خدای سبحان بسيار رحيم و کريم و رئوف و مهربان است. آن ميزبـان کريـم، در اين مـاه، بندگانش را توسّط حضرات معصومين(عَلَيهِم السَّلام) برای جمعآوری خيرات دعوت فرموده است، فلذا از خداوند متعال درخواست کنیم که توفيق جمع آوری خيرات را به همه عنايت بفرمايد. در روايتی از حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) آمده است: روزی جناب ذِی القرنين با جمعی، از سفر برمیگشتند؛ ضمن برگشت به سرزمين تاريکی رسيدند، زير سم اسبهای آنان، صدای خش خشی می آمد «ثُمَّ انْصَرَفَ راجِعاً فِی الظُّلْمَةِ فَبَيَّنّاهُمْ يَسيرُونَ اِذْ سَمِعُوا خِشْخِشَةً تَحْتَ سَنابَكَ خَيْلَهُمْ»، اطرافيان سئوال کردند: اين صدای چيست؟ ايشان فرمودند: «خُذُوا مِنْهُ فَمَنْ اَخَذَ مِنْهُ نَدِمَ وَ مَنْ تَرَكَهُ نَدِمَ فَاَخَذَ بَعْضٌ وَ تَرَكَ بَعْضٌ فَلَمّا خَرَجُوا مِنَ الظُّلْمَةِ اِذا هُمْ بِالزَّبَرْجَدِ فَنَدَمَ الْاخِذُ وَ التّارِك»[1] تا میتوانيد از آنها جمع کنيد، هم آنان که جمع کرده اند پشيمان میشوند و هم آنان که جمع نکرده اند پشيمان خواهند شد، پس عدّ های جمع کردند و عدّ ه ای جمع نکردند، پس وقتی به روشنايی رسيدند، همه ديدند هر آنچه جمع کرده اند، زبرجد است. آنهايی که جمع کرده بودند، پشيمان شدند که چرا کم جمع کردهاند و آنهايی که جمع نکرده بودند، پشيمان شدند که چرا جمع نکردند. حال ماه مبارک رمضان هم که حامل برکات و رحمتها و کرامتهای بسيار است و برای جمع آوری خيرات مقرّر گشته، رو به پايان است، لکن دهۀ پايانی آن با برکات بالاتر به عنوان يک دورۀ فشردۀ تربيتی و دهۀ رحمت ديگر و دهۀ جبرانی و تکميلی می باشد و بهترين زمان و عـالی ترین شرايط برای عبـادات و اطـاعات و جمع آوری خيرات بالاتر فراهم شده است. حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) میفرمودند: «رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) دهۀ آخر ماه مبارك رمضان، رختخواب خود را جمع مى كردند، و كمرشان را براى عبادت محكم مىبستند»[2]. از اينرو اگر کم کاری کرديم و حق مطلب را آنچنان که بايد، اداء نکرده ايم، در اين دهۀ پايانی و جبرانی، آن را جبران کنيم. جمع کردن رختخواب و اعتکاف آن بزرگوار دليل روشنی از برکات و عنايات و فيوضات اين دهۀ پايانی است. اين دهه چنان عظمت دارد که قرآن کريم از آن به عنوان ليال عشر ياد میفرمايد: «وَ الْفَجْرِ﴿1﴾ وَ لَيالٍ عَشْرٍ﴿2﴾»[3]. البته در ميان اين دهه، چند روز ناب و خاص و زلال هم وجود دارد که سعی کنيم از آنها استفاده کرده و بهرهها ببريم که يکی از آنها شب بيست و هفتم است. آن شب، شب عبادت و شب رکوع و سجود است، اگر جناب اويس قرنی شب تا صبح در رکوع يا سجده میماند و میفرمود: «امشب شب سجده است»یا «امشب شب رکوع است». چون آن بزرگوار عظمت پروردگار را چنان دريافته بود که يک شب در سجده يا رکوع میماند و گذر زمان را احساس نمیکرد.
