نکته ای که توجه به آن در مورد رزق حرام حائز اهمیّت می باشد، این است که: کسب انسان در چه صورتی حرام می شود؟ اوّلین راه، از طریق مشاغل و درآمدهای حرام است، به عنوان نمونه: مشاغلی از قبیل فروختن گوشت میته، مشروب فروشی، رمّالی و آوازه خوانی حرام می باشند و درآمد ناشی از آنها حرام و ناپاک است. همچنین غشّ در معامله موجب حرام شدن کسب می شود و نیز اگر مال انسان از راه قمار، ربا، رشوه، اختلاس و یا سرقت و یا جعل سند و جعل امضاء و کارهایی از این قبیل به دست آید، حرام می باشد.
دوّمین راهی کـه موجب حرام شدن لقمۀ انسـان می گردد و دامن گیر بیشتر افراد است، عدم پرداخت وجوهات شرعیه بمانند خمس و زکات می باشد. یعنی ای بسا خودِ کسب و مالِ به دست آمده حلال و طیّب باشد، ولی به علّت عدم پرداخت وجوهات شرعیه و حقوق واجبه با توجیهاتی از قبیل پرداخت مالیات و عوارض و...، این حقوق در اصلِ مال باقی مانده و مال آلوده به حرام گردد. خدای سبحان در سورۀ مبارکۀ توبه می فرماید: «وَ الَّذينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا يُنْفِقُونَها فی سَبيلِ اللهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ اَليمٍ﴿34﴾ يَوْمَ يُحْمٰى عَلَيْها فی نارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوٰى بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ هذا ما كَنَزْتُمْ لِـاَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مـا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ﴿35﴾»[1] کسـانـی که سکه های طلا و نقره را در خانه هایشان کنز می کنند و خمس و زکات آن را پرداخت نمی نمایند، باید منتظر عذاب دردناکی باشند. روزی می رسد که سکه های طلا را در آتش گداخته کرده و پیشانی و پهلوهای آنها را داغ می کنند و می گویند این است آنچه که ذخيره کردید برای خودتان.
عدّ ه ای نیز به بهانۀ داشتن دختر و پسر دم بخت، از ادای حقوق واجبه سر بازمی زنند و در حقیقت مالشان را آلوده به حرام می نمایند. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرموده اند: «کسی که با مال حرام عبادت کند، مانند کسی است که روی شن خانه ساخته است»[2]. همچنین می فرمایند: «وقتى كسى با مالى كه حلال نيست، به حج رود، هنگامى كه گويد: لبيك خدا يا لبيك، خداوند گويد: نه لبيك و نه سعديك، اينها به تو باز می گردد»[3]. یعنی گویا نه حجّی گذارده و نه عبادتی کرده است. در حديثی قدسی آمده است که خداوند متعال خطاب به رسول گرامی خود فرمود: «يا اَحْمَدُ اِنَّ الْعِبادَةَ عَشَرَةُ اَجْزاءٍ تِسْعَةٌ مِنْها طَلَبُ الْحَلال»[4] ای احمد، همانا عبادت ده جزء دارد که نه جزء آن طلب رزق حلال است. از امام باقر يا امام صادق(عَلَيهِما السَّلام) نيز روايت شده که: «سختترين حالى كه مردم در قيامت دارند، اين است كه: صاحب خمس بپا خيزد و بگويد: پروردگارا! خمس من... (يعنى دادخواهى كند در درگاه خداوند از كسى كه خمس را نداده يا به ناحق گرفته و خورده است)»[5] و این کمال بدبختی انسان در صحنۀ قیامت است که در دنیا به بهانه های مختلف از زیر بار ادای حقوق واجبه شانه خالی کرده بود.
عزیزان، مال حرام حتّی اگر ظاهراً هم افزایش یابد، ولی باز برکتی در آن نیست. در بيانی نورانی از حضرت ابوالحسن(امام هادی)(عَلَيهِ السَّلام) آمده است: «براستی که حرام افزايش نمی يابد و اگر افزايش يابد، برکتی ندارد، و اگر انفاق شود، پاداشی ندارد، و اگر بماند، توشه ای به سوی آتش خواهد بود»[6]. هر قدر که لقمۀ حلال و غذای پاک برکت زاست، به همان مقدار لقمۀ حرام آفت زاست و تبعات شوم و نامبارک بجا می گذارد. کسانی که وجوهات شرعیه را پرداخت نمی کنند، به خیال خود مال خویش را افزایش داده اند، درحالی که همانطور که حضرت امام کاظم(عَلَيهِ السَّلام) می فرمایند: «مبادا در راه طاعت خداوند از مالت دريغ كنى، كه در اين صورت دو برابر آن را در راه نافرمانى خداوند خرج خواهى كرد»[7]. آری، مال خمس داده نشده یا در معصیت الهی خرج می شود و یا در درمان درد و مرض به کار می رود. و به عبارت دیگر شخص در دنیا و آخرت طَرْفی از آن مال نمی بندد.
