در جلسۀ سابق در تفسیر آیۀ اوّل همین مبارکه استفاده شد که رعایت عهد و پیمان و عقود الهی واجب و ضروری است «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اَوْفُوا بِالْعُقُودِ...». مطلبی کـه در همین راستـا لازم به توضیح میباشد، این است که: حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) فرمودند: «تَخَلَّقُوا بِاَخْلاقِ الله»[1] به اخلاق الهی، مزیّن و ملبّس و مجهّز شوید، و از جمله اخلاق الهی، رعایت عهد و پیمان است که خدای تبارک و تعالی در قرآن کریم میفرماید: «وَ مَنْ اَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ الله»[2] چه کسی وفـادارتر از خداوند است در عهد و پیمـانش. در مورد دیـگری نیز میفرماید: «وَ مَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللهِ قيلا»[3] و کیست راستگوتر از خداوند در گفتار. یعنی اگر متخلّق به عهد الهی شوید و به صفتی از اوصاف خداوند مزیّن گردید، به میزان رعایت عهد الهی در آن صفت مظهر پروردگار میشوید و به اخلاق خداوند متخلّق میگردید. اگر خداوند متعال دعوت به وفای عهد کرده و میفرماید: «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اَوْفُوا بِالْعُقُودِ...» یعنی بیایید به صفات جمال و جلال الهی درآیید و به اوصاف پروردگار متخلّق گردید. حضرات انبیای عظام و اوصیای کرام(عَلَيهِم السَّلام) و در رأس آنان، حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) و آل طاهرینشان، مظهر کامل اوصاف جمال و جلال الهی هستند و صفات پروردگار در وجود آنان بطور کامل متجلّی شده و ظهور یافته است.
در مورد حلال بودن انعـام در روايتی از حضرت امام صادق آمده است: «از امير مؤمنان علی(عَلَيهِ السَّلام) پرسيدند: آيا گوشت فيل، خرس و بوزينه خوردنی است؟ فرمودند: اينها جزء «بهيمة الانعام» نيستند تا خوردنی باشند»[4]. بهيمة الانعام هشت جفت هستند: بز، گوسفند، گاو و شتر.
خداوند متعال در پایان آیۀ شریفۀ اوّل میفرماید: «اِنَّ اللهَ يَحْكُمُ ما يُريدُ» تمام احکام الهی از حکمت بالغه و ارادۀ کاملۀ پروردگار نشأت میگیرد. حال سؤالی در اینجا مطرح میشود و آن اینکه: وقتی خداوند متعال به ارادۀ خود حکم میفرماید، پس دعا چه نقشی دارد؟ پاسخ این است که: شکی نیست که نماز و روزه و زیارت و توسّل و دعا و مانند آن، وسیله است و خداوند متعال خود میفرماید: «وَ ابْتَغُوا اِلَيْهِ الْوَسيلَة»[5]، و انسان مأمور به استعانت از وسیله میباشد «وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة»[6]. از جمله وسایل به سمت خداوند دعاست و چنانچه دعا با حکمت و مصلحت الهی هماهنگ باشد، مؤثر و کارگر خواهد بود تا جایی که حضرت امام سجّاد(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اِنَّ الدُّعاءَ وَ الْبَلاءَ لَيَتَرافَقانِ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ اِنَّ الدُّعاءَ لَيَرُدُّ الْبَلاءَ وَ قَدْ اُبْرِمَ اِبْراما»[7] به راستى كه دعاء و بلاء تا روز قيامت با يكديگر رفيق باشند و محققاً دعاء برمىگرداند بلاى محکم شده و حتمی گشته را. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «مَنْ اُعْطِیَ الدُّعاءَ اُعْطِیَ الْاِجابَةَ»[8] هر کس که (توفیق) دعا داده شود، اجابت را در پی دارد. هر حکمی از احکام الهی، عهد خداوند است، که از جملۀ آنها، نماز، روزه، حج، حجاب و... می باشد. قرآن هم عهد الهی است، چراکه تمام عهدهای خداوند در قرآن قرار دارد. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «قرآن عهد خداوند و فرمان او است بر خلقش، پس سزاوار است براى شخص مسلمان كه در اين عهد و فرمان خداوند نظر افكند و روزى پنجاه آيه از آن بخواند»[9].
[1]- بحارالانوار، ج58، ص129
[2]- مبارکه توبه/111
[3]- مبارکه نساء/122
[4]- العياشی، ج1، ص319؛ وسائل الشيعه، ج24، ص112؛ به نقل از تفسير تسنيم، تأليف استاد جوادی آملی، ج21، ص513
[5]- و بجوئید به سوی او وسیله (مبارکه مائده/۳۵).
[6]- و استعانت جوئید به وسيلۀ صبر و نماز (مبارکه بقره/۴۵).
[7]- الکافی، ج2، ص469
[8]- الکافی، ج2، ص65
[9]- اَلْقُرْآنُ عَهْدُ اللَّهِ اِلى خَلْقِهِ فَقَدْ يَنْبَغی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ اَنْ يَنْظُرَ فی عَهْدِهِ وَ اَنْ يَقْرَاَ مِنْهُ فی كُلِّ يَوْمٍ خَمْسينَ آيَة (الکافی، ج2، ص609).