پانزدهم ماه مبـارک رمضـان، مصادف با ولادت باسعادت کریم اهل بیت(عَلَيهِم السَّلام)، حضرت امام حسن مجتبی(عَلَيهِ السَّلام) است. گرچه ماه مبارک رمضان سرتاسر عید است، لکن خداوند تبارک و تعالی در میان این عید، عید دیگری قرار داد که ولادت وجود مقدّس حضرت امام حسن مجتبی(عَلَيهِ السَّلام) می باشد. در عظمت مقام آن بزرگوار همین بس که حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «اَلْحَسَنُ هَدِيَّةٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمين»[1]. به همین مناسبت، بیانی نورانی از آن حضرت استفـاده می شود تا اِن شاء الله تعالی بر یُمن و برکت جلسه افزوده شود. آن بزرگوار فرمودند: «اِنَّ اللهَ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضانَ مِضْماراً لِخَلْقِهِ فَيَسْتَبِقُونَ فيهِ بِطاعَتِهِ اِلى مَرْضاتِهِ فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفازُوا وَ قَصَّرَ آخَرُونَ فَخابُوا»[2] يقيناً خداوند ماه رمضان را ميدان مسابقهاى براى خلق خود قرار داده است، كه به وسيله طاعت او به سوى خشنوديش بر يكديگر سبقت جويند، پس گروهى از مردم پيشى جستند و پيروز شدند، و گروهى ديگر كوتاهى كردند و نوميد و ناكام گشتند.
در اینکه چگونه ماه مبارک رمضان میدان مسابقه است و می توان در این ماه سبقت گرفت، بـه خطبـۀ شعبـانیّۀ حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) رجوع می کنیم که در آن، چهل ویژگی در مورد اعمالِ بافضیلت ماه مبارک از قول خداوند عزّ و جلّ بیان فرمودند که مبارکترین ویژگی در بند چهلم خطبه آمده که عبارت از ورع و خودداری از گناه می باشد «اَفْضَلُ الْاَعْمالِ فی هذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحارِمِ اللهِ عَزَّ وَ جَلّ»[3] بافضیلت ترين اعمال در این ماه، پرهيز و خويشتن داری از حرام های خدای عزّ و جلّ می باشد. بنـابراین اگر حضرت امـام حسن مجتبی(عَلَيهِ السَّلام) ماه مبارک رمضان را میدان مسابقه معرفی فرمودند، بالاترین مسابقه در این ماه، مسابقۀ ورع و تقواست. خداوند متعال در شب معراج به پیامبر گرامیش فرمود: «يا اَحْمَدُ عَلَيْكَ بِالْوَرَعِ فَاِنَّ الْوَرَعَ رَاْسُ الدّينِ وَ وَسَطُ الدّينِ وَ آخِرُ الدّين»[4] ای احمد، بر تو باد به خويشتن داری، پس همانا ورع و خويشتن داری رأس دين و وسط دين و آخر دين است. یعنی خودداری از گناه و معصیت، کل دین است.
وجود مقدّس حضرت فاطمه زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَيها) در مورد روزۀ ماه مبارک رمضان می فرمایند: «ما يَصْنَعُ الصّائِمُ بِصِيامِهِ اِذا لَمْ يَصُنْ لِسانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوارِحَه»[5] روزه دار از روزه اش بهره ای نمی برد چنانچه از زبانش و گوشش و چشمش و اعضاء و جوارحش محافظت و صيانت نکند. از حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) نیز مذکور است: «اِذا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ لِسانُكَ وَ لَحْمُكَ وَ دَمُكَ وَ جِلْدُكَ وَ شَعْرُك»[6] زمانی که روزه هستی، پس باید روزه باشد گوش تو و چشم تو و زبان تو و گوشت تو و خون تو و پوست تو و موی تو. آری پوست و مو تا زمانیکه نامحرم آنها را نبیند، روزه هستند، ولی اگر نامحرم دید، دیگر روزه نخواهند بود. البته مطلب مذکور به این معنـا نیست که چنین کسی کیفر روزه خواری را خواهد داشت، بلکه از درجات قرب و صیانت الهی، محروم و بی بهره خواهد بود.
