در روزهای پايانی سال قرار داريم، اميد است به برکت حضرت فاطمه زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَيها) پايان و آغاز پُربرکتی داشته باشيم. بر اين اساس که خلقت و آفرينش و تمام هستی هدفمند است، لذا تمام کارهای مؤمن حتّی خانه تکانی او هم بايد هدفمند باشد. مؤمن و موحّد حقيقی، هيچ کاری را بدون توجّه به خداوند متعال انجام نمیدهد. اگر حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «اَلْمُؤْمِنُ كَيِّس»[1] مؤمن زيرک است، زرنگی حقيقی آن است که تمام کارها حتّی خوردن و خوابيدن و انجام امور روزمرّه و خانهتکانی هم، به نيّت الهی انجام گيرد و به حساب خداوند گذاشته شود. موحّد هميشه به ياد خداوند است، ولذا زمان خوردن، از حرام اجتناب کرده و پُرخوری نمیکند؛ موقع خواب، به نيّت الهی و سلامتی بدن میخوابـد و پُرخـوابی نمیکند؛ به هنگام سخن گفتن، خدا را ياد کرده، از دروغ و غيبت و پُرگويی و ساير آفات گفتاری اجتناب میکند و به هنگام نظافت و خانه تکانی نيز توجّه دارد که چون خداوند نظافت را دوست دارد، به اين کار اهتمام می ورزد، همانطور که رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «اَلنَّظافَةُ مِنَ الْاِيمان»[2] و چون بخاطر رضـای خداوند خانه تکـانی میکند، دقّت دارد که تمام لوازم دکور و غيرضروری را نشويد و به هنگام شست و شو، اسراف نکند. موحّد مراقب است که در اثر اسراف، باطن خود را آلوده و ظلمانی نکند و همواره متوجّه است که مبادا وسائل و اشياء را شفّاف و تميز نمايد، ليکن درون و قلب خود را بواسطة اسراف کدر و ظلمانی کند. پس شايسته است برای جلب رضايت حقّ سبحان، از شستن ظروف و وسائل غيرضروری خودداری گردد، چراکه هم اسراف در وقت و نيرو و هم اسراف در مصرف آب است. خداوند متعال در قرآن کريم میفرمايد: «اِنَّ الْمُبَذِّرينَ كانُوا اِخْوانَ الشَّياطين»[3] و حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) نيز فرمودند: «ضَغْطَةُ الْقَبْرِ لِلْمُؤْمِنِ كَفّارَةٌ لِما كانَ مِنْهُ مِنْ تَضْييعِ النِّعَم»[4] فشار قبر مؤمن، كفارة گناهِ تضييع نعمت او است؛ و پُرواضح است که اسراف نمونة بارز تضييع نعمت میباشد. در روايتی از حضرت پيامبراکرم(صَلّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) آمده است: «برای بندة خدا در قیامت در برابر هر روزی، بیست و چهار خزینه باز میشود به تعداد ساعت‌های شبانه روز، وقتی خزینه‌ای را مشاهده میکند که پر از نور و سرور است، آنچنان شاد میشود که اگر شادیِ او را در میان دوزخیان تقسیم کنند، عذاب‌های دوزخ را فراموش خواهند کرد، آن خزینه مربوط به ساعتی است که پروردگارش را در آن عبادت کرده است؛ آنگاه خزینة دیگری را برایش می‌گشایند که تاریک و ترسناک است، از مشاهدة آن، چنان به جزع و فریاد می‌افتد که اگر آن را در میان بهشتیان تقسیم کنند، لذت‌ها و خوشی‌های بهشتی را فراموش می‌کنند و آن ساعتی است که در آن مرتکب معصیت شده است؛ سپس خزینة دیگری را برایش می‌گشایند که چیزی را در آن مشاهده نمیکند و آن ساعتی است که در خواب* بوده یا به برخی کارهای مباح دنیوی اشتغال داشته است، از مشاهدة آن احساس زیان میکند و از فوتِ آنچه را که می‌توانسته انجام دهد، ولی کوتاهی کرده، به گونه‌ای متأسّف میشود که قابل توصیف نیست و به همین جهت روز قیامت به «يَوْمُ التَّغابُن»[5] ناميده شده است»[6]. در مورد خانه تکانی هم دقت شود که نه تنها خدای ناکرده در روز قیامت عبث و بیهوده یا مسئولیت آور نباشد، بلکه در ردیف عبادات قرار گيرد.
