عالی ترین شرایط در ایّام و لیالی مقدّس ماه شریف رجب، بخصوص ولادت باسعادت حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام)، آن ولیّ الله الاعظم و دوّمین شخصیّت عالم خلقت و جانِ رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و خلیفۀ خدای سبحان در زمین، برای انسان فراهم آمده است. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) در عظمت حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) می فرمایند: «يا عَلِیُّ اَنْتَ اَصْلُ الدّينِ وَ مَنارُ الْايمانِ»[1] ای علی، تو ریشه و اساس دین و نشان و نورِ فروزانِ ایمان هستی. و در موردی فرمودند: «يا عَلِیُّ... اَنْتَ الصِّراطُ الْمُسْتَقيـم»[2]، همچنيـن فرمودنـد: «عَلِیٌّ مِنّی وَ اَنـَا مِنْ عَلِیٌّ»[3]. اگر آن بزرگوار دارای این همه عظمت هستند، راه تقرّب به آن حضرت، از راه تلبّس به اخلاق بزرگوارانه و کریمانه است. آن بزرگوار عظیم العفو و کثیرالعفو می باشند.
خدای سبحان آن چنان مهربان و کریم است که از راه های مختلف می خواهد بندگانش را به فیض برساند و آنها را از برکات و فیوضات بالاتری برخوردار سازد. یکی از این راه ها، ایّام و لیالی مبارک است که در این ایّام، عنایات بیشتر، و برکات جاری تر، و توجّهات کامل تر، و دعاها مستجاب تر است و اعمال خیر، با امتیازها و نمرات بالاتری حساب می شوند. با عظمت ترینِ این ایّام، ولادت باسعادت محبوبین درگاه الهی است. در این روزها از راه میان بُر می توان به خداوند تقرّب یافت، ولذا این روزها بسیار غنیمت شمردنی هستند. البته روزها و مکـان ها و زمـان ها، شرافت ذاتی ندارند، بلکه این شرافت را از انسان های شریف گرفته اند و انسان های شریف موجب عظمت این ایّام گشته اند، به عنوان نمونه: سیزدهم رجب، تمام برکتش را از وجود مولا علی(عَلَيهِ السَّلام) دارد، همچنانکه ارزش و عظمت مدینۀ منوّره با رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و چهار امام معصوم(عَلَيهِم السَّلام)، شرافت و عظمت نجف الاشرف با حضرت علی(عَلَيهِ السَّلام)، و عظمت کربلای معلّی با حضرت اباعبدالله الحسين(عَلَيهِ السَّلام)، و ارزش و قداست مشهد مقدّس با وجود مبارک حضرت ثامن الحجج امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) است. بطور کلّی، ارزش تمام زمان ها و مکان ها، به برکت وجودی انسان کامل است.
نیمۀ رجب که در آستانۀ آن قرار داریم، به روایتی وفات حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) و رحلت حضرت زینب کبری(سَلامُ اللهِ عَلَيها) است. در روايتی آمده است: «حضرت آدم(عَلَيهِ السَّلام) به ساحتِ قدس پروردگار عرض نمودند: ای پروردگارِ من، به من خبر ده که کدام وقت از اوقات در نزدِ تو محبوب تر است؟ خدای تبارک و تعالی به او وحی نمود: ای آدم، محبوب ترينِ اوقات در نزد من، روز نيمۀ ماه رجب است. ای آدم، در اين روز با روزه و دعا و گفتنِ «لا اله الا الله» و استغفار ... و فرمانبرداری، به من تقرّب و نزديکی جوی. ای آدم، همانا من در قضای خود حکم کرده ام و در کتاب خود مستور داشته ام که پيامبری از فرزندانِ تو برانگيزم که نه بدخو و نه بی عاطفه است، بلکه حليم و رحيم و کريم و عليم و عظيم البِرّ است و امّت او را به روزِ نيمۀ رجب مخصوص گردانيده ام که در آن روز چيزی از من نخواهند، مگر آنکه به آنها اعطاء کنم و از من طلب آمرزش نکنند، مگر اينکه آنها را بيامرزم و از من روزی نطلبند، مگر اينکه به آنها روزی دهم و از من خواهشِ دست گيری نکنند، مگر اينکه آنها را دست گيری نمايم و از من طلب ترحّم نکنند، مگر اينکه به آنها رحم کنم. ای آدم، هر کس روز نيمۀ رجب را به حالت روزه صبح کند و در حال ذکر و خشوع باشد، نگهبانِ غضب خود گردد و از دارايیِ خود تصدّق بدهد، در نزد من مزدی جز بهشت نخواهد داشت. ای آدم، به فرزندانت بگو که در ماه رجب از گناهان بپرهيزند که گناه در آن روز بس بزرگ است»[4].