پس بیانات نورانی مذکور بیانگر حقیقتِ روزه داری است. هر عبادتی پوستی دارد و مغزی، و ظاهری دارد و باطنی؛ پوست و ظاهر و قشر ماه مبارک رمضان، از بام تا شام امساک از طعام و شراب و سایر مبطلات ظاهریِ روزه است و باطن و مغز آن، پرهیز از گناه و معصیت و همراهی اعضاء و جوارح در خودداری از گناه و معصیت به همراه امساک از طعام و شراب می باشد و آن روزه ای که انسان را به باطن و حقیقت ماه مبارک رمضان می رساند، بطوری که انفاس او تسبیح و نوم او عبادت می گردد، روزۀ باطن، یعنی روزه از محارم الله می باشد، همانطور که حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «وَ الصِّيامُ اِجْتِنابُ الْمَحارِمِ كَما يَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ وَ الشَّرابِ»[7]، آری همانگونه کـه روزه دارِ ظـاهری از شراب و طعـام امساک می کند، روزه دار حقیقی و باطنی نیز از گناه و معصیت امساک می نماید و انسان بدون امساک از گناه و معصیت نمی تواند به باطن و حقیقت ماه مبارک رمضان وارد گردد. روزه ای که انسان را از گناه باز ندارد، آن روزه ای نیست که خداوند از او خواسته و چنین روزه ای نمی تواند انسان را بر سر سفرۀ کرامت بنشاند.
بنابراین وقتی در ماه مبارک رمضان، نَفَس ها، تسبیح، و خواب، عبادت است «اَنْفاسُكُمْ فيهِ تَسْبيحٌ وَ نَوْمُكُمْ فيهِ عِبادَةٌ»[8]، پُرواضح است که کار کردن و خدمت به اسلام و مسلمین دارای چه اجر و فضیلتی خواهد بود. از اینرو شایسته است که لحظه لحظه های ماه مبارک را مغتنم شماریم و شرایط بهره مندیِ هرچه بالاتر از این میهمانی و ضیافت را با ورع و تقوا فراهم آوریم.
اگر خداوند متعال در قرآن کريم می فرماید: «وَ السّابِقُونَ السّابِقُون﴿10﴾ اُولئِكَ الْمُقَرَّبُون﴿11﴾»[9]، «وَ سارِعُوا اِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ»[10]، «سابِقُوا اِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُم»[11]، و حضرت امام حسن مجتبی(عَلَيهِ السَّلام) نيز ماه مبارک رمضان را میدان مسابقه معرفی فرمودند و استفاده شد که بالاترین مسابقه و سبقت در ماه مبارک، مسابقه در اطاعت و تقوی و ورع است، استاد جوادی آملی در توضیح سرعت و سبقت می فرمایند: «در امور معنوی از دیگران سبقت بگیريد، یعنی اگر دیگران عادل هستند، شما اعدل باشید، اگر دیگران تقی هستند، شما اتقی باشید...». به همين علّت توصيه شده که در امور مادی انسان خود را با پایین تر از خود بسنجد.حضرت پيـامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «به کسی که پايين تر از شماست بنگريد و به آنکه بالاتر از شماست نگاه نکنيد، که اين کار برای آنکه نعمت های خدا را ناچيز نشماريد، بهتر است»[12] و در موردی نيز فرمودند: «هرگاه يکی از شما به کسی نگاه کرد که در مال و جمال از او برتر است، به آنچه پايين تر از اوست نگاه کند»[13]. همچنين فرمودند: «کسی که به آنچه در دست ديگران است چشم بيندازد، اندوهش فراوان می شود و خشمِ او آرام نمی گيرد»[14]، یعنی در امور مادی اهل قناعت باشید و چشم به مال و ثروت و امکانات و امتیازات دیگران ندوزید و به دارایی خود قانع باشید. ولی در امور معنوی، به کم راضی و قانع نشوید، چرا که دین ما صراط است و صراط برای رفتن می باشد، نه ماندن، و برای اینکه در صراط متوقف نباشید، باید به بالاتر از خودتان نگاه کنید، همان طور که اگر کسی که در وسط کوه قرار دارد، به ته دره نگاه کند، از سرعت و حرکت او کاسته می شود، ولی اگر به نوک کوه و قلّۀ آن بنگرد، بر سرعتش افزوده می شود.
