قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده و حاوی درس های عبودیّت و بندگی است و به این علّت رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) فرمودند: «اِنْ اَرَدْتُمْ عَيْشَ السُّعَداءِ وَ مَوْتَ الشُّهَداءِ وَ النَّجاةَ يَوْمَ الْحَسْرَةِ وَ الظِّلَّ يَوْمَ الْحَرُورِ وَ الْهُدٰى يَوْمَ الضَّلالَةِ فَادْرُسُوا الْقُرْآنَ فَاِنَّهُ كَلامُ الرَّحْمنِ وَ حِرْزٌ مِنَ الشَّيْطانِ وَ رُجْحانٌ فِی الْميزان»[1] اگر مىخواهيد كه همچون سعادتمندان زندگى كنيد، و همچون شهيدان از دنيا برويد، و در روز حسرت نجات يابيد، و در روز گرماى سخت سايبانى داشته باشيد، و در روز گمراهى بر راه راست برويد، قرآن را بخوانيد كه كلام (خدای) رحمان است، و حرزى در برابر شيطان، و سبب سنگينى ترازوى اعمال می باشد.
پس معلوم می شود که ماه مبارک رمضان، چه تحفه و نعمت عظیمی است که خدای سبحان اِنعام فرموده است و در کنار این برکت ها که در ماه مبارک رمضان انعام فرموده، درس های عبودیّت و بندگی به ما داده است و ماه مبارک را مقرّر فرموده تا یازده ماه دیگر را اداره کند. یک ماه چنان قدرت دارد که یازده ماه دیگر با این یک ماه اداره می شود. شخص روزه دار برای مقبولیّت روزه اش و برای اینکه طاعات او مقبول درگاه حضرت احدیّت باشد، خود را تحت کنترل اخلاقی و عملی قرار می دهد و مراقب چشم و گوش و زبان خود می باشد، مراقب اخلاق و رفتار خود بوده و خشم و غضبش را کنترل می کند تا دست از پا خطا نکند و در زمرۀ افرادی قرار نگیرد که حضرت علی(عَلَيهِ السَّلام) در مورد ایشان فرمودند: «كَمْ مِنْ صائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيامِهِ اِلَّا الْجُوعُ وَ الظَّمَاْ»[2] چه بسیار روزه دارانی که بهره شان از روزه داری گرسنگی و تشنگی است. شخص روزهدار مراقب قلب خود می باشد تا گرفتار بخل، حسد، کینه، سوء ظن، تکبّر، عُجب، علوّ و... نگردد و به عبارت روشن تر، در ماه مبارک رمضان، خداوند را پیوسته حاضر و ناظر و شاهد بر اعمال و رفتار و اخلاق خود دانسته و خود را تحت کنترل شدید قرار می دهد و خود را پیوسته در محضر ربوبی احساس می کند، ولذا در خانواده هم آرامش و سکونت حاکم است و به عبارت دیگر، انسان در ماه مبارک رمضان، عبد می گردد و به میزان عبد بودن، جان و روحش تغذیه می شود و متلاطم نمی گردد و آرام است. حال اگر انسان این کنترل و مدیریّت و اِشراف به وجود را ادامه دهد و استمرار بخشد، در تمام طول سال برکات ماه مبارک ادامه می یابد. یک ماه برای این است که یازده ماه را اداره کند. برای این است که این مراقبت ها را ادامه دهد و تلاوت قرآن و دینداری و بندگی تنها به ماه مبارک رمضان اختصاص نداشته باشد و بعد از اتمام ماه مبارک، به ماه رمضان سال آینده موکول نگردد که چنین کاری، کاملاً خلاف هدف ماه مبارک و آن بندگی است که خداوند از ما می خواهد. ماه مبارک رمضان اردوگاه تربیتی است تا طول سال، مبارک باشد. یک ماه را به تمام طول سال انتقال دهیم تا در طول سال هم عبد گردیم و از نور و برکات میزبان کریم بهره مند شویم. وقتی مراقبت ها استمرار یافت، آن موقع برکات هم استمرار می یابد.
