در جلسات سابق، مطالبی در مورد نظافت استفاده گردید که تطهیر و نظافت در سه بخشِ بدن و لباس، دهان و دندان، و خانه و منزل، از وظایف مؤمن است. در مورد دو بخش بدن و لباس و دهان و دندان مطالبی از بیانات مبارک حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و آل طاهرینشان استفاده شد که قسمتی از آن بطور خلاصه مطرح میگردد. دین اسلام، دین طهارت و نظافت است. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «اِنَّ الْاِسْلامَ نَظيفٌ فَتَنَظَّفُوا فَاِنَّهُ لٰا يَدْخُلَ الْجَنَّةَ اِلّا نَظيفْ»[1] همانا اسلام پاکيزه است، پس شما هم پاکيزه باشيد، زيرا جز شخص پاکيزه، کسی به بهشت وارد نمیشود. همچنين فرمودند: «پاکيزگی از ايمان است»[2] و در حديث ديگری میفرمايند: «نظافت، نصف ايمان است»[3]. هرچند که طهارت باطنی در اولویت قرار دارد و تهذیب و تزکیة نفس از اهّم وظایف مؤمنان است، لکن با توجّه به اينکه انسان متشکل از روح و جسم است، لذا در کنار طهارت باطنی، طهارت ظاهری نیز مورد اهتمام خداوند و حضرات معصومین(عَلَيهِم السَّلام) قرار گرفته، و شایسته است که مؤمنان نیز به این امر توجه و اهتمام کامل مبذول دارند، چراکه عدم رعايت طهارت ظاهری، یکی از مهمترین مصادیق حق الناس محسوب میشود و از آنجایی که مؤمن و مسلمان معرّّف ايمان و اسلام است، لذا عدم رعایت پاکیزگی و نظافت ظاهری، از آسیبهای جدّی اسلام است و چون دیگران آن را به حساب اسلام می گذارند، دارای مسئولیت عظیمی در پیشگاه خدای سبحان است. پس اگر از مؤمنی به هر صورتی، بوی بد و تعفّن استشمام شود، چه بوی عرق، چه بوی پـا، چه بوی غذا و... هم حق الله و هم حق الناس خواهد بود.
در بخش تطهیر بدن و لباس استفاده شد که حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «خود را به وسيله آب از بوى بد و زننده پاكيزه داريد و به خودتان برسيد، زيرا كه خداوند دوست نمیدارد بندگانِ بدبو و چركين را، آن بندگانى كه هر كس كنارشان نشيند از چركين بودنشان به ستوه آيد»[4].
بنابراين این مسئله را جدی شماریم و توجه نماییم که برای رفع بوی بدن، علاوه بر استحمام و نظافت بدن، لازم است لباسی که پوشیده شده و بوی عرق گرفته، شسته شود، همچنین است مانتو و مقنعه و جوراب و کفش که بر مؤمن لازم است در حال خارج شدن از منزل، با یک بررسی، از نظافت و تمیزی آنها اطمینان حاصل نماید.
اما در بخش تطهیر دهان و دندان، از حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) روایت است که فرمودند: «مسواک کردن از اخلاق انبیاء(عَلَيهِم السَّلام) است»[5]. «حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) روزانه چند بار بویژه پیش از خواب و پس از بيداری بـا دقّت مسـواک میکردند و دهـان و دنـدانهایشـان را میشستند و میفرمودند: اگر ترس آن نبود که پیروانم دچار زحمت و مشقت شوند، بر آنان واجب میکردم که هنگام اداء هر نمازی مسواک کنند»[6]. همچنین فرمودند: «ما زالَ جَبْرَئيلُ يُوصيني بِالسِّواكِ حَتّىٰ ظَنَنْتُ اَنَّهُ سَيَجْعَلُهُ فَريضَة»[7] پيوسته جبرئيل سفارش كرد مرا به مسواك كردن تا اينکه گمان بردم آن را واجب خواهد كرد.
«رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) هنگـام خواب مسـواک را بـالای سرشـان مینهادند تا پس از بيدار شدن، ابتدا مسواک بزنند»[8] و میفرمودند: «عَلَيْكَ بِالسِّواكِ عِنْدَ وُضُوءِ كُلِّ صَلَاة»[9]. همچنين فرمودند: «دو رکعت نماز با مسواک از هفتـاد رکعت نماز بدون مسواک نزد خداوند متعال محبوبتر است»[10]. و در موردی فرمودند: «دهانهایتان را با خلال پاکیزه کنید»[11]. حضرت امـام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمـایند: «روزی رسـول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: راه قرآن را پاکیزه نگه دارید. پرسيدند: منظور از راه قرآن چیست؟ فرمودند: دهانهای شما. سئوال کردند: با چه چيز؟ فرمودند: با مسواک»[12]. همچنين رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «مسواك كردن پاك كنندة دهان و موجب خشنودى پروردگار است»[13]. در روایتی نيز آمده است: «سه چيز فراموشی را از بين میبرد: تلاوت قرآن، مسواک زدن و روزه گرفتن»[14]. از لحاظ طبّی نیز ثابت شده است که یکی از عوامل بیماریهای قلبی، عفونت دندان است که محصول عدم مسواک زدن و رعايت بهداشت دهان میباشد.
