خداوند متعال در قسمت پایانی آیۀ شریفۀ مورد بحث می فرماید: «ما يُريدُ اللهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ» خداوند برای بندگانش سختی و حَرَج اراده نفرموده است. او پروردگاری رئوف و مهربان است که دینش، دین آسانی است، ولذا کار را برای مریض آسان کرده است و نفرموده که با حال بیماری حتماً با آب، وضو و غسل نماید، بلکه حفظ صحّت را در اولویّت قرار داده است، و یا به هنگامی که آب پیدا نشد، اجازه فرموده است تا به جای وضو و غسل، تیمّم نماید.
البته با توجه به متن آیۀ شریفۀ مورد بحث روشن می شود که اگر در منطقه ای اصلاً آب پیدا نشد «فَلَمْ تَجِدُوا ماءً»، یعنی زمانی که به هیچ وجه و به هیچ مقدار آب در دسترس نباشد، تیمّم صحیح است، ولذا چنانچه بعد از طهارت بدن به اندازه یک لیوان برای وضو و یا يک کاسه برای غسل، آب موجود باشد، باید وظیفۀ وضو و غسل انجام پذیرد و تیمّم کردن جایز نمی باشد.
خداوند متعال در سورۀ مبارکۀ بقره می فرماید: «يُريدُ اللهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ»[1] خداوند متعال آسانی را برای بندگانش اراده فرموده و خواهانِ به سختی افتادنِ ایشان نیست. حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) می فرمایند: «بُعِثْتُ اِلَيْکُمْ بِالْحَنَفِيَّةِ السَّمْحَةِ السَّهْلَةِ الْبَيْضاء»[2] مبعوث شدم به سوی شما با دين سهل و آسان و روشن (شفّاف). این بیان نورانی برای همه درس و پیام دارد و آن اینکه: وقتی خدای سبحان دین را برای بندگانش آسان قرار داده و ایشان را به مشقّت نینداخته است و پیامبرش نیز پیام رسانِ دینِ آسان است، شایسته نیست که ما دین را برای فرزندانمان سخت نماییم و یا جوانان را به مشقّت اندازیم که یکی از مصادیق به مشقت انداختن دیگران وسواس می باشد.
عزیزان! وسواس یکی از مهمترین تلبیسات شیطانی است و مادرانی که به وسواس مبتلا هستند، بزرگترین ظلم را به فرزندانشان می کنند و در اثر وسواسشان، دینِ آسان را برای فرزندان و خانواده سخت می کنند. این سخت گیری های افراطی، محصولی جز دلزدگی و گریزان کردن جوانان از دین ندارد. دین اسلام نه تنها دین آسانی است، بلکه دین محبت نیز هست، همانگونه کـه حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «هَلِ الدّينُ اِلَّا الْحُب»[3] آیا دین چیزی جز محبت است؟ پس شایسته است که برای جوانان و نوجوانان عزیز، دینی توأم با آسانی و محبّت را انتقال دهیم و خداوند را به عنوان خدای رحیم، دین را دینِ رحمت و پیامبر و امامان(عَلَيهِم السَّلام) را به عنوان پیامبر و امامان رحمت معرفی نماییم و دین آسان را برایشان عملاً به دین سخت و طاقت فرسا، و دین محبوب را برایشان به دین منفور تبدیل نکنیم. ملاحظه می شود که خدای سبحان در سورۀ مبارکۀ بقره حکمِ روزه داری را با چه ظرافت و لطافتی بیان فرموده و چه ظریفانه بندگانش را مُکَلّف به روزه می فرماید «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴿183﴾ اَيّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَريضاً اَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ اَيّامٍ اُخَرَ وَ عَلَى الَّذينَ يُطيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ اَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُون﴿184﴾»[4] ای مؤمنان این تکلیفِ روزه داری بر عهدۀ شماست، لکن اگر ضرری برایتان داشت و یا در حال سفر بودید، مانعی ندارد که روزه نگیرید. خداوند اراده نکرده که شما را به مشقّت بیندازد، بلکه او اراده کرده است که شما را پاک سازد، چراکه هدف از وضع تمام عبادات پاکسازی است که این پاکسازی، هم از جنبۀ ظاهری و هم از جنبۀ روحی و معنوی مطرح است. همانطور که انسان با وضو و غسل به پاکسازی ظاهری و باطنی دست می یابد، با تیمّم کردن و خاکساری نیز، به طهارت و پاکسازی ظاهری و باطنی می رسد. آری انسان به هنگام وضو یا غسل، با آب پاک، ظاهر خود را می شوید و با این کار نه تنها از آلودگی های ظـاهری بلکه از آلودگی های بـاطنی، اعم از بخل، حسد، کبر، غرور، سوءظن، کینه، عُجب و ریا و... خود را پاک می سازد.