«رمضان» از کلمۀ «رَمَض» است که به معنای سوزانیدن می باشد. «صوم» نیز به معنای قطع است. اگر «صوم» مربوط به انسان می باشد، «رمض» مربوط به خداوند است. ماه مبارک رمضان دارای محتوا و آثـاری است کـه محتوا مربوط بـه انسـان و آثار مربوط به خداوند می باشد. اگر انسان گناه و معصیت و بندگی غیرخداوند را ترک کند و فقط بندۀ پروردگار باشد و در خدمت پول و مقام نباشد و به این ترتیب ماه مبارک رمضان را به تمام طول سال انتقال دهد و این محتوا از طرف بنده انجام یابد، آثار ماه مبارک که همان «رمض» و سوزانیدن گناهان می باشد که از آنِ خداوند است، محقّق می شود. به دنبـال چنین صوم و روزه ای، خدای سبحـان گنـاهـان بنده را می سوزاند و توفیق بندگی و عبودیّت به او عنایت می فرماید. این همه وعده ها و بشارت ها که برای روزه داران حقیقی وجود دارد، مقدّمات آن، تماماً از انسان آغاز می شود و خدای سبحان این توانمندی را در وجود بندگانش قرار داده و آنگاه از ایشان خواسته است. اگر به مـا آموختند کـه حیـات و ممات محمّد و آل محمّدی(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) را درخواست کنیم «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیایَ مَحْیا مُحَمَّـدٍ وَ آلِ مُحَمَّـد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) وَ مَمـاتی مَمـاتَ مُحَمَّـدٍ وَ آلِ مُحَمَّد(صَلَّی اللهُ عَلَیه وَآلِهِ)»[3]، به این علّت است که خدای سبحان حکیم است و از حکیم، کار بدون حکمت صـادر نمی شود، ولذا وقتی از بندهاش، بندگی محمّد و آل محمّدی(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) را خواسته، توان و استعداد آن را هم در وجود او بصورت بالقوّ ه قرار داده است. الگو قرار گرفتن آن بزرگواران، دلیل بر این است که انسان می تواند به آن مقامات عالیه نائل شود. آری اگر انسان توان این زندگی را نداشت، خداوند متعال آن بزرگواران را الگو و اسوه مقرّر نمی فرمود.
پس ماه مبارک رمضان دارای چنين برکات عظيمه و رفيعهای است و خداوند از بندگانش میخواهد که از فردای ماه مبارک رمضان، آموخته های خود را به کار بندند. ماه مبارک رمضان برای اين مقرّر نشده که پروندۀ آن بعد از يک ماه بسته شود، بلکه همانطور که شرکت در کلاس کنکور برای اين است که آموخته ها بعد از کلاس بکار بسته شود، همانگونه ماه مبارک رمضان نيز ماه امتحان و اردوگاه تربيتی است تا درسهای بندگی و عبوديّت از طرف حق سبحان، از فردای آن شروع شود و به آنچه که آموختيم، عمل نماييم. اگر بعد از ماه مبارک رمضان نيز با قرآن انس داشته باشيم و هر روز آياتی از آن را تلاوت کنيم و ختم قرآنها تنها منحصر در ماه مبارک نباشد، در طول سال میتوانيم از برکات آن بهره مند شويم. قرآن کريم، قانون اساسی انسان است و برای تمام مراحل زندگی انسان برنامه دارد و نازل شده تا درسهای بندگی و عبوديّت را يکی پس از ديگری در زندگی پياده کنيم و هميشه در محضر قرآن بوده و با قرآن کريم انس داشته باشيم، ولذا شايسته است که هر روز بعد از نماز صبح، يک صفحه از قرآن را همراه با توجّه به معنای آن قرائت نماييم و تلاوتِ ما تنها مختص به تلاوت ظاهری نباشد، گرچه تلاوت ظاهری هم خالی از اجر و ثواب نيست، ولی با توجّه به اينکه قرآن کريم، قانون اساسی ما انسانهاست، به راستی حيف است که انسان نداند خداوند از او چه میخواهد، ولذا تلاوتِ با توجّه به معارف و حقايق قرآن دارای عظمت بالاتری است و برای اين منظور بهتر است از قرآنهايی که دارای ترجمه هستند استفاده شود، تا از حقايق قرآن بيشتر بهره مند گرديد و ان شاء الله تعالی اين تلاوت، تقوای بالاتر و در نتيجه زندگی شکوهمندتری برايمان فراهم آورد.