عزیزان! برخی چنین تصوّر می کنند که پرداخت خمس تنها برای سرمایه داران است؛ درحالی که هر آنچه از لوازم زندگی، از قبیل خوراک، پوشاک، و یا حتّی لوازم کم اهمیّت که سال بر آنها گذشته و استفاده نگرديده، مشمول خمس می گردد و چنانچه خمس آن پرداخت نشود، حرام و ناپاک می گردد. شخصی از امام کاظم(عَلَيهِ السَّلام) در مورد خمس سوال نمود، آن حضرت فرمودند: «فی كُلِّ ما اَفادَ النّاسُ مِنْ قَليلٍ اَوْ كَثِير»[8] در هر چيزی که مردم بهره مند می شوند، خواه کم و خواه زياد. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) می فرمایند: «هر کس که خمس ما را بدهد، باقی درآمدش برای او گوارا است»[9]. حضرت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) نيز می فرمایند: «دادن خمس كليد روزى شما و مايۀ پاك شدن گناهان شماست و چيزيست كه براى روز بيچارگى خود آماده می كنيد»[10]. از حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) نیز مذکور است که فرمودند: «من از گرفتن درهم شما هدفى جز پاك كردن شما ندارم»[11]. پس ملاحظه می گردد که پرداخت خمس موجب پاکی و طهارت برای انسان خواهد شد.
آورده اند که: «زنی به نام شطیطه یک درهم پول و یک کلاف نخ را از نیشـابور برای حضرت امـام کـاظم(عَلَيهِ السَّلام) فرستـاد و از کمی مال خود عذرخواهی کرد و گفت: «اِنَّ اللهَ لا يَسْتَحْيی مِنَ الْحَقِّ». امام(عَلَيهِ السَّلام) درهم و کلاف را پذیرفتند و فرمودند: «سلام مرا به این خانم برسانید و این چهل درهم و این پارچه ها را که جزء کفن خودم هست، به او بدهید، او چند روز بیشتر زنده نیست، ولی همین که از دنیا رفت، من برای نماز بر جنازۀ او به نیشابور خواهم آمد»[12]. این جریان دو پیام دارد:
اوّل اینکه: تکریم یک زن از طرف امام معصوم(عَلَيهِ السَّلام)، دلیل بر این است که اسلام دین مردمحور نیست و ملاک احترام و تکریم و برتری، تقوای افراد است.
دوّم اینکه: بر این اساس که آن بزرگواران، زندۀ جاویدان هستند، و حتّی پس از مرگ ظاهری و کالبدی، باز هم حیات دارند و حیّ و حاضرند و «مَيِّتَنا لَمْ يَمُتْ وَ غائِبَنا لَمْ يَغِب»[13]، لذا اگر امروز هم کسی با اخلاص، وجوهات خود را بپردازد، اینچنین مورد استقبال ائمّۀ هدی(عَلَيهِم السَّلام) قرار می گیرد و چنانچه از پرداخت آن سر باز زند، همانگونه که خداوند در سورۀ مبارکۀ اِسراء می فرماید، شیطان در مال و اولاد او شریک می شود «وَ شارِكْهُمْ فِی الْاَمْوالِ وَ الْاَوْلادِ»[14]. امّا در مورد اینکه شیطان چگونه در اولاد ایشان شریک می شود، فرمایش حضرت رسول اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) آن را روشن می سازد. آن حضرت می فرمایند: «اَدِّبُوا اَوْلادَکُمْ فی بُطُونِ اُمَّهاتِهِمْ» فرزندانتان را در بطن های مادرانشان تربیت کنيد. سوال شد چگونه یا رسول الله؟ فرمودند: «بِاِطْعامِهِمُ الْحَلالَ»[15]، یعنی به وسیله مال حلال از همان ابتدای کار زمینۀ هدایت او را فراهم آورید، ولذا پدری که مال حرام به خانه میآورد و مادر از لقمۀ حرام تغذیه می کند، شالودۀ فرزند از همان ابتدا با حرام پایه ریزی شده و غلط تربیت می گردد.