نماز، عالی ترین وسیله برای عبادت پروردگار است. هیچ عبادتی همانند نماز انسان را به خداوند نزدیک نمی سازد «الصَّلاةُ قُرْبانُ كُلِّ تَقِیٍّ»[5]. قدرت پاکسازی در نماز از سایر عبادات بالاتر است. از آنجایی که نماز در سرلوحۀ برنامۀ عبادی بندگان خداوند قرار دارد و اثر پاکسازی آن بالاتر از تمام عبادات است، لذا اثر تقرّب بخشی بالاتری نیز دارد. هر چقدر میزان پاکسازی یک عبادت بالاتر باشد، به همان میزان تقرّب بیشتری ایجاد می نماید. به عبارت دیگر، انسان هرچه پاک تر شود، به پاک مطلق تقرّب بالاتری خواهد یافت. نماز از بالاترین قدرت پاکسازی در میان سایر عبادات برخوردار است و به همین دلیل است که حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) میفرمایند: «قُرَّةُ عَيْنی فِی الصَّلاة»[6] روشنی چشم من در نماز است. حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) زمانی که وقت نماز فرا می رسید، خطاب به جناب بلال می فرمودند: «اَرِحْنا يا بِلال»[7] ای بلال اذان بده و جان ما را داخل در روح و ریحان کن و به سبب اذان، جان ما را طراوت ببخش تا جانمان از آلودگی دنیوی به طراوت ملکوتی برسد. هر عبادتی را که خدای سبحان برای انسان مقرّر فرموده، روح و جان او به آن نیاز دارد و به قول دانشمند خارجی، اگر بدن انسان برای ادامه حیاتش نیاز به آب دارد، روح انسان نیز برای حیاتش نیاز به نیایش و ارتباط با پروردگار دارد. نیاز روح انسان به پروردگارش، کمتر از نیاز جسم او به آب نیست و انسان نیازمند این قرب و نزدیکی است و امکان ندارد که بدون قرب و نزدیکی به پروردگار احساس آرامش کند. انسان هر چقدر که مقرّب تر شود، به آرامش بیشتری می رسد. همانطور که آهن هر چقدر به آهنربا نزدیک تر شود، سریع تر جذب آن می شود، انسان نیز هر چقدر از طریق ترک محارم الله و انجام واجبات به وطن توحیدی خویش نزدیکتر شود، تقرّب بالاتری می یابد و در نتیجه آرامتر خواهد بود. در مقابل، هرچه از مرکز فاصله بگیرد، ناآرامتر و مُشَوَّش تر خواهد بود.
خداوند متعال عبادات را قرار داد تا انسان بوسیلۀ عبادات با خالق خویش ارتباط برقرار نماید و در پرتو این ارتباط به آثار پر برکت آن که همانا طهارت روح و جان و آرامش دنیا و آخرت است، دست پیدا کند، ولذا در برابر این نعمت بزرگ که همانا عبادت پروردگار است، میفرماید: «لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون». در حقیقت این شکرگزاری که در قسمت پایانی آیه مطرح شده است، به این مسئله توجه می دهد که عبادات، اعم از نماز، روزه و... چه وسیلۀ بزرگی برای طهارت شماست و در حقیقت وجود شما برای طهارت یافتن و دستیابی به آرامش به این عبادات نیاز مُبرم دارد، ولذا در برابر این نعمت عظمی شکرگزار باشید. آری، بر هر بنده ای شایسته است که در قبال نعمت عظمای عبادت که خدای سبحان برایش مقرّر فرموده تا به وسیلۀ آن پاک گردد و به آرامش روحی دست یابد، شکرگزار خالق خویش باشد.
«بارالهـا! بـه روان مقدّس حضـرت محمّـد و آل محمّـد(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مـولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّعصر(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) تعجیل بفرما. پروردگارا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت و توبۀ حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی به همۀ ما مرحمت بفرما. خداوندا! توفيق تأسّی از انسانهای کامل در تمام زمینهها و سیراب شدن از چشمه کوثر به دست ساقی کوثر به همۀ ما عنایت بفرما. پروردگارا! توفیق صبر و شکر و تسلیم و رضا بر تمام دادهها و مواهب و نعمتها و تمام مصائب و مشکلات به همۀ ما کرامت بفرما. بارالها! توفيق کسب سرمایۀ عالی ترِ ایمان و تقوا و اخلاص و یقین به همۀ ما مرحمت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق، سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
[1]- میخواهد خداوند به شما آسانی را و نمیخواهد به شما دشواری را (مبارکه بقره/۱۸۵).
[2]- بحارالانوار، چاپ بيروت، ج30، ص548
[3]- الخصال، ج1، ص21
[4]- ای اهل ايمان روزه بر شما مقرّر شد همانطور که بر امّت های گذشته مقرّر شده بود، باشد که پرهيزکار شويد﴿183﴾ روزهای برشمرده را (روزه بداريد) و هر که از شما بيمار و يا در سفر باشد، چند روزی از روزهای ديگر (روزه بگيرد)، و بر کسانی که روزه طاقت فرساست، در عوض (هر روز)، تهيدستی را طعام دهند، و هرکه با ميل، کار خيری کند، آن برايش بهتر است، و روزه گرفتن برای شما بهتر است اگر می دانستيد﴿184﴾ (مبارکه بقره/183و184).
[5]- نماز وسيلۀ تقرّب هر متّقی است (بيان نورانی امام علی(عَلَيهِ السَّلام)؛ الخصال، ج2، ص620).
[6]- بحارالانوار، ج73، ص142
[7]- ما را به راحتی برسان ای بلال (مفتاح الفلاح في عمل اليوم و الليله، ص182).