قرآن کریم دو نوع نزول دارد: نزول تدریجی قرآن کریم در قالب جملات و کلمات در شب مقدّس مبعث و ماه شریف رجب، و نزول حقیقت و باطن قرآن منهای جملات و کلمات در شب مقدّس قدر و در ماه مبارک رمضان واقع شده است «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآن»[1]، از اینرو شب مقدّس قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد. این نزول دفعی منهای جملات در شب مقدّس قدر به یکباره با تمام صعوبت و عظمتش بر قلب مبارک حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) صورت گرفت و آن قرآنی که بنا به نصّ صریح قرآن کریم اگر بر کوهها نازل می شد، متلاشی می شدند «لَوْ اَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى جَبَلٍ لَرَاَيْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْيَةِ الله»[2]، تماماً یک شبه بر قلب مقدّس حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) نازل شد و آن بزرگوار تحمّل فرمودند، ولذا معلوم می شود که قلب انسان کامل چه عظمتی دارد. استاد جوادی آملی فرمودند: «نزول فرستنده منهای صعود گیرنده امکان پذیر نیست». اگر خداوند متعال قرآن را نازل فرمود، حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) آنقدر صعود کردند که توانستند قرآنِ با آن عظمت را دریـافت کنند. شـاگردان آن حضرت نیـز اگر بخواهنـد می توانند گام هایی در جهت صعود بردارند.
در شب مقدّس قدر، حضرت امام زمان(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) میهمانان بسیاری از فرشتگان دارند. چند معنا برای «قدر» ذکر کرده اند که عبارتند از:
1- قدر به معنای تنگی است، یعنی از شدّت نزول فرشتگان، روی زمین تنگ می شود.
2- قدر به معنای اندازه است «وَ اِنْ مِنْ شَیْءٍ اِلاّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ اِلاّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ»[3].
3- قدر به معنای قدر و عظمت است. خداوند متعال آن شب را به بندگانش ارزانی فرموده تا قدر خود را بشناسند و توجه کنند که چه دفینه هایی در وجودشان دارند و چگونه می توانند عروج کنند و بالا روند.
4- قدر یعنی تعیین مقدّرات از سوی خداوند توسط فرشتگان. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «تقدير، در شب نوزدهم صورت مىگيرد، و در شب بيست و يكم به ثبت مىرسد و در شب بيست و سوم امضاء مىشود»[4]. همچنان و الی یوم القیامه، فرشتگان به محضر مقدّس انسان کامل نازل می شوند. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) فرمودند: «اِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ اخْتارَ مِنْ كُلِّ شَیْءٍ شَيْئاً ... وَ اخْتارَ مِنَ الْاَيّامِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ اخْتارَ مِنَ الشُّهُورِ شَهْرَ رَمَضانَ وَ مِنَ اللَّيالی لَيْلَةَ الْقَدْرِ»[5] همانا خداوند عزّ و جلّ اختیار فرمود از هر چيز، چيزی را... و اختيار فرمود از میان روزها، روز جمعه را و اختيار فرمود از میان ماهها، ماه مبارک رمضان را و از میان شب ها، شب قدر را. فلذا بسیار توصیه شده که در این شب مقدّس بیدار باشید تا وجود خود را اِحیاء کنید. آری، منظور از اِحیاء شب، اِحیاء خود انسان است. در حدیثی آمده است: «حضرت زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَیها) هيچ يك از اهل خانۀ خود را نمىگذاشتند كه در آن شب بخوابند، و براى اينكه خوابشان نبرد، غذاى كمترى به آنان مىدادند و از روز، خود را براى شب زنده دارى آماده مىكردند و مىفرمودند: محروم است كسى كه از خير اين شب بى بهره بماند»[6]. به فرمودۀ استاد جوادی آملی، پرخوری، پرخوابی به همراه دارد. از اینرو اگر بخواهیـم از فیوضـات شب مقدّس قـدر بهره مند شویم، اوّلاً: در آن شب کمتر غذا بخوریم. ثانیاً: از غذاهایی که حالت سردی دارند و موجب رخوت و کسالت می شوند، اجتناب نمائیم. ثالثاً: در طول روز خود را زیاد خسته نکنیم و خواب کافی داشته باشیم تا ان شاء الله تعالی با آمادگی کامل از فیوضات شب مقدّس قدر بهره های بالاتر ببریم.
پس تمام عظمت شب مقدس قدر، به قلب انسان کامل است و شناخت شب مقدّس قدر منهای شناخت انسان کامل امکان پذیر نیست و به این علت حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَيْلَةِ الْقَدْرِ اللَّيْلَةُ فاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِها فَقَدْ اَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ»[7] در آيۀ «اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَيْلَةِ الْقَدْرِ»، منظور از «الليلة» فاطمه(سَلامُ اللهِ عَلَیها)، و منظور از «القدر» خداوند است، پس کسی که بشناسد فاطمه(سَلامُ اللهِ عَلَیها) را بگونه ای که حقّ شناختنِ اوست، پس در حقيقت درک کرده است شب قدر را.
[1]- ماه مبارک رمضان که نازل کرده شد در آن قرآن (مبارکه بقره/185).
[2]- اگر فرو می فرستادیم اين قرآن را بر کوهی، هر آینه می دیدی آن را فروتن و درهم شکسته از ترس خداوند (مبارکه حشر/21).
[3]- و اينکه نيست هیچ چیز مگر اينکه نزد ماست خزینه هایش و نمی فرستیم آن را مگر به اندازۀ معلوم (مبارکه حجر/21).
[4]- اَلتَّقْدِيرُ فی لَيْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ وَ الْاِبْرامُ فی لَيْلَةِ اِحْدى وَ عِشْرينَ وَ الْاِمْضاءُ فی لَيْلَةِ ثَلاثٍ وَ عِشْرين (الکافی، ج4، ص159).
[5]- الغيبه للنعماني، ص67
[6]- كانت فاطمة(عَلَيها السَّلام) لا تدع احدا من اهلها ينام تلك اللّيلة و تداويهم بقلّة الطّعام و تتاهب لها من النّهار و تقول محروم من حرم خيرها (سنن النبى (صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِه) با ترجمه، ج1، ص296).
[7]- بحارالانوار، ج43، ص65