در جلسۀ سابق به این حقیقت اشاره شد که خدای سبحان هیچ قوم و ملّتی را بدون راهنما و هادی و پیامبر رها نمیکند و امکان ندارد که خداوند متعال قومی را مؤاخذه کند، درحالی که انذارکننده و رسول و هادی معصوم به صورت پیامبر و رسول برایشان اعزام و ارسال نکرده باشد و محروم از نعمت رسالت باشند، و هر قوم و ملّتی، پیامبری داشته است «وَ اِنْ مِنْ اُمَّةٍ اِلاّ خَلا فيها نَذيرٌ»[1]، «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولاً»[2]. یکی از پیـامهـای مشترک بین حضرات انبیاء(عَلَيهِم السَّلام) دعوت به توحید و یکتاپرستی است. حضرت نوح(عَلَيهِ السَّلام) به عنوان اولین پیامبر اولواالعزم ارسال شدند و فرمودند: «يا قَوْمِ اعْبُدُوا الله»[3]، و به همین ترتیب هر کدام از حضرات انبیاء(عَلَيهِم السَّلام) دعوت به یکتاپرستی نمودند تا میرسد به وجود مقدّس حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) که ارسال شدند و فرمودند: «قُولُوا لا اِلهَ اِلَّا اللهُ تُفْلِحُوا»[4].
پس همچنان هادیان اعم از حضرات انبیاء و اوصیاء(عَلَيهِم السَّلام) در میان امّتها ارسال شده اند، هرچند که کیفیتّ ارسال وحی بر پیامبران متفاوت بوده و نام همۀ حضرات انبیاء(عَلَيهِم السَّلام) در قرآن کريم برده نشده است. امّا رشتۀ وحی در میان امّتها جریان داشته، چراکه بدون وحی امکان ندارد انسان به مقصد برسد و استواری در صراط مستقیم در پرتو ارسال وحی است، ولذا خداوند متعال برای تمام اقوام و امّتها هادی و راهنما و منذر و رسول فرستاده است.
حال خدای سبحان در ادامۀ مطلب قبلی و در بیان علّت اینکه چرا برای تمام امّتها رسول و هادی فرستاده است، میفرماید: «لِئَلاّ يَكُونَ لِلنّاسِ عَلَى اللهِ حُجَّةٌ»، تا جای هیچ گونه اعتراض بر مردم باقی نماند. مسئول بودن انسان و مؤاخذه شدن او دلیل بر این است که قبلاً برای او هادی و راهنما ارسال شده، ولذا جای هیچگونه اعتراضی برای او باقی نمانده است. امکان ندارد که خداوند انسان را مسئول شمارد و در روز قیامت او را محاکمه فرماید، درحالی که راهنما و حجّت معصوم برای او ارسال نکرده باشد و این مطلب هرگز با عدل الهی سازگار نیست «وَ لَوْ اَنّا اَهْلَكْناهُمْ بِعَذابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقالُوا رَبَّنا لَوْ لا اَرْسَلْتَ اِلَيْنا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آياتِكَ مِنْ قَبْلِ اَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزٰى»[5] اگر ما مردمان را به عذاب گرفتار میساختیم، همانطور که اقوام گذشته اعمّ از قوم لوط و ثمود و عاد و... به کیفرهایشان گرفتار شدند، لکن قبلاً برای آنها اتمام حجّت نکرده بودیم، میگفتند: چرا برای ما رسول و هادی ارسال نکردی؟
پس خدای سبحان با ارسال هادی و مُنذِر و مُبَشِّر، جای هیچ گونه اعتراض برای انسان باقی نگذاشته است. خداوند متعال حجّت را برای هر قومی اتمام کرده و رسولی اعزام فرموده است. عدل الهی ایجاب میکند که خداوند بدون اینکه برای قومی معلّم و پیامبری ارسال کند، آنها را به کیفر کردهها و اعمال سوءشان نرساند. آری، خداوند هرگز مردمی را که صدای پیامبری به گوششان نرسد، عذاب نمیکند.
[1]- و نبوده هیچ امّتی مگر آنکه در میان آنان بیم دهندهای بوده است (مبارکه فاطر/۲۴).
[2]- و البته به تحقیق برانگیختیم در هر امّتی رسولی (مبارکه نحل/۳۶).
[3]- ای قوم من عبادت کنيد خداوند را (مبارکه اعراف/59).
[4]- بگوييد نيست خدايی مگر الله، رستگار شويد (معاني الاخبار، ترجمه محمدى، مقدّمه، ص4).
[5]- و اگر ما هلاک میکردیم ایشان را به عذابی از پیش آن، البتّه میگفتند: پروردگار ما چرا نفرستادی به سوی ما رسولی، پس پیروی میکردیم نشانه های تو را پیش از آنکه خوار و رسوا شویم (مبارکه طه/۱۳۴).