وجود مقدّس حضرت امام سجاد(عَلَيهِ السَّلام) در شب بيست و هفتم ماه مبارک رمضان، پشت سر هم اين دعا را میخواندند: «اَللّهُمَّ الرْزُقْنِی التَّجافی عَنْ دارِ الْغُرُورِ وَ الْاِنابَةُ اِلٰى دارِ الْخُلُودِ وَ الْاِسْتِعْدادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْت»[4] خدايا، روزيم کن دوری گرفتن از خانۀ فريب و بازگشت به خانۀ جاويدان و آماده شدن برای مرگ را قبل از رسيدن آن. روزی فقط نان و آب و روزیهای ظاهری نيست، بلکه روزیهای عالی تری نيز وجود دارد. ايمان و تقوا و يقين، روزی است، قرب پروردگار روزی است، محبّت اهل بيت(عَلَيهِم السَّلام) و زيارت آن بزرگواران روزی است. برای همين حضرت امام زمان(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) اين چنين لب به دعا میگشايند که: «اَللّهُمَّ ارْزُقْنا تَوْفيقَ الطّاعَةِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِيَةِ»[5] خدايا توفيق بندگی و عبادت و طاعت و پرهيز از معصيت به ما عنايت فرما. تجافی يعنی دل کندن از دنيا و پرهيز از گرفتاری به غفلت، يعنی خدايا آن توفيقی را عنايت فرما که من بدانم دنيا برايم کم است و در شأن من نيست که خادم دنيا باشم، درحالی که دنيا را خادم من قرار دادی و آن را برای من آفريدی «خَلَقَ لَكُمْ ما فِی الْاَرْضِ جَميعاً»[6]. حضرت امام سجاد(عَلَيهِ السَّلام) دنيا را دارالغرور و آخرت را دارالخلود معرفی میفرمايند که گرفتاری به دار غرور و فريب، موجب محروميّت از دارالخلود میشود. يعنی مراقب باشيد دنيا شما را نفريبد «حُبُّ الدُّنْيا رَاْسُ كُلِّ خَطيئَةٍ وَ مِفْتاحُ كُلِّ سَيِّئَة»[7].
انسان بايد در دنيا برای آخرت و برای ابدّيت و سرای جاويد کار کند، چراکه دنيا در برابر آخرت همانند يک قطره است و آخرت در برابر دنيا همانند اقيانوس می باشد*. «از پروردگار متعال درخواست میکنيم توفيق دل کندن از دنيا که قطرهای بيش نيست به همۀ ما عنايت فرمايد تا مبادا گرفتار دنيا و فريفته و شيفتۀ چند روزۀ آلوده به خون آن گرديم».
«زندگی چيست؟ نقشی بـا نگار آميخته
راحتی با رنج و عيشش با ملال آميخته»
حضرت مولی الموحّدين امام علی(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اَلدُّنْيا دارُ مَمَرٍّ لا دارُ مَقَرٍّ»[9] دنيا گذرگاه و گذشتنی است و دار قرار نيست. اين همه غم و غصّه برای گذرگاه، حقيقتاً کيسه خوری است. عدّ ه ای مقرّ را با ممرّ اشتباه گرفته اند و در لجنزار دنيا فرو رفته اند، ولذا مراقب باشيم تا مبادا گرفتار دام دنيا شويم که عدّۀ بسياری در آن غرق شده اند. ابنملجم از عاشقان و مدّاحان مولا علی(عَلَيهِ السَّلام) بود. مديحه هايی که او برای مولا علی(عَلَيهِ السَّلام) میسرود را کسی قادر به سرودن نبود، لکن در اثر غفلت و گرفتار شدن به دار غرور، در اندک فاصله ای قاتل حضرت و اَشقَی الاَشقياء شد. اگر حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) «اَوَّلُ مَظْلُومٍ وَ اَوَّلُ مَنْ غُصِبَ حَقَّهُ»[10] هستند، قـاتلشان نيز «اَشْقَى الْاَوَّلينَ وَ الْآخِرِين»[11] می باشد. از اينرو به هوش باشيم که اگر لحظه ای غفلت کنيم و گرفتار دار غرور شويم، از دارالخلود جا میمانيم.
حضرت امام سجاد(عَلَيهِ السَّلام) با درخواست «وَ الْاِسْتِعْدادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْت» درس معادانديشی و مرگباوری میدهند. با توجه به اينکه مرگ هرگز خبر نمیدهد و ناگهانی است، لذا همواره بايد برای آن پيش آگهی داشت.