مطلب بعدی در مورد دید و بازدیدهای ایّام عید است. هرچند آن ایّامی که با عزای مادرمان حضرت فاطمة زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَيها) مقارن گشته است، عزادار مادرمان هستیم، و عیدی نداریم، لکن در روزهای غیرِ وفات هم، کاری کنیم که صلة رحم و دید و بازدیدهای ما عبادت محسوب گردد و طوری نباشد که ظاهراً صلة ارحام نماییم ولی در پروندة اعمالمان گناه و معصیت کبیره نوشته شود. اگر در مجالس و محافلی، حریم محرم و نامحرم رعایت نشود و مجالس مختـلط شده و حریم شکنی گردد، نه تنهـا صلة رحم محسوب نمیشود، بلکه وزر و وبال و گناه کبیره صورت گرفته است، ولذا خواهران محترم و خصوصاً جوانان عزيز به اين امر مهم دقّت کافی مبذول دارند.
همچنين اگر برنامة مسافرتی داريم، دقّت نماييم آن را طوری ترتيب دهيم که در رديف عبادات واقع گردد. مؤمن هيچ حرکت غيرعبادی ندارد. نه تنها سفرهای زيارتیِ مؤمن، بلکه سفرهای سياحتی و غيرزيارتی او هم، به نيّت الهی انجام يافته و عبادت محسوب میگردد. خدای سبحان مخالف معاشرت و مراوده و مسافرت نيست، بلکه بارها در قرآن کريم انسان را به آن دعوت فرموده است «اَوَ لَمْ يَسيرُوا فِی الْاَرْضِ فَيَنْظُرُوا ...»[7]، « قُلْ سيرُوا فِی الْـاَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا ...»[8]، ولکن خداوند متعال، مخالف گناه و معصيت و حريم شکنیها و مسافرتهای گناه آلود است.
مطلب بعدی در مورد هديه دادن و عيدی دادن است که بايد آن هم هدفمند و الهی باشد تا در رديف عبادات قرار گيرد. مؤمن حقيقی به نيّت الهی و به قصد قربت و به اين دليل که خداوند متعال شاد کردن افراد، مخصوصاً کودکان را دوست میدارد، به نيّت پنج تن آل عبا(عَلَيهِم السَّلام) يا چهارده معصوم(عَلَيهِم السَّلام) عيدی میدهد و با اين عمل پيام امامت و ولايت را غيرمستقيم به ديگران القاء میکند.
همچنين شايسته است که به جای هديه دادنِ گل که با هزينة گران تهيّه میشود و چند روزی بيش عمر ندارد، کتاب و يا جزوة اخلاقی، تربيتی هديه داده شود تا بدين وسيله ديگران از درون شکوفا گردند. کُتُب بسيار نفيسِ استاد جوادی آملی و استاد مطهّری(رَحمَةُاللهِ عَلَيه) و يا کتابها و جزواتی که در مورد توحيد، امامت و ولايت و نماز و همسرداری و ... تنظيم شده است، برای هديه دادن بسيار ارزشمند می باشند و اين بالاترين خدمت به اهل بيت عصمت و طهارت(عَلَيهِم السَّلام) و حضرت زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَيها) است که خدمت به آن بزرگواران، خدمت به توحيد و خدای سبحان میباشد.
در خاتمه مطلب مهمّی لازم به يادآوری است و آن اينکه: در کنار غبارروبی منازل، به فکر دو غبارروبی ديگر نيز باشيم. اوّلين غبارروبی، غبارروبی غم و اندوه از دلهای ديگران و دوّمين غبارروبی، غبارروبی دل و روح خودمان است که غبارروبی اوّل غبارروبی دوّم را در پی دارد. غبار غم از دلها بزداييم که حضرت زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَيها) فرمودند: «محبوبترين کارها انفاق است»[9]. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «اَلْخَلْقُ عِيالُ الله»[10] و امام علی(عَلَيهِ السَّلام) نيز میفرمايند: «اِنَّ الْمِسْكينَ رَسُولُ اللهِ فَمَنْ اَعْطاهُ فَقَدْ اَعْطَى اللهَ وَ مَنْ مَنَعَهُ فَقَدْ مَنَعَ اللهَ سُبْحانَه»[11]. در روايت ديگری از حضرت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) آمده است: «مَنْ سَرَّ مُؤْمِناً فَقَدْ سَرَّنی وَ مَنْ سَرَّنی فَقَدْ سَرَّ الله»[12] هر کس مؤمنی را خوشحال کند، پس البتّه مرا خوشحال کرده و هر کس مرا خشنود کند، يقيناً خداوند را خوشحال و خشنود نموده است. شايسته است که شادی و عيد را با انفاق و احسانِ فی سبيل الله به خانة فقرا ببريم تا از برکتِ سرور آنها، سرور معنوی شامل حال ما نيز گردد و ظلمت و تيرگی و غبار دلهايمان زدوده شود که همان غبارروبی دوّم است. به فرمودة اساتيد معظّم، عيد مسئله ای است از درون سرزننده، نه از بيرون تحميل شونده.
