ضیافت ماه شریف رجب که مقدّمۀ اول ماه مبارک رمضان بود، پایان پذیرفت و اکنون ضیافت دوم که شعبان المعظّم می باشد، در روزهای پایانی قرار دارد. از اختصاصات ماه شریف شعبان، صلوات شعبانیّه و مناجات شعبانیّه است که جایگاه والایی در این ماه دارند. یکی از نامهای ماه شعبان «شَهْرُ الْجیران»[1] یعنی ماه همسایه است. ماه شعبان، همسایۀ ماه مبارک رمضان است. یکی دیگر از نامهای ماه شعبان، «شَهْرَ الشَّفاعَةِ» است «اِنَّما سُمِّیَ شَعْبانُ شَهْرَ الشَّفاعَةِ»[2]. ماه شعبان، ماه رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) و ماه شفاعت است؛ یعنی از این ماه، با شفاعت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) وارد «شَهْرِ اللهِ الْاَعْظَم»[3] و «شَهْرَ اللهِ الْاَكْبَر»[4] و میهمانسرای الهی میگردیم «دُعيتُمْ فِيهِ اِلى ضِيافَةِ اللهِ وَ جُعِلْتُمْ فيهِ مِنْ اَهْلِ كَرامَةِ الله»[5].
ماه شریف شعبان، «شَهْرُ الْجیران»، «شَهْرَ الشَّفاعَةِ» و «شَهر الرَّسول(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)» میباشد، همانطور که رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «شَعْبانُ شَهْری»[6]. یکی دیگر از اسماء این ماه، «شَعْبانُ الْمُطَهِّرُ»[7] است، یعنی ماهِ شعبان ماه پاک کننده است؛ وقتی قرار است انسان به میهمانی طاهر محض برود، باید در این ماه تطهیر و پاک شود و آنگاه وارد گردد. یکی از نامهای خداوند طاهر است. خداوند طاهر محض است و بندگانش را به میهمانی طهارت دعوت فرموده و دعوت پروردگار رسمی و در عین حال عمومی و همگانی است. همانطور که منتظر امام زمان(عَجَّلَ اللهُ تَعالی فَرَجَهُ الشَّريف) باید با امامش شباهتی داشته باشد، همانگونه هم میهمان باید شباهت و سنخیّتی با میزبان داشته باشد. وقتی که خداوند متعال طهارت محض و نور محض است «اَللهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْاَرْض»[8]، و بندگانش را به میهمانی طهارت و نور دعوت فرموده، قبل از آن، وسیلۀ طهارت و نورانی شدن را مقرّر فرموده تا بندگانش، شباهت و نورانیّت نسبی و سنخیّتی با میزبان پیدا کنند، ولذا «شَعْبانُ الْمُطَهِّرُ» آمده تا میهمانان خداوند را قبل از تشرّف، پاک سازد و لایق حضور گرداند. حال اگر در ماه شریف رجب و شعبان که دو وسیلۀ طهارت و دو چشمۀ پاکسازی هستند، نتوانسته ایم در زمینۀ پاک شدن و طهارت کاری کنیم، این دو روزِ باقی مانده را بسیار غنیمت شماریم. اگر انسان بداند که به چه ضیافت عظیمی دعوت شده، سر از پا نمیشناسد، همانطور که اولیای الهی از مدّتها قبل سر از پـا نمیشناسند. آن روزه شناسان واقعی میدانند که ماه مبارک رمضان چیست و به کجا دعوت شدهاند! تنها ماهی که در قرآن نام برده شده، ماه مبارک رمضان است «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآن»[9]، و تنها ماهی است که خداوند نام خود را بر روی آن نهاده است و به این سبب در بیان نورانی از حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) آمده است: «لا تَقُولُوا رَمَضانَ وَ لكِنْ قُولُوا شَهْرُ رَمَضانَ فَاِنَّكُمْ لا تَدْرُونَ ما رَمَضان»[10] نگویید رمضان؛ بلکه بگویید ماه رمضان، پس همانا شما نمیدانید رمضان چیست. در حدیثی دیگر از حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) آمده است: «لَوْ يَعْلَمُ الْعَبْدُ ما فی رَمَضانَ لَوَدُّ اَنْ يَکُونَ رَمَضانُ السَّنَةُ»[11] اگر بنده، ارزش ماه مبـارک رمضان را بداند، آرزو میکند که سراسر سال، ماه رمضان باشد. ماه مبارک رمضان ظاهرش امساک از طعام و شراب و... است و باطنش روح و ریحان و کوثر، و قرار است در این ماه، بندگان خداوند به محضر خدای رحمت وارد شوند و ماه شریف شعبان مقرّر شده تا همه را آمادۀ حضور سازد. حال در آخرین روزهای ماه شریف شعبان قرار داریم. خداوند، خدای رحمت، دین ما، دین رحمت، و پیامبر ما، پیامبر رحمت و امامان ما، امامان رحمت هستند. اگر تا حال در خواب گرانِ غفلت بودیم که بدترینِ خوابهاست «اَلنّاسُ نِیامٌ فَاِذا ماتُوا انْتَبَهُوا»[12]، و اگر تا امروز از خواب غفلت بیدار نشدیم، خدای ما آنقدر رحیم و کریم است که در این ایّام باقی ماندۀ اندک نیز به شرط توبه، ما را میپذیرد «يا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ»[13]، «وَ رَحْمَتی وَسِعَتْ كُلَّ شَیْءٍ»[14]. پیام آخرینها، پیام شتاب است؛ اگر شرمنده و دست خالی هستیم و اگر هنوز حق مطلب اداء نشده و هدف این ماه، تحقّق نیافته است، درحالی که محبوبان خداوند متعال، ماه شریف شعبان را ماه طهارت معرّفی فرمودهاند، باز فرصت باقی است و ابزار طهارت داخل این ماه قرار دارد. «حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) در جواب کسی که پرسيده بود: چه عملی در ماه شعبان برتر است؟ فرمودند: صدقه و استغفار»[15]. یعنی صدقه و استغفار دو وسیله و ابزار طهارت هستند و شایسته است که از این دو وسیله بهره ببریم.
دو ماه شریف رجب و شعبان برای پاک سازی و آسیب زدایی و آفت زدایی و رهزن زدایی هستند، ولی اگر یکی پس از دیگری گذشت و کاری نکردیم، حال در روزهای پایانی با نهایت شرمندگی به این دو وسیلۀ طهارت تمسّک جوییم و در پناهگاه و کهف حصین اهل بیت(عَلَيهِمُ السَّلام) درآییم و دست به دامان آن بزرگواران گردیم «یا وَجیهاً عِنْدَ اللهِ اِشْفَعْ لَنا عِنْدَ الله»[16]، همانـطور کـه خداونـد متعـال میفرماید: «وَ لَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوّاباً رَحيماً»[17] و اگر کسانی که به خودشان ظلم کردند، نزد تو بیایند، پس طلب آمرزش کنند از خداوند و طلب آمرزش کند برای آنان رسول، البته خداوند را آمرزندۀ مهربان خواهند یافت.
پس با توبه و استغفار و پناهندگی و توسّل به اهل بیت(عَلَيهِمُ السَّلام)، خود را مشمول عفو و آمرزش پروردگار سازیم.
عدّ ه ای از اولین روز ماه مبارک رمضان پذیرفته میشوند، عدّ ه ای از وسط ماه، و عدّ ه ای در شبهـای مقدس قدر مورد پذیـرش قرار میگیرند؛ تلاش کنیم که ما هم از اوّل ماه مبارک، در صف میهمانان مقرّب پروردگار قرار گیریم. از اینرو این چنین به درگـاه رحمتش مینالیم که: خدایا! محبوب تو به ما فرمود: وقتی میهمـان دعوت میکنید، فقیر و غنی را با هم دعوت کنید تا اغنیا، متکبّرتر نشوند و فقراء احساس ذلّت نکنند*. حال پروردگارا! چه کسی اولیتر از خود توست. تو نیز در میهمانی خودت، فقیر و غنی را با هم بپذیر. تو کریم هستی و میهمانیات، میهمانی کرامت است، در این میهمانی، فقراء را از اغنیاء جدا مکن و به قول شهید باکری(رَحمَةُ اللهِ عَلَيه)، «خدایا ما را پاکیزه بپذیر!». البته وقتی درخواست میکنیم که ما را بپذیر، لازم است خود نیز در این مسیر تلاش نمـاییم و چند قدمی برداریم تا خواستهمان اجابت شود و بقیه را خداوند پیش ببرد «از دوست یک اشاره، از ما به سر دویدن».
