آیۀ شریفۀ مورد بحث در مورد یکی دیگر از تبهکاریهای قوم یهود میباشد که به پروندۀ سیاه آنها افزوده میشود و عبارت از رباخواری و رشوه خواری و حرامخواری است. بنیان گذارِ رباخواری، قوم یهود بودند، درحالی که رباخواری از گناهان کبیره و از بزرگترین فسادهای اقتصادی است که در کتاب آسمانی تورات، قوم یهود از آن نهی شده بودند، لکن آن را تحریف کردند و در توراتِ تحریف شده آمده است: «اخذ ربا برای قوم یهود جایز نیست، ولی برای غیر یهود جایز است»، و به این ترتیب حرام خواری و رباخواری را گسترش دادند و نه تنها مردمان را از آن نهی نکردند «لَوْ لا يَنْهاهُمُ الرَّبّانِيُّونَ وَ الْاَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْاِثْمَ وَ اَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما كانُوا يَصْنَعُونَ»[1]، بلکه خودشان نیز مرتکب آن شدند «اِنَّ کَثیراً مِنَ الْاَحْبارِ وَ الرُّهْبانِ لَیَاْکُلُونَ اَمْوالَ النّاسِ بِالْباطِلِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللهِ»[2].
پس مسئلۀ رباخواری از سوی خدای سبحان تحریم شده است و در مبارکۀ بقره، بعد از آیات بسیار در مورد مسئلۀ انفاق و آثار مثبت آن که باعث سلامت معنوی فرد و اقتصاد جامعه میشود، چراکه از جامعه فقرزدایی کرده و حُبِّ مال و شُحِّ نفس را از انفاق کننده برطرف میسازد، ربا را موجب بیماریِ روحی فرد و فلج اقتصاد جامعه معرفی میفرماید.
خدای سبحان به هر آنچه که انسان را دعوت میفرماید، ریشه در فطرت او دارد و در مقابل، از هر آنچه نهی میفرماید، فطرتاً بیزار است و آن را دوست ندارد. انسان، فطرتاً خیردوست و انفاق دوست است و هیچ گناهی اعم از ربا، غیبت، دروغ و... را دوست ندارد. اگر کسی ربا یا غیبت یا سایر گناهان را دوست دارد، معلوم است که روح و فطرت او مسخ و دگرگون شده است. اگر دوست داشتنِ غیبت، فطری بود، خداوند متعال در سورۀ مبارکۀ حجرات نمیفرمود که با غيبت کردن، گویا گوشتِ برادرِ مردۀ خود را میخوريد «اَ یُحِبُّ اَحَدُکُمْ اَنْ یَاْکُلَ لَحْمَ اَخیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ»[3]. غیبت نمودن برای فطرت سالم انسان، بمانند خوردن گوشت برادر مرده است. اگر کسی گناه را دوست دارد، فطرتش غبارآلود شده و از حالت اصیل جدا گشته است، ولذا در مورد انفاق میفرماید: «اَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ما كَسَبْتُمْ»[4] انفاق کنید از پاکیزه هـای آنچه که کسب کردید. امّا در مورد ربـا میفرماید: «وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا»[5]، «لا تَاْكُلُوا اَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ»[6]، و در آیۀ شریفۀ مورد بحث میفرماید: «وَ اَخْذِهِمُ الرِّبوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ». به فرمودۀ خداوند متعال، کسانی که ربا میخورند، با پروردگار متعـال محاربه و اعلان جنگ میکنند «فَاْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ»[7]. اگر امروز هم افرادی گرفتار رباخواری هستند، در زمرۀ همان افرادی میباشند که با خدای سبحان محاربه میکنند و در جامعه فساد ایجاد مینمایند و جنایت اقتصادی مرتکب میشوند، به این صورت که وقتی کسی که دخلش کمتر از خرجش است، ناچار میگردد که برای تأمین ضروریّات زندگی خود قرض بگیرد و زیر بار وام برود، و رباخوار، در وام دادن که در تعالیم اسلامی آنهمه عظمت دارد، بطوری که حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «در ساق عرش نگاشته شده دیدم، انفاق ده برابر و قرض الحسنه هیجده برابر اجر و پاداش دارد»[8]، بجای حُسن استفاده، سوء استفاده میکند و سودی ماهانه یا سر سال اخذ میکند و در نتیجه او روز به روز از لحاظ اقتصادی فربهتر شده و نیازمند روز به روز لاغرتر میشود که استاد جوادی آملی فرمودند: «این فربه شدن نیست، ورم کردن و آماس است». درواقع خون فقیر و نیازمند را میمکد و زندگی او رو به اضمحلال و نابودی اقتصادی میرود. حال خدای سبحان میفرماید: قوم یهود کارشان گرفتن ربا و حرامخواری و رشوه خواری است «سَمّاعُونَ لِلْكَذِبِ اَكّالُونَ لِلسُّحْت»[9] که تمام اینها اقتصاد سالم را فاسد مینماید.
در دین مبین اسلام رباخواری از گناهان کبیره بوده و دارای آثار تخریبی بسیاری در جامعه میباشد، ولذا چنان مورد طرد و ذمّ است که خدای سبحان میفرماید: در روز قیامت، رباخوار به شکل دیوانگان محشور میشود «يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ»[10]، چراکه با رباخواریاش جامعۀ سالم و عقلانی را دگرگون و زیر و رو کرده است. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «در شب معراج كه مرا به آسمان مىبردند، مردمى را ديدم كه به علّت بزرگى شكمشان هر چه مىكردند، نمىتوانستند از جاى خود برخيزند. به جبرئيل گفتم: اينان چه كسانی هستند؟ گفت: رباخوارانند...»[11]. پرواضح است که جامعۀ سالم قسمت اعظم سلامت خود را مدیون اقتصاد سالم است و رباخوار با حرامخواریاش، در جامعۀ سالم، فساد اجتماعی و اقتصادی ایجاد میکند.
[1]- چرا علماى نصارا و يهود آنان را از سخنان گناه آلود و خوردن مال حرام بازنمى‌دارند؟ چه بد است آنچه انجام مى‌دهند (مبارکه مائده/۶۳).
[2]- همانا بسیارى از دانشمندان (اهل کتاب) و راهبان، اموال مردم را به باطل مى خورند، و (آنان را) از راه خدا باز مى دارند (مبارکه توبه/۳۴).
[3]- آیا دوست دارد کسی از شما اینکه گوشت برادر مردۀ خود را بخورد؟ پس کراهت دارید از آن (مبارکه حجرات/۱۲).
[4]- مبارکه بقره/267
[5]- و رها کنید آنچه باقی مانده است از ربا (مبارکه بقره/۲۷۸).
[6]- نخورید اموالتان را در بین خودتان به باطل (مبارکه نساء/۲۹).
[7]- پس آگاه باشید که به جنگ خدا و رسول او برخاسته‌اید (مبارکه بقره/۲۷۹).
[8]- رَاَيتُ ليلةَ اُسری بی على بابِ الجَنَّةِ مَكتوبا الصَّدقَةُ بعَشرِ اَمثالِها و القَرضُ بثَمانيَةَ عَشرَ (کنز العمال، ج6، ص210).
[9]- شنوندگان دروغ، خورندگان حرام هستند (مبارکه مائده/49).
[10]- دیوانه کرده است او را شیطان از طریق مسّ (مبارکه بقره/275).
[11]- لمّا اسری بی الى السّماء رايت اقواما يريد احدهم ان يقوم و لا يقدر عليه من عظم بطنه فقلت من هؤلاء يا جبرائيل؟ قال هؤلاء الَّذِينَ يَاْكُلُونَ الرِّبا... (الحياة با ترجمه احمد آرام، ج5، ص602).