لازم به توضیح است: هر ماهی که عظمت و فضیلت بیشتری دارد، توبه در آن ماه، عظیم تر، دعا مقبول تر و تقرّب بالاتر است. البته اگر در این ایّام اجرها بیشتر و قرب ها بالاتر است، پرواضح است که عقوبت گناهان نیز بیشتر می باشد. برخی افراد به قصد پربرکت کردنِ زندگی شان، مجالس جشن و عروسی خود را در اعیاد و روزهای ولادت حضرات معصومین(عَلَيهِم السَّلام) برگزار می کنند، درحالی که مجالسشان سرشار از فسق و فجور و معصیت و حریم شکنی است. برگزاری چنین مراسم گناه آلودی در روزهایی که منتسب به آن بزرگواران است، نه تنها باعث خیر و برکت نخواهد شد، بلکه مسئولیّت بالاتری برایشان داشته و چندین برابر وزر و وبال به همراه دارد و در حقیقت اسائۀ ادب به محضر حضرات معصومین(عَلَيهِم السَّلام) بوده و هرچه بیشتر قلب آن بزرگواران را آزرده و رنجیده می کند.
همانطور که استفاده شد، ایّام و لیالی مبارک، عظمتشان را از انسان های عظیم دریافت کرده اند و این ایّام مقرّر شده اند تا انسان ها را عظمت بخشند، ولذا اگر ما هم می خواهیم شمّه ای از این عظمت ها را دریافت داریم، باید از طریق اطاعت و پیروی، خود را شبیه آن بزرگواران سازیم. آن بزرگواران صراط مستقیم هستند و تنها از طریق شباهت و اطاعت می توان از صراط مستقیم بهره مند شد. یعنی هرقدر به حقایقی که به ما رسیده، عمل کنیم و از صراط مستقیم دور نگردیم، به آن بزرگواران که صراط مستقیمِ مجسّم هستند، تقرّب خواهیم جست. حقیقتاً چه توفیق عظیمی است که وجود مقدّس حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) با آن مقام و منزلت و شوکت و جلالتی که در پیشگاه الهی دارند، در این روزهای مقدّس گوشۀ چشمی به ما فرمایند.
«بـه ذرّ ه گـر نظرِ لطـف بـوتـراب کنـد
بـه آسمـان رود و کــارِ آفتــاب کنـد
شعـاعِ ذرّ ه زِ خــاكِ درِ ولای عليـست
وگرنـه ذرّ ه كجــا كــار آفتــاب كنـد
يـارب از دلـهـای مـا محبـّت را مگيـر
اين تجمّع، اين توسّل، اين ارادت را مگير
هستیِ مـا بستگی دارد بـه مهر اهل بيت
هرچه می خواهی بگير اما ولايت را مگير»[5]
«ابوتراب» لقبی است که حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) به خاطر تواضعِ فوق العادۀ وجود مقدّس امام علی(عَلَيهِ السَّلام) به آن بزرگوار داده بودند، و ایشان آن لقب را بسیار دوست می داشتند.
عزیزان محترم، بزرگوارانی همچون حضرت ابوالفضل العباس(عَلَيهِ السَّلام)، حضرت زینب کبری(سَلامُ اللهِ عَلَيها)، حضرت فاطمۀ معصومه(سَلامُ اللهِ عَلَيها) و جناب سلمان و مالک اشتر و... هیچکدام معصوم نبودند، ولی در پرتو عمل به دانسته ها، ذرّۀ وجودشان را در معرض نگاه و پرتوافشانیِ امام زمانشان قرار دادند و آن بزرگواران با نگاهِ ذرّ ه پرورشان، ایشان را رشد دادند. حضرات معصومین(عَلَيهِم السَّلام) ابر بارنده و خورشید تابنده هستند و یک نگاهشان برای اوج گیریِ انسان کافی است. کسانی که به مقامات عالیه نائل شدند، به دانسته هایشان و حقایقی که برایشان روشن شده بود، عمل کردند و با توجیهات، گناهان را مشروع و مباح نکردند و به همین دلیل آنگونه رشد کردند و اوج گرفتند. اگر ما نیز به حقایقی که به ما رسیده عمل کنیم و از هر آنچه که خداوند راضی نیست، اجتناب کنیم، به مدارج عالیه خواهیم رسید، همانگونه که خدای سبحان در حدیث شریف قدسی می فرماید: «اِعْمَلْ بِما اَمَرْتُکَ وَ انْتَهِ عَمّا نَهَیْتُکَ»[6].
