همانطور که در بخش سابق استفاده شد، تبعیّت از قرآن و اهل بیت(عَلَيهِم السَّلام)، ادای حق رسولالله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) می باشد و محصول آن، محبّت است کـه اجر و مزد رسالت حضرت پیـامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) می باشد. امّا این تبعیّت و عمل به قرآن و محبّت به آن بزرگواران، هیچ کدام سودی به خداوند و اهل بیت(عَلَيهِم السَّلام) ندارد و همه به نفع و سود خود انسان است. حتّی اگر این همه تأکید به صلوات بر محمّد و آل محمّد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) شده است، بـاز بر اساس بنده نوازی پروردگـار می باشد و با وجود اینکه با صلوات بر مقام و درجات توحیدی آن بزرگواران افزوده می شود و در حقیقت صلوات، درخواست عنایات خاصّۀ بالاتری برای وجود مقدّس حضرت رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) و آل طاهرینشان است، لکن باز برکات صلوات به خود انسان برمی گردد و برای سعادت دنیا و آخرت اوست و با آن به درجات معنوی او افزوده می شود. زمانی که انسان دست ها را بلند کرده و دعا میکند، چون خداوند متعال، خدای رحمت است، یقیناً چیزی در دستها می گذارد. و از آنجایی که صلوات بالاترین دعاست، لذا شایسته است که به هنگام صلوات دست ها را به آسمان بلند کرده و سپس آن را به سر و صورت بکشیم و مطمئن باشیم که خدای سبحان دست هایمان را خالی برنمی گرداند. حضرت امـام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «هیچ بنده ای دست به درگاه خداوند عزیز و جبّار برندارد، مگر اینکه خداوند عزّ و جلّ شرم می کند که دست او را خالی برگرداند و به هر حال از فضل و رحمت خود چیزی در دست او می نهد. پس همیشه بعد از دعا دست ها را بر سر و صورت خویش بکشید»[1].
انسان با صلوات، در حقیقت شکر نعمت عظمای وجود مقدّس حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) و اهل بیت ایشان را که خدای سبحان به ما ارزانی فرموده است، ابراز می کند. صلوات اثرات ظاهری و باطنی بسیاری دارد. برخی از اثرات ظاهری صلوات این است که باعث از بین رفتن نفاق و آمرزش گناهان و حل شدن مشکلات شده و باعث می شود که خداوند و رسولش نیز بر صلوات فرستنده، صلوات فرستند و درجات او بالاتر رود. امّا آنچه فضیلت دارد، باطن صلوات است. خدای سبحان در قرآن کریم می فرماید: «اِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً»[2]. بخش اوّل آیۀ شریفه که می فرماید بر حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) صلوات بفرستید، مربوط به ظاهر صلوات است و مغز و باطن و حقیقت صلوات، در «سَلِّمُوا تَسْليماً» نهفته است. یعنی اطاعت و تسلیم و فرمانبرداری از رسول(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ)، حقیقت صلوات است. اگر حقیقت صلوات در قلب و عمل و اخلاق انسان خود را نشان داد و به عبارت دیگر اخلاق و عمل انسان صلوات گفت، در درون و وجود او نیز صلوات محقّق خواهد شد و به درجات بالاتر صلوات نائل خواهد گردید. در کُلّ، صلوات بر آن بزرگواران، برای افزودن به درجات معنوی ما بوده است. حال اگر بنده ای به جای اطاعت و تبعیّت، راه تباهی پیموده و به سبب اعمال ناپاک، جانش آلوده شد، باز هم دست رحمت الهی او را رها نمی کند. همانطور که می فرماید: اگر زمانی در اثر گناه و معصیت جانتان آلوده شد و تصمیم بر توبه و بازگشت گرفتید، اوّل خودتان عذرخواهی کنید، سپس به در خانۀ پاکان بروید تا ایشان برایتان استغفار و شفاعت کنند «وَ لَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوّاباً رَحيماً»[3] و اگر آنان هنگامی که (به علّت گناهانشان) بر خود ستم کرده و سپس به تو رجوع نمایند، پس به سوی خداوند توبه نمایند، و استغفار