اگر حضرت امام سجاد(عَلَيهِ السَّلام) در شب بيست و هفتم ماه مبارک رمضـان بغير از امور ضروری، مدام ذکر شريـف مذکـور را تکرار میفرمودند، به اين سبب است که تلقينهای مثبت در روح انسان بسيار مؤثر است. از اينرو با توجه و تأمّل در مضامين آيات و دعاها، باورهای دينی را در خود تقويت کنيم. توجه به حقيقت و مفهوم دعاها موجب میشود که باور قلبی ايجاد شود که دنيا، دار غرور و آخرت دار خلود است و انسان فريفتۀ دنيا نگردد، همانطور که حضرت ابراهيم(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «لا اُحِبُّ الْآفِلين»[12] من آنچه را که غروب و افول میکند، دوست ندارم. من خدايی را میخواهم که افول و غروب نداشته باشد. من خدای شمس آفرين و قمرآفرين میخواهم و خداوند عقل را به همين منظور به انسان عنايت فرموده است، همانطور که حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) در توضيح عقل فرمودند: «ما عُبِدَ بِهِ الرَّحْمنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنان»[13] (عقل) آن چيزی است که به وسيلۀ آن خدای رحمان عبادت کرده می شود و به وسيلۀ آن بهشت کسب کرده می شود. حضرت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيه وَآلِهِ) روزی از محلی عبور میکردند، ديدند مردم دور فردی جمع شده اند. علّت را پرسيدند، مردم گفتند: او ديوانه است، حضرت فرمودند: او ديوانه نيست، او بيمار است، ديوانه کسی است که دنيا را بر آخرت ترجيح دهد «اِنَّمَا الْمَجْنُونُ مَنْ آثَرَ الدُّنْيا عَلَى الْآخِرَة»[14]. حقيقتاًَ محدوديّت در دنيای چند روزه ارزشِ رسيدن و نيل به سعادت جاويدان و ابدی را دارد و خسارت است که انسان، سعادت ابدی و جاويد را به دنيای چندروزۀ آلوده به خون بفروشد.
پس شب بيست و هفتم غسل کرده و همراه و همگام با امام سجاد(عَلَيهِ السَّلام) از خداوند طلب نمائيم که: «اَللّهُمَّ الرْزُقْنِی التَّجافی عَنْ دارِ الْغُرُورِ وَ الْاِنابَةُ اِلٰى دارِ الْخُلُودِ وَ الْاِسْتِعْدادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْت». البته بايد قلب و جان آن را طلب کند.
آخرين شب جمعۀ ماه مبارک رمضان نيز از فضيلت و عظمت مضاعفی برخوردار است، ولذا اين چند شب را بسيار غنيمت شماريم و آن مقدار که در توان داريم تلاش نماييم و بقيه را دست به دامن بزرگان شده و به کهف حصين و قلعۀ اهل بيت(عَلَيهِم السَّلام) پناهنده گرديم.
شب آخر ماه مبارک رمضان نيز شب باعظمت ديگری است که وجود مقدّس حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) در آن شب عرض میکردند: ای پروردگارم، من به ذات كريمانه ات پناه می آورم از اينكه سپيدۀ اين شب طلوع كند، يا ماه رمضان بگذرد، و نزد تو برايم نتيجۀ كار ناشايست يا گناهى باشد كه بخواهى مرا به سبب آن، روزى كه ملاقاتت كنم عذاب نمايى «وَ اَعُوذُ بِوَجْهِكَ الْكَريمِ يا رَبِّ اَنْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتی هذِهِ اَوْ يَتَصَرَّمَ شَهْرُ رَمَضانَ وَ لَكَ قِبَلی تَبِعَةٌ اَوْ ذَنْبٌ تُريدُ اَنْ تُعَذِّبَنی بِهِ يَوْمَ اَلْقاك»[15]. حضرت امام سجّاد(عَلَيهِ السَّلام) نيز در استقبال از اين ماه شريف می فرمودند: «(خدايا) با ناپديد شدن هلال اين ماه، گناهان ما را نيز ناپديد کن»[16]. پس با عمل و تلاش، شرايط بهره مندی را فراهم آوريم، چراکه به لسان و لفظِ ظاهر هيچ تعلّق نمی گيرد.
