روز مقدّس عرفه، زیباترین زمان برای غفلتروبی و حجابزدایی است. امروز روزی است که همه جمع شدهایم تا موانعی را که در اثر عدم تسلیم و انقیاد و لبیک در برابر پروردگار، در قلبمان ایجاد شده بزداییم. برای اینکه در این روز مقدس لبیک نگفتنهایمان را جبران کنیم و کاری کنیم که رحمت این روز شامل حالمان شود، هیچ عملی همچون توبه برایمان کارساز نیست. خدای سبحان سفرة این روز را به دلیل بندهنوازی پهن فرموده تا ظرف وجودی انسان آمادة پذیرش آن مقامات عالیه گردد و از راه میانبُر به قرب الهی برسد. در عظمت روز مقدّس عرفه همین بس که حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودهاند: «اَلْحَجُّ عَرَفَة»[1] حج، عرفه است. در این روز آنچنان رحمت الهی گسترده است که فرمودند: فکر بخشوده نشدن انسان در اين روز، بزرگترین معصیت است «مِنْ اَعْظَمِ الذُّنُوبِ اَنْ یَحْضُرَ الْعَرَفاتِ وَ يَظُنَّ اَنَّهُ لا یُغْفَرُ لَهُ»[2].
البتّه شایان ذکر است که مسئلة حقّالناس جدا از سایر گناهان است و بـاید از طریق حلیّتطلبی از نـاس تسویه شود ولذا اگر حقّالناسی به گردن داریم، متعهّد شویم که در نزدیکترین فرصت برای تسویه و حلیّتطلبی اقدام نماییم. غیر از مسئلة حقّالناس، هر قدر هم که گناهانمان سنگین باشند، با توبه و انابه در این روز مقدّس انشاءالله تعالی مورد عفو و بخشش قرار خواهيم گرفت.
پس عزیزان بیایید دلها را با توبه طاهر سازیم و روانة صحرای عرفات نماییم. دل اگر پاک باشد سیر و صعود میکند «بُعد منزل نبُوَد در سفر روحانی»[3]. بیایید با توبه خود را پاک کنیم تا محبوب پروردگار گردیم «اِنَّ اللهَ يُحِبُّ التَّوّابينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرين»[4] و آنگاه قصد کنیم که همراه با ضیوفالرّحمن وارد صحرای عرفات گردیم، بخصوص امسال که روز عرفه در ایران و عربستان یکی است.
عدّهای راهی مکّة معظّمه و بیتالله الحرام هستند و خداوند را در آنجا زیارت میکنند، عدّهای دیگر نیز خداوند را در مشاهد مشرّفة حضرات معصومین(عَلَيهِمالسَّلام)، در نجفالاشرف و کربلای معلّی، کاظمین و مشهد مقدّس و... زیارت میکنند. اگر حب محبوب خدا، حب خداست، زیارت محبوب خداوند نیز زیارت خدای سبحان است و چه در زیارت خانة خدا و چه زیارت مشاهد مشرّفه، فیوضات و برکات آسمانی شامل حال زائر است و بستگی دارد که ظرف دلِ زائر چه اندازه برای پذیرش مظروف نورانی آماده و طاهر شده باشد. پس ظرف دل را آماده سازیم و روانة صحرای عرفات و مشاهد مشرّفه نماییم تا از فیوضات و برکات این روزها و شبهای مقدّس بهرهها بریم. حضرت امام سجاد(عَلَيهِالسَّلام) در روز عرفه صدای نیازمندی را شنیدند که گدایی می‌کرد، به او فرمودند: «وای بر تو! آیا در مثل چنین روزی از غیر خدا درخواست می‌کنى، درحالی که در این روز برای بچه‌هایی که در شکم مادران هستند، امید سعادت و خوشبختی می‌رود»[5]. حضرت رسول اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) در غروب روز عرفه فرمودند: «خداوند در این روز، خوبانِ شما را بخشید و بدان را به احترام خوبان مورد بخشش قرار داد»[6]. همچنین حضرت امام صادق(عَلَيهِالسَّلام) فرمودند: «هنگامی که روز عرفه به پایان انجامید و شب فرا رسيد، فرشتگان به دوش انسان زده و میگويند: ای زائر خانة خدا، گذشتة تو بخشيده شد، مواظب بـاش که در آینده چگونهای»[7].
