دومين ميثاق پروردگار، احسان به پدر و مادر میباشد. از وجود مقدّس حضرت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) استفاده شده است: «اِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اَمَرَ بِثَلٰاثَةٍ مَقْرُونٍ بِها ثَلاثَةٌ اُخْرٰى اَمَرَ بِالصَّلٰاةِ وَ الزَّكاةِ فَمَنْ صَلّى وَ لَمْ يُزَكِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلٰاتُهُ وَ اَمَرَ بِالشُّكْرِ لَهُ وَ لِلْوالِدَيْنِ فَمَنْ لَمْ يَشْكُرْ والِدَيْهِ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ وَ اَمَرَ بِاتِّقاءِ اللَّهِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ يَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ يَتَّقِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ»[1]، «همانا خداوند عزّ و جلّ سه چيز را مقرون سه چيز قرار داده است: امر فرموده به نماز و زکات، پس کسی که نماز میخواند، لکن زکات نمی دهد، نمازش قبول نيست (البته معنای بيان نورانی مذکور اين نيست که چنين کسی در رديف نمازخوانان نمیباشد، بلکه از فيوضات عظيم نماز محروم است) و امر فرموده به شکر خود و قدردانی از والدين، پس کسی که شکر والدين را نداشته باشد، از خداوند سپاسگزاری نکرده است و امر فرموده به تقوای الهی و صلة رحم، پس کسی که صلة رحم نداشته باشد، تقوای خداوند عزّ و جلّ را ندارد»، همانطور که خداوند متعال میفرمايد: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْاَرْحامَ»[2].
قسمت اعظم مقامات عالية بزرگان، مديون خدمت به والدين است، به عنوان نمونه در کتاب «نظام خانواده در اسلام» در بيان احوالات شيخ انصاری آمده است: «شيخ اعظم، فقيه بزرگ، خاتم مجتهدان، مادرش را تـا نزديک حمـام بـه دوش میگرفت و او را بـه زن حمـامی سپرده، میايستاد تـا بعد از پايان کـار او را به خـانه برگرداند، هر شب به دستبوسی مادر می آمد و صبح با اجازة او از خانه بيرون میرفت، پس از مرگ مادر، بشدّت میگريست، فرمود: گريه ام برای اين است که از نعمت بسيار مهمّی همچون خدمت به مادر محروم شدم...»[3].
همچنين روزی يکی از اسـاتيد معظّم، مـادرش را در پشتش حمل میکرد و مادر که بسيار سالمند و ناتوان شده بود، پشت او را خيس کرد، مادر بسيار شرمنده شد. ولی او گفت: مادر، آنقدر من در کودکی دامن شما را خيس کرده ام، حال چه میشود، يکبار هم شما پشت مرا خيس کنيد.
پس خداوند متعال بلافاصله بعد از حق خود، حق والدين را متذکر شده است. البته پدر و مادر هر دو بر گردن انسان حق دارند، لکن حق مادر بالاتر است. حضرت امام سجاد(عَلَيهِ السَّلام) علاوه بر صحيفة سجاديّه که اُختُ القرآن نام دارد و شايسته است که عزيزان محترم با آن انس بگيرند و هر روز فرازی از آن را مطالعه کنند، رسالة حقوق نيز دارند که در آن پنجاه حق ذکر شده است که بسيار قابل توجّه هستند تا میرسد به حق مادر که در خدمت رسانی اولويّت دارد و در اين مورد، در اين کتاب می فرمايند: «او تو را در جايي حمل کرده که هيچ کس ديگری را در آنجا حمل نمیکند، ميوة قلبش را بر تو خورانده که هيچ کس بر ديگری نمی خوراند، تمام اعضای خود را سپر جان تو کرده است، تمام سختیها و ناملايمات و اندوهها را به جان خريده تا آن زمانی که دست قدرت الهی تو را از عالمِ رَحِم بر زمين آورد. او شادمان بود که تو را از غذا سير کند و خود گرسنه بماند، تو را بپوشاند و خود برهنه بماند، تو را سيراب کند و خود تشنه بماند، بر تو سايه افکند و خود، در آفتاب بماند، سختی بکشد و تو را با کمال ناز بپرورد، بيدار بماند و تو را در خوابِ نوشين کند. رَحِم او ظرف وجود تو، سينه اش مَشک گوارای تو، جانش سپر بلای تو، پس بدان که بايد از او شاکر و قدردان باشی و اين قدردانی جز به توفيق حق نيست و نمیتوانی آن را انجام دهی».
اگر اين همه توصيه به اِکرام و رسيدگی و رعايت حقوق والدين شده، در مقابل عقوق والدين، خير و سعادت را از انسان میگيرد و دنيا و آخرت را تباه میکند، چراکه پدر و مادر، حق بزرگی بر گردن انسان دارند و عقوق والدين ناسپاسی عظيمی محسوب میشود، همانطور که رسول گرامی اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِه) فرمودند: «اَسْرَعُ الذُّنُوبِ عُقُوبَةً كُفْرانُ النِّعْمَة»[4]. «اَللّهُمَّ اغْفِرْ لي وَ لِوالِدَيَّ وَ ارْحَمْهُما كَما رَبَّياني صَغيراً اِجْزِهِما بِالْاِحْسانِ اِحْساناً وَ بِالسَّیِّئاتِ غُفْراناً»[5].
1- الخصال، ج1، ص156
2- و بترسید از خدایی که درخواست کرده میشوید به آن و رحمها (مبارکه نساء/1).
3- کتاب «نظام خانواده در اسلام»، مجموعه سخنرانیهای استاد حسين انصاريان، ص484
4- از گناهانی که انسان را سریعتر به عقوبت میرساند، کفران نعمت است (مجوعه ورام، ج2، ص177).
5- پروردگارا بيامرز برای من و برای والدينم و رحم کن به آن دو همچنانکه تربيت کردند مرا در کودکی و جزا ده آن دو را به احسان، احسان کردنی و به گناهان ایشان، غفران و بخشیدنی (بيان نورانی امام سجّاد(عَلَيهِ السَّلام)؛ مفاتيح الجنان، فرازی از دعای ابوحمزة ثمالی).