پس اگر با نهایت شرمندگی و توبه و استغفار وارد شویم، آن زمان ما را هم در حصن حصین و کشتی نجـات اهـل بیت(عَلَيهِمُ السَّلام) وارد میکنند. این دو روز باقی مانده را به عنوان وسیلۀ رهزن زدایی بکار گیریم. رهزن هر فردی منحصر به خود اوست. رهزن یکی در حجابش، رهزن یکی در نمازش، ديگری در سفره های محرم و نامحرم، و رهزن عدّ ه ای هم در اخلاق ناپسندشان است که البته گرچه اخلاق نیکو در همه موارد توصیه شده، لکن در مورد خانواده، اعم از همسر و فرزندان و پدر و مادر اولویّت بالاتری دارد. رهزنِ یکی مربوط به آفات گفتاری، اعم از دروغ و غیبت، تهمت و... است، و رهزن شخص ديگر هم در دلش است، به این صورت که در قلبش کینه دارد و گرفتار سوء ظن و بدبینی است و یا مبتلاء به بخل و حسد و کبر و غرور میباشد. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «شب اوّل ماه رمضان، شيطان های سرکش به بند کشيده می شوند، هر شب، هفتاد هزار تن آمرزيده می گردند و چون شب قدر فرا رسد، خداوند به اندازۀ آنچه در ماه رجب و شعبان و ماه رمضان تا آن روز آمرزيده است، (بندگان) را می آمرزد، مگر آنکه ميان کسی و برادرش کينه ای باشد که در اين صورت، خداوند عزّ و جلّ می فرمايد: (آمرزشِ) اينان را عقب بيندازيد تا آشتی کنند»[18]، چراکه ماه مبارک ماه نور است و باید برای برخورداری از برکات آن، دل را صاف نمود و نورانیّت بخشید و طاهر ساخت و از آلودگی های اخلاقی مانند بخل و حسد، کینه و سوء ظنّ و... مبرّی شد تا با نورانیّتِ ماه مبارک رمضان سنخیّت داشت. کینه و سایر رذایل اخلاقی، قلب را سیاه و ظلمانی میکند و امکان ورود نور ماه مبارک رمضان در چنین قلبی وجود ندارد.
«رو سینه را چون سینه‌ها، هفت آب شو از کینه‌ها
وآنگـه شـراب عشق را پیمـانه شو پیمـانه شو»[19]
برای تشرّف راستین به ماه مبارک رمضان، صبر و تسلیم و رضا و خویشتن داری لازم است.
«بـه هوس راست نیـاید، بـه تمنّـا نشود
کاندر این راه بسی خون جگر باید خورد»[20]
با «استغفرالله» گفتنِ ظاهری کارها درست نمیشود. رسیدن به سعادت جاویدان و نورانیّت شب مقدّس قدر، هزینه میخواهد. اگر به کم راضی نیستیم و دوست داریم که در ضیافت ماه مبارک رمضان و شب قدر صدرنشین باشیم، هزینه دارد و هزینۀ آن، رهایی درون از ظلمات است. اوّلین وسیلۀ آسیب زدایی و طهارت، در ترک، و دوّمین وسیلۀ طهارت، در فعل است. اگر حقّ النّاس بر ذمّه داریم و رهزن ما در مسئلۀ حقّ النّاس است، با توبه و جبران حقوق ضایع شده و به عبارت دیگر با ترک، در طهارتِ باطن قدم برداریم.
