با توجه به مطالب مذکور در بخش سابق، ضرورت دو مطلب استفاده میشود: داشتن گوش موعظه پذیر و زبان موعظه گو. گوش پندپذیر و زبان موعظه گو در همهجا لازم است، بخصوص در محیط خانواده ضرورت بیشتری دارد. امّا اگر برخی فرزندان در خانواده حالت موعظه پذیری ندارند، غالباً به این علت است که حقایق درست ابلاغ نمیشود و شرط عمده در موعظه که نرمگویی و تکریم شخصیت و احترام است، رعایت نمیگردد. برخی پدران و مادران، بدون اینکه متوجّه شوند، لحن کلامشان، تحکّم آمیز است و هر سخنی را با خشونت و تحکّم بیان میکنند و برای هر چیزی حکم صادر میکنند، ولذا سخنانشان حالت دافعه دارد. هر چقدر احترام و تکریـم شخصیت بیشتر بـاشد، پند و موعظـه بیشتر مؤثّر واقع میگردد. کتاب «جاذبه و دافعة علی( عَلَيهِ السَّلام)» از استاد مطهری(رَحمَةُاللهِ عَلَيه) بسیار مفید و قابل مطالعه است. هر چقدر نرمگویی و محبت جاذبه دارد، به همان نسبت در تندی و خشونت، دافعه وجود دارد، چراکه انسان فطرتاً تکریمطلب و احترامپذیر و تندیگریز آفریده شده است، ولذا نصایحی که توأم با تندی و خشونت باشد، دافعه دارد و فطرت جوان آن را دفع میکند و ای بسا باعث شود که در برابر والدین بایستد و مقاومت نماید و به لجبازی و ستیزهجویی بیانجامد. آن موعظهای پاسخگوست که مطابق با فطرت انسانی باشد و نرمش در گفتار و رفتار رعایت شود تا نصایح در همگان بالأخص در محیط خانواده مؤثّر واقع گردد. حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «سخن نرم گوى تا دوستت بدارند»[1]. یکی از مهمترین علل پیشرفت اسلام، اخلاق و خُلق عظیم حضرت پیامبراسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) بود «اِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيم»[2]. خُلق عظیم آن بزرگوار است که امروز هم دلها را به سوی خود میکشد و میلیونها انسان را مجذوب خود مینماید. بطور کلّی هندسة عالم بدست رحمت خدای سبحان است و مهندس عالم، خداوند رحمان و رحیم میباشد.
خداوند متعال رحمن و رحیم است و محبوبترین بندهاش را رَحمَةً لِلعالَمین معرفی میفرماید «وَ ما اَرْسَلْناكَ اِلاّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ»[3]. مطلب مذکور بیانگر این واقعیّت است که برای تقرّب به خداوند متعال و رسول خدا(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) و حضرت امیرالمؤمنین علی(عَلَيهِ السَّلام) و آلطاهرینشان، مهمترین ابزار، اخلاق نیکو و محبت است و شایستة خداوند رحمت و پیامبر و امام رحمت است که امّت نیز اخلاق نیکو داشته باشند و به این علّت حضرت پیامبر اکرم(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) فرمودند: «اَثْقَلُ ما يُوضَعُ فِی الْميزانِ الْخُلُقُ الْحَسَن»[4] سنگینترین چیزی که در ترازوی اعمال گذاشته میشود، حُسن خلق است. اگر قرآن کریم را با اندیشه و تدبر و تعقّل تلاوت کنیم، پیامهای عظیم قرآنی را دریافت میداریم.
1- نثر اللآلی، ترجمه فارسی، ص99
2- همانا تو، البته بر خلق عظیم قرار داری (مبارکه قلم/4).
3- و نفرستاديم تو را مگر رحمتی برای عالميان (مبارکه انبیاء(عَلَيهِم السَّلام)/107).
4- مجموعة ورام(تنبیه الخواطر)، ج1، ص89