیر سراشیبی نیز چنـان سقوط میکند کـه از حیوان پَستتر میگردد «اُولئِكَ كَالْاَنْعامِ بَلْ هُمْ اَضَلّ»[8].
حال وقتی خداوند متعال، همه چیز را زیبا آفرید، آیا جهنّم و دوزخ هم که فعل خداست، زیباست؟ استاد جوادیآملی میفرمایند: خلقت جهنّم، خودش فعل خداست و برای کلّ نظام هستی خیر است، چراکه ترس از دوزخ، باعث میشود که عدّهای بخاطر آن گناه نکنند و مطیع فرمان الهی شوند، ولی برای خودِ دوزخیان، جهنّم شرّ است «دارٌ لَيْسَ فيها رَحْمَةٌ»[9].
خدای سبحان در مبـارکة الرّحمن بعد از شمردن نعمتهایش میفرماید: «فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبان»[10]، همچنین بعد از برشمردن عذابها نيز میفرمـاید: «فَبِـاَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبان». بنـابراین عذابهای دوزخ هم خیر و نعمت است «يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسيماهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصی وَ الْاَقْدام﴿41﴾ فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبان﴿42﴾»[11]. این خبر و شرح و تفسیر وقایع، قبل از وقوع آن برای انسانها خیر و نعمت است تا از ترس دوزخ، بهشتی شوند «هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتی يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ﴿43﴾ يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَميمٍ آن﴿44﴾»[12].
هدایت
1- و برای شماست در قصاص کردن، زندگانی، ای صاحبان خِرَدها (مبارکه بقره/179).
2- و رسوا میکند ايشان را و ياری میدهد شما را بر ايشان و شفا میدهد سينههای گروهی را که ايمان آوردند (مبارکه توبه/14).
3- بحارالانوار، ج45، ص332
4- و البتّه عذاب آخرت بزرگتر است (مبارکه زمر/26).
5- خداوند خالق هر چيزی است (مبارکه زمر/62).
6- آن خدايی که نيکو قرار داد هر چيزی را که خلق نمود آن را (مبارکه سجده/7).
7- پروردگار ما خدايی است که اعطا نمود هر چيزی را خلقتش را، سپس هدايت نمود (مبارکه طه/50).
8- آن گروه مانند چهارپايان هستند بلکه ايشان گمراهترند (مبارکه اعراف/179).
9- خانهای که نيست در آن رحمتی (بيان نورانی امام علی(عَلَيهِالسَّلام)؛ نهجالبلاغه، فرازی از نامة27).
10- پس کدامين نعمتهای پروردگارتان را تکذيب میکنيد؟ (مبارکه الرّحمن/13).
11- شناخته میشوند گناهکاران به صورتهايشان پس گرفته میشوند به موهای پيشانی و پاهايشان﴿41﴾ پس کدامين نعمتهای پروردگارتان را تکذيب میکنيد؟﴿42﴾ (مبارکه الرّحمن/41و42).
12- اين است دوزخی که تکذيب مینمودند آن را گناهکاران﴿43﴾ طواف میکنند (در رفت و آمدند) بين آن و بين آب جوشان﴿44﴾ (مبارکه الرّحمن/43و44).