«از درونِ سيه توست جهـان چون دوزخ
دل اگر تيره نباشد همه دنياست بهشت»[13]
رها شدن از سرطانهای اخلاقی بمانند: کينه و کبر و غرور، بخل، حسد و ريا و ... که غبارروبی روحی و باطنی است، با غبارروبی غم از چهره های فقرا حاصل میگردد. کهنه ها را به سال جديد نبريم؛ سال نو میشود و همه چيز تازه میگردد و طبيعت به احسن الحال میرسد، لذا با تعقّل و تفکّر و توجّه به اعمال و رفتار و اخلاق خود و بـا توبة حقيقی و نصوح، کهنه هـا را دور ريختـه و خود را به احسن الحال برسانيم. احسن الحالِ تلاشی را با خود همراه بياوريم تا عنايت الهی حاصل شده و احسن الحال پاداشی را از سوی خدای رحمان دريافت نماييم و اين دعا در مورد ما نيز محقّق گردد که: «يا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْاَبْصارِ يا مُدَبِّرَ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ يا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْاَحْوالِ حَوِّلْ حالَنا اِلى اَحْسَنِ الْحال»[14].
«بارالها! به روان مقدس حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرسـت و در امـر ظهـور و فرج مـولا و مقتـدایمـان حضـرت ولیّ عصر(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) تعجیل بفرما. خداوندا! توفيق توبة حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی و گناهان به همة ما عنايت بفرما. پروردگارا! همة ما را آشنا و عامل به وظايفمان بفرما. خداوندا! همة ما را از شرّ نفس و شيطان و سقوط در ورطة هلاکت معنوی، مصون و محفوظ بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق و سوریه نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
1- بحارالانوار، ج64، ص307
2- نظافت از ايمان است (بحارالانوار، ج59، ص291).
3- همانا اسرافکنندگان، برادران شياطين هستند (مبارکه اِسراء/27).
4- امالی صدوق، ص540
*توضيح اينکه: تمام افعال و اعمال انسان اگر به قصد الهی انجام يابد، در رديف عبادات محسوب میشود، حتی خوردن و خوابيدن، چنانچه در چهارچوب تعاليم اسلامی بوده و از حدّ تعادل خارج نگردد، در رديف عبادات قرار میگيرد، چراکه خدای سبحان خود میفرمايد: «وَ جَعَلْنـا نَوْمَكُمْ سُبـاتاً» و قرار داديم خواب شمـا را ماية آرامشتـان (مبارکه نبأ/9).
5- روز حسرت (مبارکه تغابن/9).
6- بحار، ج7، ص 273
7- آيا پس سِير نکردند در زمين تا ببينند ... (مبارکه غافر/21).
8- بگو سِير کنيد در زمين، سپس نگاه کنيد ... (مبارکه انعام/11).
9- اخلاق حضرت فاطمه(سَلامُ اللهِ عَلَيها)، ص17
10- خلايق عيال خداوند هستند (بحارالانوار، ج71، ص316).
11- همانا نيازمند فرستادة خداوند است، پس کسی که عطا کند به او، پس به تحقيق عطا کرده است به خداوند و کسی که منع کند از او، پس به تحقيق منع نموده است از خدای سبحان (تصنيف غررالحکم و دررالکلم، ص380).
12- بحارالانوار، ج71، ص287
13- صائب تبريزی
14- ای برگردانندة قلبها و چشمها، ای تدبيرکنندة شب و روز، ای تغييردهندة حال و احوال، تغيير ده حالِ ما را به بهترين حال (بيان نورانی امام صادق(عَلَيهِ السَّلام)؛زاد المعاد، ص328).