همچنين اگر در ماه مبارک رمضان به فکر نيازمندان بوديم و در انفاقها و احسانهای مالی و فرهنگی بر همديگر سبقت میگرفتيم، توجه کنيم که انفاقها فقط در اين ماه خلاصه نمیشود. خانواده های پرجمعيّتِ کم درآمد هميشه نيازمند احسان ها و انفاق ها هستند و همچنان چشم به راه هستند که عيد قربان و يا ماه مبارک رمضانی فرارسد تا يک وعده غذای گوشتی بخورند، فلذا شايسته است بعد از ماه مبارک رمضان هم نه تنها اين احسانها و انفاقها متوقّف نشود، بلکه در رأس برنامه ها قرار گيرد.
يکی از مصاديق برکات ماه مبارک رمضان دور هم نشستنها در خانواده و با هم غذاخوردن و بر سر سفرههای دسته جمعی قرار گرفتن بود. چهره به چهره و رو در رو نشستن برکات بسياری دارد و افراد خانواده را از لحاظ عاطفی به همديگر نزديک میسازد و در تحکيم بنيان خانواده بسيار مؤثر است و به اين علّت خدای سبحان بـه اين امر اجر و منزلت خاصّی قائل است و آن را بسيـار دوست میدارد. دين اسلام، دين خانواده مدار است، ولذا هر کس که در اين مورد سرمايه گذاری بيشتری نمايد و در محيط خانواده از صبر و بردباری و عفو و گذشت و مدارا و خوش اخلاقی بالاتری برخوردار باشد، سهم بيشتری از محبّت پروردگار را خواهد داشت. از اينرو سعی کنيم که اين با هم غذا خوردنها را بعد از ماه مبارک رمضان هم ادامه دهيم و تداوم بخشيم و به اين ترتيب انسجام و وحدت را در خانواده ها ارتقاء دهيم.
همچنين سعی نمائيم فضای ماه مبارک رمضان را بعد از ماه مبارک در حد امکان با روزه گرفتن يک يا دو روز در هفته زنده نگه داريم.
به همين ترتيب اگر در ماه مبارک رمضان مراقب نمازها بوديم و به ادای آنها در اوّل وقت تقيّد داشتيم، با خداوند تعهّد ببنديم که پس از ماه مبارک هم تا سال آينده نه تنها حتّی يک نماز از ما فوت نشود، بلکه مبادرت به نماز اوّل وقت داشته باشيم که آن، نشانِ شيعه گری و اقتداء به حضرت امام زمان(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) است.
بعد از ماه مبارک رمضان نيز همانند ماه مبارک رمضان، مراقب اخلاق و رفتارمان باشيم و همانطور که در ماه مبارک رمضان به هنگام اختلافات احتمالی، بر خود نهيب میزديم که روزهام، يعنی حق عصبانيّت و غضبناک شدن و دروغ گفتن و موجبرداریِ روح را ندارم، بعد از ماه مبارک نيز، همين جمله را به خود بگوئيم و حق عصبانی شدن و خشم و غضب و خروج از مرز تعادل را به خود ندهيم و بـا توجه بـه فرمـايش حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) که میفرمايند: «وَ الصِّيامُ اجْتِنابُ الْمَحارِمِ كَما يَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ وَ الشَّراب»[4]، تلاش کنيم که با اجتناب از گناهان و معاصی، هميشه روزه باشيم. اگر شاعر میفرمايد: «خوشا آنان که دائم در نمازند»[5]، معنای شعر مذکور اين نيست که آنان دائم نماز میخوانند، بلکه به اين معناست که پيوسته و مداوم به ياد پروردگارند، و دائم از گناه و حرام اجتناب دارند. آری، خوشا بر حال آنان که همواره با پروردگار انس دارند، يعنی باطناً از حرامهای الهی و معاصی و بيراهه رویها اجتناب می ورزند.
[1]- جامع الاخبار، ص41
[2]- نهج البلاغه، فرازی از حکمت145
[3]- پروردگارا، قرار بده زندگی مرا زندگی محمد و آل محمدی(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و مرگ مرا مرگ محمّد و آل محمّدی(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) (مفاتیح الجنان، فرازی از زیارت عاشورا).
[4]- و روزه اجتناب از محرمات است، همانطور که شخص (روزهدار) از خوردن و آشامیدن خودداری می کند (بحارالانوار، ج۶۸، ص۲۳3).
[5]- بابا طاهر عریان(عَلَيهِ الرَّحمَة)