پس ملاحظه می گردد که عدم تقیّد به پرداخت وجوهات شرعیه و لقمۀ پاک چگونه راه را برای شیطان هموار می نماید تا با شریک شدن در مال فرد، حتّی در نسل و فرزندان او نیز مؤثر گردد و ایشان را از راه هدایت منحرف نماید.
«بارالهـا! بـه روان مقدّس حضـرت محمّـد و آل محمّـد(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مـولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّعصر(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) تعجیل بفرما. پروردگارا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت و توبۀ حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی به همۀ ما مرحمت بفرما. خداوندا! توفيق تأسّی از انسانهای کامل در تمام زمینهها و سیراب شدن از چشمه کوثر به دست ساقی کوثر به همۀ ما عنایت بفرما. پروردگارا! توفیق صبر و شکر و تسلیم و رضا بر تمام دادهها و مواهب و نعمتها و تمام مصائب و مشکلات به همۀ ما کرامت بفرما. بارالها! توفيق کسب سرمایۀ عالی ترِ ایمان و تقوا و اخلاص و یقین به همۀ ما مرحمت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق، سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
[1]- و كسانى كه طلا و نقره را گنجينه (و ذخيره و پنهان) مىسازند، و در راه خدا انفاق نمىكنند، به مجازات دردناكى بشارت ده! ﴿34﴾ در آن روز كه آن را در آتش جهنم، گرم و سوزان كرده، و با آن صورتها و پهلوها و پشتهايشان را داغ مىكنند؛ (و به آنها مىگويند): اين همان چيزى است كه براى خود اندوختيد (و گنجينه ساختيد)! پس بچشيد چيزى را كه براى خود مىاندوختيد!﴿35﴾ (مبارکه توبه/34و35).
[2]- العبادة مع اكل الحرام كالبناء على الرمل (عدة الداعی، ص۱۴۱).
[3]- اذا حجّ الرّجل بمال من غير حلّه فقال لبّيك اللّهمّ لبّيك قال اللَّه لا لبّيك و لا سعديك هذا مردود عليك (نهج الفصاصه، حدیث ۱۹۸).
[4]- بحارالانوار، ج74، ص27
[5]- اِنَّ اَشَدَّ ما فيهِ النّاسُ يَوْمَ الْقِيامَةِ اَنْ يَقُومَ صاحِبُ الْخُمُسِ فَيَقُولَ يا رَبِّ خُمُسی... (الکافی، ج1، ص547).
[6]- انّ الحرام لا ينمي و ان نمى لا يبارك له فيه و ما انفقه لم يؤجر عليه و ما خلّفه كان زاده الى النّار (الحکم الزاهره با ترجمه انصاری، ص630).
[7]- اِيّاكَ اَنْ تَمْنَعَ فی طاعَةِ اللَّهِ فَتُنْفِقَ مِثْلَيْهِ فی مَعْصِيَةِ اللَّه (بحارالانوار، ج75، ص320).
[8]- الکافی، ج1، ص545
[9]- یودّى خمسنا و یطیب له (وسایل الشیعه، ج۹، ص۴۸۸).
[10]- فَاِنَّ اِخْراجَهُ مِفْتاحُ رِزْقِكُمْ وَ تَمْحيصُ ذُنُوبِكُمْ وَ ما تَمْهَدُونَ لِاَنْفُسِكُمْ لِيَوْمِ فاقَتِكُمْ (الکافی، ج1، ص548).
[11]- ما اُريدُ بِذلِكَ اِلّا اَنْ تُطَهَّرُوا (الکافی، ج1، ص538).
[12]- بحارالانوار، ج47، ص252
[13]- میّت مـا اهل بیـت نمـرده است و غـائب مـا غیبت نـکـرده اسـت (بيـان نـورانـی حضـرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام)؛ بحارالانوار،ج۲۶،ص6).
[14]- و شریک شو با ایشان در مال و اولاد (مبارکه اسراء /۶۴).
[15]- جنگ مهدوی، ص۱۳۲