در جلسات سابق استفاده شد که حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «مسواک زدن دوازده خاصیّت دارد»[15]. همچنین در مورد خلال کردن فرمودند: «رحمت خدا بر افرادى از امت من كه هنگام وضو، و بعد از غذا خلال كنند»[16]، و نيز فرمودند: «پس از غذا خوردن خلال کنید، چراکه مایه سلامتی دهـان و دندانهاست و روزی را برای بنده جلب میکند»[17].
حضرت امام حسین (عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «همواره امیرمؤمنان(عَلَيهِ السَّلام) به ما سفارش میکرد که پس از خلال کردن آب ننوشیم، مگر اینکه پیش از آن، سه بار مضمضه کرده (و دهانمان را شسته) باشیم»[18]. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «بر دو فرشتة مؤمن بسیار سخت است که مؤمن درحالی که غذا لای دندان دارد، نماز بگزارد»[19]. «لماظه» به غذای مانده در لای دندان گفته میشود که بسیار بدمنظره است و در مورد بدترین چیزها مثال زده میشود. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «هرگاه از خواب بیدار شدید، سه بار استنشاق کنید، تا آلودگیهای بینی زدوده شود»[20]. لازم به ذکر است که: مسواک زدن برای همه ضروری است، لکن معلّمان و مربیان محترم وظایفشان در این مورد سنگینتر از دیگران است، چراکه متعلّمین، دین خود را با اخلاق و رفتار و سَکَنات معلّمین خود میسنجند. فلذا، آخرین کاری که یک مربی، زمان تشرّف بـه کلاس درس، قبل از خروج از خانه بـاید انجام دهد، مسواک زدن میباشد.
گاهی ملاحظه میشود که برخی افراد از دهانشان بوی بد میآید، ولی خود متوجه آن نیستند، بوی بد، مربوط به فساد دندان یا مشکل گوارشی و يا ناشتا بودن است، چنین کسانی هر چند خودشان متوجه نیستند، ولی باعث آزار و اذیّت سایر مؤمنین میگردند، فلذا لازم است جهت درمان آن به هر نحو ممکن اقدام نمایند*.
در مورد نظافت دست و ناخن نیز چند حدیث نورانی از حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و آل طاهرین آن بزرگوار استفـاده میشود: رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «هرگاه از خواب برخاستید، به ظرفی دست نبرید مگر اینکه سه بار دستـانتان را بشویید، زیرا هیچ یک از شما نمیداند که دستانش چگونه شب را گذرانده است»[21]. آن بزرگوار در بیان نورانی دیگری می فرمایند: «هیچ کس نباید شب با دست چرب بخوابد و اگر چنین کرد و شیطان به او آسیب رساند، جز خودش را سرزنش نکند»[22]. همچنین امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «شستن دست قبل و بعد از غذا فقر را از بين ميبرد، و روزى را زياد مىكند»[23].
حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) به نقل از جدّ بزرگوارشان، حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: مدتی وحی بر پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) نازل نشد «اِحْتَبَسَ الْوَحْی عَنِ النَّبِی(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فَقیلَ لَهُ احْتَبَسَ الْوَحْی عَنْكَ یا رَسُولَ اللَّهِ؟ قالَ وَ كَیفَ لا یَحْتَبِسُ عَنّی وَ اَنْتُمْ لا تُقَلِّمُونَ اَظْفارَكُمْ وَ لا تُنَقُّونَ رائِحَتَكُمْ»[24] سؤال کردند: یا رسول الله! چرا وحی قطع شد؟ فرمودند: چطور قطع نشود درحالی که شما ناخنهایتان را نمی‌گیرید و بوی بد را از خود دور نمی‌کنید؟ در حدیث ديگری از رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) آمده است: «ناخنهایتان را بگیرید و دفن کنید»[25]. علم طب ثابت کرده است که معدة سگ که قویترینِ معده هاست، همه چیز را هضم میکند، ولی ناخن را هضم نمیکند.