روز مقدّس عرفه روز اعتراف به گناهان و روز اشک و آه و دعاست «وَ اعْتَرِفْ بِالْخَطايا بِعَرَفات»[8]، ولذا بجاست که در این روز عظیم به درگاه الهی بنالیم که: «اِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ فَاَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ»[9] الهی اگر من بندة بدِ تو هستم، پس تو بهترین پروردگار هستی. «اَللّهُمَّ اِنْ کانَ ذَنْبی عِنْدَکَ عَظیماً فَعَفْوُکَ اَعْظَمُ مِنْ ذَنْبی»[10]، «اِرْحَمْ مَنْ رَاْسُ مالِهِ الرَّجاءُ وَ سِلاحُهُ الْبُکاءُ»[11]، «خَیْرُکَ اِلَیْنا نازِلٌ وَ شَرُّنا اِلَیْکَ صاعِدٌ»[12] خیر تو به سوی ما همواره نازلشدنی است و شرّ ما به سوی تو بالارونده است. «عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ یا کَرِیمُ»[13] گناه بزرگ است از بندة تو، پس زیباست عفو و بخششی که از نزد توست ای کریم. «لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَكَ اِنّی كُنْتُ مِنَ الظّالِمينَ»[14] نیست معبودی جز تو، پاک و منزهی تو، همانا من بودم از ظلمکنندگان.
«منگر اندر ما، مکن در ما نظر اندر اکرام و سخای خود نگر»[15]
خداوند متعال انسان را دعوت به توبه و انابه فرموده و کسی که دعوت فرموده، همان کس هم وعدة اجابت داده است، همانطور که حضرت امامعلی(عَلَيهِالسَّلام) فرمودند: «مَنْ اُعْطِیَ الدُّعاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْاِجابَة»[16].
امیر کاروانها و حجّاج، حضرت امام زمان(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) سالیانه در مراسم حج و صحرای عرفات حضور دارند. همانطور که خداوند متعال، آن بزرگوار را در کنار سفرة ماه مبارک رمضان قرار داد تا به برکت و یُمن وجودی ایشان، همگان را مشمول عفو و رحمت خود سازد، همانگونه نیز آن بزرگوار را در مراسم حج و صحرای عرفات قرار داد تا تمامی حجّاج از برکت وجود ایشان بخشوده گردند.
البته اینکه حضرت امام زمان(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) در صحرای عرفات حضور دارند، منظور وجود مُلکی ايشان است، وگرنه وجود ملکوتی آن بزرگوار در همه جا حضور دارد و همه جا تحت اِشراف آن حضرت است، چراکه آن بزرگواران وجهالله هستند «اَيْنَ وَجْهُ اللهِ الَّذی اِلَيْهِ يَتَوَجَّهُ الْاَوْلِياءُ»[17]، «فَاَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ الله»[18]، ولذا هر کجا که آن بزرگوار را صدا بزنیم آنجا حاضرند و لبّیکگویِ دعاکنندگان هستند. تمامی حضرات معصومین(عَلَيهِمُالسَّلام) دو وجود مُلکی و ملکوتی دارند ولذا همه جا به اذنالله آنان هم وجود دارند، و حضرت امام زمان(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) به قلوب همة ما اِشراف دارند. پس قلوب را طاهر سازیم تا نظرگاه آن بزرگوار گردد. یک گوشه چشم از آن بزرگوار کافی است تا ما را متحوّل و دگرگون کند.