پس ماه مبارک رمضان که سفرۀ کرامت پروردگار و ماه نزول قرآن کریم است، مـاه سبقت در عمل بـه قرآن می باشد و در این ماه، عالی ترین فرصت برای تمرین بندگی و عمل به قرآن و کسب تقوا فراهم شده است. مقرّبان درگاه الهی و اهل معرفت که پیوسته با قرآن مأنوس هستند، در مورد آیـات قرآن، تفکّر و تعقّل و تفحّص می کنند و به یک یک اوامر آن عمل می نمایند. خداوند متعال در قرآن کریم بيش از حدود سيصد بار دعوت به تفکّر نموده و از بندگـانش گلایه دارد که چرا تعقّل و تفکّر نمی کنید «اَ فَلا تَعْقِلُون»[15]، «اَ فَلا تَتَفَكَّرُون»[16]، «لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُون»[17]. آری، تفکّر و تعقّل در آیات شریفه ای که می فرماید: «اَ لَمْ يَعْلَمْ بِاَنَّ اللهَ يَرى»[18]، «هُوَ مَعَكُمْ اَيْنَ ما كُنْتُم»[19]، «ما يَكُونُ مِنْ نَجْوى ثَلاثَةٍ اِلاّ هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ اِلاّ هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا اَدْنى مِنْ ذلِكَ وَ لا اَكْثَرَ اِلاّ هُوَ مَعَهُمْ اَيْنَ ما كانُوا»[20] موجب می شود که انسـان بـه این حقیقت واقف گردد که نقطه ای از عالم، خالی از خداوند نیست و خداوند سبحان هرگز از افکار و اعمال بندگانش غافل نمی باشد «وَ مَا اللهُ بِغافِلٍ عَمّا تَعْمَلُونَ»[21] و در این صورت همواره سنگینی نظـارت پروردگـار را بر اعمـالش احساس می کند.
[1]- حسن، هديهای از پروردگار عالميان است (بحارالانوار، ج 43، ص331).
[2]- بحارالانوار، ج75، ص110
[3]- فرازی از خطبۀ شعبانيّه، امالی صدوق، ص95
[4]- الجواهر السنيه، كليات حديث قدسى، ص386
[5]- بحارالانوار، ج93، ص295، حديث15
[6]- روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج2، ص350
[7]- روزه (واقعی)، پرهیز از گناهان است، همانطور که انسان از غذا و نوشيدنی پرهیز میکند (بحارالانوار، ج68، ص233).
[8]- امالی صدوق، ص93
[9]- و سبقت گيرندگانِ سبقت گيرنده﴿10﴾ ايشانند مقرّبان﴿11﴾ (مبارکه واقعه/10و11).
[10]- و بشتابيد به سوی آمرزشی از جانب پروردگارتان (مبارکه آل عمران/133).
[11]- پيشی گيريد به سوی آمرزشی از پروردگارتان (مبارکه حديد/21).
[12]- صحيح مسلم، ج8، ص213؛ روضة الواعظين، ج2، ص454
[13]- صحيح البخاری، ج7، ص187؛ اعلام الدين، ص233
[14]- الکافی، ج2، ص315
[15]- آيا پس تعقّل نمی کنيد (مبارکه بقره/44).
[16]- آيا پس تفکّر نمی کنيد (مبارکه انعام/50).
[17]- باشد که ايشان تفکّر کنند (مبارکه حشر/21).
[18]- آيا نمی داند به اينکه خداوند می بيند (مبارکه علق/14).
[19]- او با شماست هرجا که باشيد (مبارکه حديد/4).
[20]- نباشد هيچ نجوای سه نفره، مگر آنکه اوست چهارمی ايشان و نه پنج نفره، مگر آنکه اوست ششمی ايشان و نه کمتر از آن و نه بيشتر مگر اينکه او با ايشان است هر جا که باشند (مبارکه مجادله/7).
[21]- و نيست خداوند غافل از آنچه عمل می کنيد (مبارکه بقره/74).