بالأخره شب عيد سعيد فطر که ليلةالجوايز نام دارد و زمان توزيع جوايز پروردگاری است، شب بسيار باعظمتی است و خدای کريم و رحيم آن شب بر مهمانانش جايزه میدهد. کريم کسی است که هيچ فردی را از درگاه کرمش دست خالی برنمیگرداند، فلذا طبع بلند داشته باشيم و تنها به مراتب نازله راضی نباشيم و کاری کنيم که صدرنشين درگاه الهی گرديم.
به ما آموختند که در قنوت نماز عيد فطر از خدای سبحان چنين درخواست نمائيم: «اَللهُمَّ اَهْلَ الْکِبْرِیاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ اَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ اَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ اَهْلَ التَّقْوى وَ الْمَغْفِرَةِ اَسْئَلُکَ بِحَقِّ هذَا الْیَومِ الَّذى جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً وَ کَرامَتاً وَ مَزیداً...»[17]. تمام عبارات نماز عيد فطر معنی دار و هدفمند است و مقدّمه و ابزار عبد گشتن و بزرگ شدن و به بزرگی رسيدن را نشان میدهد. درخواست کبريائی و عظمت بدين معناست که خداوند صاحب عظمت است و اگر انسان حقيقتاً بنده شد، عظيم میگردد و آنگاه به خدای عظيم تقرّب میيابد. اگر در نماز عيد فطر «اَللهُ اکبر» آن همه تکرار میشود، يعنی انسان در اثر عبوديّت و بندگی بزرگ شده و به خدای اکبر نزديک میگردد. اکبر شدن در کاسۀ نفس انسان به صورت بالقوّ ه قرار داده شده است، لکن با عبوديّت و بندگی و اطاعت و تسليم خارج شده و بالفعل میگردد. پس چون انسـان با بندگی و عبوديّت بزرگ شده و به خدای اکبر میرسد و نِيل به مقام بندگی بدون الگوی انسان کامل و معلّم موحّد و اکبر امکان پذير نيست، لذا در ادامۀ نماز عيد فطر پس از ستودن پروردگار متعال به عظمت و کبريايی و مغفرت و جود و کرم و عفو و رحمت، از خداوند درخواست ميکنيم: «اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُدْخِلَنى فى کُلِّ خَیْرٍ اَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُخْرِجَنى مِنْ کُلِّ سُوءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ خَیْرَ ما سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الْصّالِحُونَ»[18]، خدايـا از تـو درخـواست میکنم در هر خيری که حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) را وارد کردی، مرا نيز وارد کنی و از هر سوء و بدی که حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) را خارج کردی، مرا هم خارج کنی. از اينرو اين حقيقت روشن میگردد که اهل بيت(عَلَيهِم السَّلام) همه جا حضور عينی دارند و بدون آن بزرگواران امکان نِيل به مقام بندگی و توحيد و شيعه گری ميسور نيست و بدون امام(عَلَيهِ السَّلام)، سعادت ابدی حاصل نمیگردد. سعادت ابدی در پرتو تبعيّت و تأسّی از آن بزرگواران است «بی همگان به سر شود، بی تو به سر نمیشود»[19]. و به همين علّت حضرت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) تا آخرين لحظات عمر مبارکشان به عناوین مختلف می فرمودند: «ما اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِما لَمْ تَضِلُّوا»[20] مادام که به قرآن و عترت(عَلَيهِم السَّلام) چنگ زنيد، گمراه نمیشويد؛ فلذا هرجا شقاوت و بدبختی است، نتيجۀ بيرون افتادن از کشتی نجات اهل بيت(عَلَيهِم السَّلام) است*.
«بارالهـا! بـه روان مقدّس حضـرت محمّـد و آل محمّـد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مـولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّ عصر(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) تعجیل بفرما. پروردگارا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت و توبۀ حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی به همۀ ما مرحمت بفرما. خداوندا! توفيق تأسّی از انسانهای کامل در تمام زمینهها و سیراب شدن از چشمه کوثر به دست ساقی کوثر به همۀ ما عنایت بفرما. پروردگارا! توفیق صبر و شکر و تسلیم و رضا بر تمام داده ها و مواهب و نعمتها و تمام مصائب و مشکلات به همۀ ما کرامت بفرما. بارالها! توفيق کسب سرمایۀ عالی ترِ ایمان و تقوا و اخلاص و یقین به همۀ ما مرحمت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق، سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
[1]- تفسير عياشی، ج2، ص349
[2]- كان رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) يطوى فراشه و يشدّ مئزره فی العشر الاواخر من شهر رمضان (سنن النبى(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) با ترجمه، ج1، ص296).