«آنان که خاک را به نظر کیمیـا کنند
آیا بُوَد که گوشه چشمی به ما کنند»[19]
نگاه آن بزرگواران انسان را دگرگون میکند، همانطور که وقتی حضرت امام حسین(عَلَيهِالسَّلام) نگاهی به جناب زهیر انداختند، از این سو به آن سو شد. وقتی ظرف قلب طاهر شد و پاک گشت، مظروف نورانی را دربر میگیرد و نظرگاه حضرت امام زمان(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) میشود. امروز روزی است که حضرت امام حسین(عَلَيهِالسَّلام) در دامنه کوه جبلالرّحمه درحالی که به پهنای صورت اشک میریختند، دعای شریف عرفه را زمزمه مینمودند. دعای عرفه گفتگوی عارفانه آن بزرگوار با خداوند است و به عبارت دیگر، دعای عرفه ترجمان عشق و محبت حضرت سیّدالعاشقین با معبود ازلی و ابدی میباشد. دعای عرفه سراسر توحید و معرفت و عرفان است و چه زیبا آن بزرگوار طریقة سخن گفتن با خداوند و راز و نیاز با پروردگار را به انسانها میآموزند.
عرفات توقّفگاه الزامی و دالان معرفت و تطهیر میباشد. عرفات خارج از حرم است، همانطور که حضرت امامعلی(عَلَيهِالسَّلام) میفرمایند: «عرفات خارج از مرز حرم است و مهمان خدا باید بیرون دروازه، آنقدر تضرّع كند تـا لایق ورود حرم شود»[20]. سـاعـاتی بعد، ضیوفالرّحمن از عرفـات وارد ضیـافت و کلاس دیگری به نام مشعرالحرام میشوند «فَاِذا اَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ»[21]. عرفات، ضیافت روزانه و مشعرالحرام یا مُزدَلَفه، ضیافت شبانة خداوند است. میهمانان باری تعالی بعد از غروب عرفه وارد میهمانی شبانة خداوند میشوند که درواقع کلاس توحید بالاتری است. آنجا نیز توقّفگاه و دالان تطهیر الزامی دیگری است، با این تفاوت که این کلاس شبانه، داخل حرم است و ميهمانان خداوند با پاک شدن و تطهیر گشتن در سرزمین عرفات وارد آن میشوند.
1- مُسَكِّنُ الفؤاد عند فقد الاحبة و الاولاد، ص42
2- از بزرگترين گناهان اين است که (شخصی) حاضر شود در عرفات و گمان نمايد به اينکه او آمرزيده نشده است (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ)؛ کتاب «تذکرةالمتّقين»، ص91 و 92؛ به نقل از کتاب «حج عارفان»، تأليف رحيم کارگر، ص142).
3- حافظ(عَلَيهِالرَّحمَة)
4- همانا خداوند دوست میدارد توبهکنندگان را و دوست میدارد پاکان را (مبارکه بقره/222).
5- جعفریات، ج114، ص415
6- بحارالانوار، ج96، ص25
7- وافی، ج2، باب حج، ص45
8- و اعتراف کن به خطاها در عرفات (مصباح الشّريعه، ص168).
9- مفاتيحالجنان، در اعمال روز عید فطر
10- خدایا اگر گناه من نزد تو بزرگ است، پس عفو و بخشش تو بزرگتر از گناهم است (مفاتيحالجنان، بخشی از تعقيبات مشترکه).
11- رحم کن بر کسی که سرمايهاش امید و سلاح او گریه است (مفاتيحالجنان، فرازی از دعای کمیل).
12- مفاتيحالجنان، فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی
13 -مفاتيحالجنان، در اعمال روز عید فطر
14- مبارکه انبياء(عَلَيهِمالسَّلام)/87
-15- مولوی(عَلَيهِالرَّحمَة)
16- کسی که داده شود دعا، از اجابت محروم نگردد (نهجالبلاغه مرحوم دشتی، حکمت135).
17- کجاست وجه خداوند که به سوی او رو کنند اولياء (مفاتيحالجنان، فرازی از دعای ندبه).
18- پس هر کجا رو کنيد، پس آنجاست وجه خداوند (مبارکه بقره/115).
19- حافظ(عَلَيهِالرَّحمَة)
1- کافی، ج4، ص224
1- پس زمانی که برگشتید از عرفات، پس یاد کنيد خداوند را نزد مشعرالحرام (مبارکه بقره/198).