وسیله دوّم طهارت، انفـاق و احسـان است کـه فعل محسوب میگردد، عزیزان، خانواده های کم درآمدِ پرجمعیّتِ روزه دار را دریابیم. وقتی می خواهیم سفره های خود را رنگین کنیم، به فکر سفرههای خالی نیازمندان باشیم و فرزندانِ لب تشنه و گرسنه را به یاد آوریم که میخواهند با این اوضاع روزه بگیرند. کودکان محروم را فراموش نکنیم که منتظرند شب عیدی فرا رسد و یا عید قربانی شود تا بلکه آنان هم گوشتی بخورند. با رنگین کردن سفره های خالی نیازمندان و تشویق آنان به روزه داری، خود را در معرض احسان و انفاق ربّ جلیل قرار دهیم و بر سفره کرامت قرار گیریم. سفره، سفرۀ کرامت است و سفره دار، کریم و اکرم میباشد و «با کریمان کارها دشوار نیست»[21].
در همین راستا لازم به ذکر است که: شایسته است انفاقها و احسانها از همان ابتدای ماه مبارک رمضان صورت گیرد و به شبهای قدر موکول نگردد.
[1]- ماه همسايه (روضه الواعظين و بصيره المتعظين، ج2، ص402).
[2]- اين است و جز اين نيست که نـاميده شد شعبـان، ماه شفاعت (بيان نورانی حضرت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام)؛ وسائل الشيعه، ج10، ص512).
[3]- ماه عظيمِ خداوند (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)؛ التفسير المنسوب الى الامام الحسن العسكري(عَلَيهِ السَّلام)، ص655).
[4]- ماهِ بزرگِ خداوند (بيان نورانی حضرت امام سجّاد(عَلَيهِ السَّلام)؛ صحيفۀ سجّاديّه، فرازی از دعای45).
[5]- دعوت کرده شديد در آن به سوی ميهمانی خداوند و قرار داده شديد در آن از اهل کرامت خداوند (امالی الصدوق، ص93).
[6]- شعبان ماه من است (امالی صدوق، ص19).
[7]- شعبانِ پاک کننده (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)؛ کنز العمّال، ج8، ص466).
[8]- خداوند نور آسمانها و زمین است (مبارکه نور/۳۵).
[9]- ماه رمضان که نازل شده در آن قرآن (مبارکۀ بقره/185).
[10]- الکافی، ج4، ص69
[11]- بحارالانوار، ج96، ص344
۱- مردمـان در خوابند، زمـانی کـه مردنـد بیـدار می شونـد (بيـان نورانی حضرت پيـامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)؛ بحارالانوار، ج50، ص134).
[13]- ای خدایی که سبقت گرفته رحمت او بر غضبش (مفاتيح الجنان، فرازی از دعای جوشن کبير).
[14]- و رحمت من فرا گرفته همه چيز را (مبارکه اعراف/156).
۱- اقبال الاعمال، ج3، ص294
[16]- ای صاحب وجهه نزد خداوند شفاعت کن برای ما نزد خداوند (مفاتیح الجنان ، فرازی از دعای توسل).
[17]- مبارکۀ نساء/64
* حضرت پيـامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «بدترين مهمـانی ها آن است کـه ثروتمندان و بی نيازان به آن دعوت می شوند و گرسنه ها از آن بازداشته می شوند» (کنزالعمال، جزء44627).
حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «پذيرفتن (دعوت) کسی که ثروتمندان بر سر سفرۀ مهمانی او هستند و فقيران حضور ندارند، کراهت دارد» (قطب الدين راوندی، ص141).
[18]- فی اَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ يَغُلُّ الْمَرَدَةَ مِنَ الشَّياطِينِ وَ يَغْفِرُ فی كُلِّ لَيْلَةٍ سَبْعينَ اَلْفاً فَاِذا كان فی لَيْلَةِ الْقَدْرِ غَفَرَ اللَّهُ بِمِثْلِ ما غَفَرَ فی رَجَبٍ وَ شَعْبانَ وَ شَهْرِ رَمَضانَ اِلى ذلِكَ الْيَوْمِ اِلّا رَجُلٌ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اَخيهِ شَحْناءُ فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَنْظِرُوا هؤُلاءِ حَتّى يَصْطَلِحُوا (بحارالانوار، ج72، ص189).
[19]- مولوی(رَحمَةُ اللهِ عَلَيه)
[20]- شمس الدین محمد بن محمود آملی
[21]- مولوی(رَحمَةُ اللهِ عَلَيه)