حال در بخش سوم طهارت که مربوط به تطهیر خانه و منزل است، احادیث نورانی از حضرات معصومین(عَلَيهِم السَّلام) استفاده میکنیم: حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «فضای جلوی خانة خود را جارو بزنيد و تميز کنيد»[26]. خانة آن بزرگوار با همة سادگی و بی تجمّلی، هميشه پاکيزه بود. آن بزرگوار دربارة ظرفها تأکيد می فرمودند که آنها را نشسته و کثيف رها نکنيد و میفرمودند: «ظرفهای غذا را نشسته رها کردن، تارهای عنکبوت را در خانه باقی گذاشتن و ظرفهای آب را بدون سرپوش گذاردن، فقر می آورد»[27]. امام علی(عَلَيهِ السَّلام) نيز فرمودند: «نَظِّفُوا بُيُوتَكُمْ مِنْ حَوْكِ الْعَنْكَبُوتِ فَاِنَّ تَرْكَهُ فِى الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقرَ»[28]، خانه هاى خود را از تار عنكبوت پاك كنيد، زيرا باقى گذاشتن آن در خانه، فقر مى آورد. همچنين فرمودند: «لا تُبَيَّتُوا الْقُمامَةَ فى بُيُوتِكُمْ وَ اَخْرِجُوها نَهارا فَاِنَّها مَقْعَدُ الشَّيطانِ»[29]، زباله را شب در خانههاى خود نگه نداريد و آن را در روز به بيرون از خانه منتقل كنيد، زيرا زباله نشيمنگاه شيطان است.
ملاحظه میگردد که دین جامع اسلام با همة عظمت و زیباییاش، در کنار آن همه مطالب عرفانی عظیمی که برای سعادت بشر دارد، هیچ مسئلة کوچک و ریزی را نادیده نگرفته و برای تمام امور انسان الگو دارد. خداوند متعال را به مقربین درگاهش سوگند میدهیم توفیق عمل به حقایق دین مبین اسلام به همگان عنایت فرماید که متضمن سعادت دنیا و آخرت مؤمن است.
«بارالها! به روان مقدّس حضرت محمّد و آل محمّد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مولا و مقتدايمـان حضـرت وليّعصـر (عَجَّلَ الله تَعالي فَرَجَهُ الشَّريف) تعجيل بفرما. پروردگارا! توفیق عمل به فرايض و واجبات و اجتناب از نواهی و محرّمات به همة ما کرامت بفرما و بر مراتب ايمان و تقوا و يقين ما بيفزای. بارالها! توفيق بهرهمندی هرچه بالاتر از فضل خاص ذات اقدست که مخصوص اولياء و مقرّبان درگاهت است، به همة ما مرحمت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غريق رحمت بفرما. بارالها! ظلم و ستم ظالمين را به خودشان برگردان و به تمام مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین و غزّه و عراق و سوریه نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
1- نهج الفصاحه، حديث612
2- بحارالانوار، ج59، ص291
3- بحارالانوار، ج77، ص237
4- تحف العقول، ترجمة جعفری، ص100
5- بحارالانوار، ج73، ص131
6- علل الشّرايع، ج1، ص277
7- بحارالانوار، ج73، ص126
8- کتاب «مکارم الاخلاق»
9- تو را به مسواك زدن به هنگام وضو براى هر نمازى سفارش ميكنم (وسائل الشّيعه، ج2، ص17).
10- الدّعوات، ص160
11- مستدرک الوسائل، ج16، ص317
12- کتاب «مکارم الاخلاق»، ص51
13- بحارالانوار، ج73، ص139
14- بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)؛ بحارالانوار، ج62
15- «مسواک زدن دوازده فايده دارد: موجب خوشبويی دهان و خشنودی پروردگار و سپيد شدن دندانها و خراب نشدن دندان و کم شدن بلغم و افزايش اشتها به غذا و افزايش پاداش عبادات و عمل به سنّت و همنشينی فرشتگان و محکم شدن لثه و پاکيزه شدن راه قرآن است و دو رکعت نماز با مسواک از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک نزد خداوند متعال محبوبتر است» (الدّعوات، ص160).
16- نصايح، ص28
17- مکارم الاخلاق، ص153
18- مکارم الاخلاق، ص153
19- دعائم الاسلام، ج2، ص120 و 121
20- الجامع الصغیر، ج1، ص69
*استفاده شده است که مصرف هل بوی بد بدن را دفع میکند و دهان را خوشبو مینمايد.
21- الجامع الصغیر، ج1، ص69
22- مکارم الاخلاق، ص425
23- مكارم الاخلاق، ترجمه مير باقرى، ج1، ص265
24- بحارالانوار، ج73، ص122
25- کنز العمال، ج6، ص655
26- مکارم الاخلاق، ص145
27- جامع الاخبار
28- وسائل الشيعه، ج5، ص322، ح6674
29- من لا يحضره الفقيه، ج4، ص5 ، ح 4968