[3]- سوگند به سپیده دم﴿1﴾ و به اين شبهای دهگانه﴿2﴾ (مبارکه فجر/1و2).
[4]- مفاتيح الجنان، دعای شب بيست و هفتم ماه مبارک رمضان
[5]- کتاب مصباح، فرازی از دعای امام زمان(عَجَّلَ الله تَعالی فَرَجَهُ الشَّريف)
[6]- خلق کرد برای شما آنچه در زمین است را همگی (مبارکه بقره/۲۹).
[7]- محبّت و دوست داشتن دنيا سرآمد تمام خطاها و کليد تمام گناهان است (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)؛ ارشاد القلوب الى الصواب، ج1، ص21).
* حضرت پيـامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «مَا الدُّنْيا فِی الْآخِرَةِ اِلّا مِثْلُ ما يَجْعَلُ اَحَدُكُمْ اِصْبَعَهُ فِی الْيَمِّ فَلْيَنْظُرْ بِمَ يَرْجِع» دنيا در برابر آخرت مانند اين است كه يكى از شما انگشتان خود را به دريا فرو برد و بنگرد چه اندازه آب برمی دارد (بحارالانوار، ج70، ص119).
[9]- نهج البلاغه، فرازی از حکمت133
[10]- اولين مظلوم و اولين کسی که غصب کرده شد حقّش (بيان نورانی امام صادق(عَلَيهِ السَّلام)؛ الکافی، ج4، ص569).
[11]- شقی ترينِ اوّلين و آخرين (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)؛ امالی الصدوق، ص95).
[12]- مبارکه انعام/76
[13]- بحارالانوار، ج1، ص116
[14]- اَنَّ رَسُولَ اللَّهِ(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) مَرَّ بِمَجْنُونٍ فَقالَ ما لَهُ فَقيلَ اِنَّهُ مَجْنُونٌ فَقالَ بَلْ هُوَ مُصابٌ اِنَّمَا الْمَجْنُونُ مَنْ آثَرَ الدُّنْيا عَلَى الْآخِرَة (بحارالانوار، ج1، ص131).
[15]- الکافی، ج4، ص165
[16]- وَ امْحَقْ ذُنُوبَنا مَعَ امِّحاقِ هِلالِه (صحيفۀ سجّاديّه، فرازی از دعای44، بند15).
[17]- خدایا اى اهل بزرگى و عظمت و اى شایستۀ بخشش و قدرت و سلطنت و اى شایستۀ عفو و رحمت و اى شایستۀ تقوى و آمرزش، از تو می خواهم به حق این روزى که قرارش دادى براى مسلمانـان عید و براى حضرت محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) ذخیره و شرف و کرامت و فزونى مقام... (مفاتيح الجنان، در اعمال روز عيد سعيد فطر، دعای قنوت نماز عيد فطر).
[18]- که درود فرستى بر حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) و اينکه داخل کنی مرا در هر خیرى که داخل کردی در آن خیر، حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) را و خارج سازی مرا از هر بدى و شرى که خارج ساختی از آن حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) را که درودهاى تو بر او و بر ایشان باد، خدایا از تو می خواهم بهترین چیزى را که درخواست کردند از تو بندگان شایسته ات و پناه می برم به تو از آنچه پناه بردند از آن بندگان شایسته ات (مفاتيح الجنان، در اعمال روز عيد سعيد فطر، دعای قنوت نماز عيد فطر).
[19]- مولوی، دیوان شمس
[20]- بحارالانوار، ج2، ص226
* حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «اِنَّما مَثَلُ اَهْلِ بَيْتی فيكُمْ كَمَثَلِ سَفينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَها نَجا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْها غَرِق» اين است و جز اين نيست که مَثَلِ اهل بيت من در ميان شما مانند مَثَلِ کشتی نوح است، کسی که سوار آن شود، نجات می يابد و کسی که از آن تخلّف ورزد، غرق می گردد (بحارالانوار، ج23، ص105).