این ایّام و لیالی مبارک و مقدّس و بطور کلّی دو ماه شریف رجب و شعبان و ماه مبارک رمضان بسیار مغتنم هستند. وقتی خداوند برای این ایّام فرق گذاشته و آنها را محترم شمرده است، ما هم باید فرق بگذاریم و محترم بشماریم تا ما هم محترم شویم. ماه شریف رجب پر از برکات ربّانی است، امّا سه روزِ ایّام البیض آن، از برکات بالاتری برخوردار است. یکی از نام های ماه شریف رجب، شهر الاستغفار است و حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرموده اند: «ماه رجب، ماه استغفار امّت من است»[7]. یعنی این مـاه، عالی ترین زمـانِ توبه و استغفـار می باشد. توبه مهمترین ابزار تعالی و بزرگ شدن است. آنچه که انسـان را کوچک کرده و بـه ذلّت افکنده، گناه و معصیت می باشد، ولذا با دوری از معصیت که عامل پستی و ذلّت است، بزرگ می شود و اوج می گیرد.
«روایت شده که شخصی خدمتِ امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) آمد و از خشکسالی شکایت کرد، حضرت در بیان راهِ چاره فرمودند: استغفار کن. شخص دیگری به پیشگاه حضرت آمد و از فقر و ناداری شکایت کرد، حضرتش فرمودند: استغفار کن. فرد سوّمی به محضرشان شرفیاب شد و از حضرت خواست تا دعایی فرمایند که خداوند پسری به او عطاء فرماید، حضرت به او فرمودند: استغفار کن. حاضران با تعجّب پرسیدند: سه نفر با سه خواستۀ متفاوت خدمتِ شما آمدند و شما همه را به «استغفار» توصیه فرمودید؟! فرمودند: من این توصیه را از خود نگفتم، همانا در این توصیه، از کلامِ خداوند الهام گرفتم و آنگاه آیات ده تا دوازدهم سورۀ مبارکۀ نوح(عَلَيهِ السَّلام) را تلاوت فرمودند «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ اِنَّهُ كانَ غَفّاراً﴿10﴾ يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً﴿11﴾ وَ يُمْدِدْكُمْ بِاَمْوالٍ وَ بَنينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ اَنْهارا﴿12﴾»[8]»[9]. یعنی اگر استغفار کنید، از آنجایی که خداوند بخشنده است، از آسمان برایتان باران های پیاپی فرو می فرستد و شما را با اموال و فرزندان یاری می کند و باغ های سرسبز و نهرهای جاری در اختیارتان قرار می دهد. آری توبه انسان را پاک می کند و دعای شخص پاک بالا می رود، و این است سِرِّ اینکه ما از انسان های پاک و بزرگان التماس دعا می کنیم. برای اجابت دعا پاک بودن لازم است و بزرگان در پرتو توبه و استغفار دائمی و پاکی درونی، دعایشان مقبول درگاه الهی است. «از خداوند متعال در این ایّام مبارک درخواست می کنیم توفیق توبۀ حقیقی، آن توبه ای که مانع ها را بزداید و ما را به ذات اقدسش برساند، به همۀ ما عنایت بفرماید».
«یا رب به هر آنچه بد نمودم توبه
گر در رهِ توبـه من نبـودم، تـوبـه
بسیـار جفـا به خود نمودم روزی
گر عشق تو را ز خود ربودم، توبه»
«بارالهـا! بـه روان مقدّس حضـرت محمّـد و آل محمّـد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مـولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّعصر(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) تعجیل بفرما. پروردگارا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت و توبۀ حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی به همۀ ما مرحمت بفرما. خداوندا! توفيق تأسّی از انسانهای کامل در تمام زمینه ها و سیراب شدن از چشمه کوثر به دست ساقی کوثر به همۀ ما عنایت بفرما. پروردگارا! توفیق صبر و شکر و تسلیم و رضا بر تمام داده ها و مواهب و نعمتها و تمام مصائب و مشکلات به همۀ ما کرامت بفرما. بارالها! توفيق کسب سرمایۀ عالی ترِ ایمان و تقوا و اخلاص و یقین به همۀ ما مرحمت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق، سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
[1]- بحارالانوار، ج24، ص303.
[2]- ای علی... تو راه راست هستی (عيون اخبارالرضا(عَلَيهِ السَّلام)، ج2، ص6).
[3]- علی از من است و من از علی هستم (بحارالانوار، ج26،ص3).
[4]- المراقبات، ص149
[5]- فريور
[6]- عمل کن به آنچه که امر شده ای و دوری کن از آنچه نهی شده ای (کتاب «چهل حدیث قدسی»، ترجمۀ محمد فربودی، ص66).
[7]- مفاتيح الجنان، در فضيلت و اعمال ماه شريف رجب
[8]- پس گفتم آمرزش بخواهید از پروردگارتان همانا او بسیار آمرزنده است﴿10﴾ تا بفرستد از آسمان بر شما باران پی در پی﴿11﴾ و یاری کند شما را با اموال و فرزندان و قرار دهد برای شما باغها و قرار دهد برای شما نهرها﴿12﴾ (مبارکۀ نوح(عَلَيهِ السَّلام)/10و11و12).
[9]- مجمع البیان، ذیل تفسیر آيات ده تا دوازدهم سورۀ مبارکۀ نوح(عَلَيهِ السَّلام)