با توجه به اینکه دین مبین اسلام، دین خانواده محور است و قرآن کریم، کتاب خانواده محور می باشد، لذا خدای سبحان بعد از اعلام حمـایت خود از حقـوق زنـان و هشـدار بـه مردان در مورد بی عدالتی و بی انضباطی در مورد زنان، در آیۀ شریفۀ مورد بحث مردانی را مورد خطاب قرار میدهد که بیش از یک همسر دارند. در سوّمين آیۀ شریفۀ همین مبارکه، سخن از برقراری عدالت در مورد زنان و همسران بود و خداوند متعال فرمود: «...فَاِنْ خِفْتُمْ اَلاّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً...» اگر ترسیدید که نتوانید بین زنان عدالت برقرار کنید، پس یک زن اختیار کنید که در آنجا منظور عدالت فقهی و ظاهری است. مرد مؤظف است که در تأمین خوراک و پوشاک و مسکن بین زنان عدالت برقرار کند. امّا در آیۀ شریفۀ مورد بحث، مراد، عدالت قلبی و باطنی است که رعایت آن برای مرد واجب و ضروری نیست، چراکه خارج از اختیار انسان است. معمولاً انسان کسانی را که دارای امتیازات روحی و فضایل و... هستند، بیشتر دوست دارد. حضرت یعقوب(عَلَيهِ السَّلام) تمام فرزندانشان را یکسان دوست نداشتند و حضرت یوسف(عَلَيهِ السَّلام) به دلیل امتیازات و فضایل روحی و اخلاقی و ایمان و تقوای بالاتر، مورد محبّت بیشتر آن حضرت بود. امّا دستور خدای سبحان در آیۀ شریفۀ مورد بحث به مردان این است که مبادا محبّت قلبی موجب شود که به یکی از همسران بیشتر متمایل شوید و عدالت ظاهری را در مورد همسران رعایت نکنید «فَلا تَميلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَةِ...». حال که نمیتوانید قلبتان را حاکمیّت کنید و مالک قلبتان باشید و تمام همسران را به یک اندازه دوست بدارید، مبادا در ظاهر هم به یکی میل کنید و در تأمین پوشاک و خوراک و مسکن عدالت را رعایت نکنید. به عبارت دیگر، ناتوانی شما در عدالت باطنی بر عدالت ظاهری تأثیر نکند.
با توجه به اینکه سخن از برقراری عدالت میان زنان است، لذا خداوند متعال در پایان آیۀ شریفۀ مورد بحث میفرماید: «وَ اِنْ تُصْلِحُوا وَ تَتَّقُوا فَاِنَّ اللهَ كانَ غَفُوراً رَحيماً». در نظر بگیرید که خداوند شاهد و حاضر و ناظر است و در صورتی که تقوا پیشه کنید، خداوند آمرزندۀ مهربان است. اگر راه صلح و سازش و تقوا پیش گیرید، رحمت و بخشایش الهی شما را در بر میگیرد، چراکه رضایت خداوند در صلح و آشتی است.
پس اگر مرد نتواند محبّت قلبی خود را کنترل کند، نباید در رفتار ظاهری او تأثیر بگذارد. تأمین نیازهای ظاهری زن بر شوهر واجب است. خداوند متعال، آن روانشناس ازل و ابد که هم قانون گذاری فرموده و هم نحوۀ اجرای آن را بیان فرموده، آثار مبارک اطاعت از همسر را نیز بیان میفرماید و هشدار الهی، در مورد عواقب سوء شکستن قانون الهی است. مهمترین شاخصۀ ایمانی و علامت تقوا و نشانۀ مسلمان بودن، عدالت است. عدالت بلافاصله بعد از توحید مطرح است و دومین اصل در اصول دین می باشد. عالم بر پایۀ عدالت استوار است و آسمان و زمین به عدالت برقرار شده است «بِالْعَدْلِ قامَتِ السَّماواتُ وَ الْاَرْضُ»[1]. از اینرو شخصی حقیقتاً مؤمن و مسلمان و مورد تأیید خدای عادل است که به شاخصۀ اصلی ایمان که عدالت است، ملبّس باشد. از حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) روایت شده است که فرمودند: «همانا پیامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) پيوسته تقسيم می کردند ميان همسرانشـان در (دوران) بيمـاریشـان، پس منتقل می شدند (دور می زدند) در حال بيماری در بين زنانشان»[2]. در مورد حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) نیز روایت است که: «در آن روزی که متعلّق به یکی از دو همسرشان بودند، حتی وضوی خود را در خانه دیگری نمی گرفتند»[3]. صحابه نیز به تبعیّت از آن بزرگواران، عدالت را رعایت میکردند. در مورد «معاذ بن جبل» که از صحابۀ حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) بود، آمده است: «دو همسر داشت و هر دو در بیماری طاعون با هم از دنیا رفتند، او حتی برای مقدّم داشتن دفن یکی بر دیگری از قرعه استفاده کرد، تا کاری بر خلاف عدالت انجام نداده باشد»[4]. هشدار الهی در تمام مقاطع حاکمیّت دارد که قانون عدالت باید رعایت شود. هرچه انسان عدالت را بیشتر رعایت کند، به خدای «اَعْدَلَ الْعادِلينَ»[5] نزدیکتر و مقرّبتر است.
۱- بـه عدالت پـابرجـاست آسمـانهـا و زمين (بيـان نورانی حضرت پيـامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)؛ عوالى اللآلى، ج۴، ص۱۰۳).
[2]- انّ النبي(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) كـان يقسّم بيـن نسـائه في مرضـه فيطـاف بـه بينهنّ (سنن النبى(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه)، با ترجمه، ج1، ص153).
[3]- تفسیر تبیان، جلد3، صفحه350
[4]- تفسیر تبیان، جلد3، صفحه350
[5]- عادل ترينِ عادلان (مفاتيح الجنان، فرازی از دعای جوشن کبير).