نماید برای ایشـان رسول، در این حال قطعـاً خداونـد را توبه پذیر و مهربان خواهند یافت. خدای سبحان هفتـاد مرتبه مهربان تر از پدر و مادر برای بندگانش است. که البته این هفتاد مرتبه نشان کثرت است و بیانگر محبّت زاید الوصف الهی به بندگان خویش می باشد. خدای سبحان و محبوبان درگاهش انسان ها را فقط به خاطر خودشان دوست دارنـد، ولذا این چنین آنـان را بـه سوی خود فرامی خوانند. مشاهده می گردد که در این آیه، چگونه خداوند متعال بندگان خویش را دعوت به توبه و بازگشت کرده و از رسولش می خواهد که در حق ایشان استغفار نماید. آن بزرگواران علاوه بر اینکه پدران امّت می باشند «اَنَا وَ عَلِیٌّ اَبَوا هذِهِ الْاُمَّةِ»[4]، دارای مقام ربّانی و شخصیت الهی هستند، ولذا دعای چنین پدرانی در اجابت دعای فرزند و پذیرش توبۀ او بسیار مؤثر است «يا اَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا اِنّا كُنّا خاطِئينَ»[5]. از اینرو اگر خدای سبحان می فرماید: پیامبرم زمانی که بندگانم خودشان پشیمان شدند و در مقام عذرخواهی و استغفار برآمدند، تو نیز برایشان دعا و استغفار نما، که البته خداوند را نیز توبه پذیر و مهربان خواهند یافت، در حقیقت میفرماید که شما (پیامبر) آبرومندان درگاهید، پس آبرویتان را گرو بگذارید و برای این گناهکاران استغفار و شفاعت کنید.
اگر خدای سبحان بندگانش را به توبه دعوت کرده است، میخواهد تا در این دنیا هستند و زبانشان به اختیار خودشان میچرخد، به هر صورتی که امکان دارد، توبه و بازگشت نمایند، چراکه زمانی بر انسان می رسد که دیگر هیچ اختیاری از خود ندارد. شخصی از محضر یکی از معصومین سؤال کرد: چرا چشمان عدّ ه ای به هنگام مرگ باز و برخی دیگر بسته است؟ کدام یک علامت سعادت يا شقاوت است؟ حضرت فرمودند: «لحظۀ مرگ که فرا برسد، جناب ملک الموت اجازه نمی دهد چشمی که باز است بسته شود و چشمی که بسته است باز شود»[6]. پس شایسته است تا زمانی که اختیار چشم و زبان و سایر اعضاء و جوارح در اختیار خود انسان است، حُسن استفاده نماید و فردا و قیامتش را از همین دنیا تدارک دیده و انتخاب نماید، چراکه برای لحظه ای دیگر تضمینی وجود ندارد.
سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که وقتی خدای سبحان به پیامبرش می فرماید که برای توبه کنندگان دعا و استغفار نماید، آیا این دعا تنها شامل حال حیات پیامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) می شود و یا امروز نیز صادق است؟ در پاسخ باید گفت از آنجایی که آن بزرگواران مماتی ندارند «اِنَّ مَيِّتَنا لَمْ يَمُتْ وَ غائِبَنا لَمْ يَغِبْ»[7]، لذا اگر چنانچه امروز هم توفیق الهی شامل حال کسی شود و از خواب چرکین غفلت بیدار گردد و در مقام توبه و استغفار درآید، آن بزرگوار در حق او نیز دعا و استغفار کرده و شفاعت می فرمایند و امروز هم خدای سبحان را آمرزنده و مهربان خواهد یافت.
بطور کلّی خلاصۀ مباحثی که در درس امروز استفاده شد، عبارتند از اینکه: خلاصه و چکیدۀ قرآن کریم، سورۀ مبارکۀ بقره است. خلاصۀ این سوره، آیۀ شریفۀ دویست و هشتاد و پنج این سوره است که می فرماید: «آمَنَ الرَّسُولُ بِما اُنْزِلَ اِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ اَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ اَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ اِلَيْكَ الْمَصيرُ»[8] و خلاصه و جوهرۀ این آیۀ شریفه نیز در این دو کلمۀ «سَمِعْنا وَ اَطَعْنا» نهفته است. تمام سخن قرآن و اهل بیت(عَلَيهِم السَّلام) هم همین «سَمِعْنا وَ اَطَعْنا» است. یعنی هرچه که ایشان می فرمایند، به گوش جان بشنویم و بی کم و کاست اطاعت نماییم. اگر این دو کلمه در وجود انسان تحقّق کامل یابد و انسان، گام در وادی عبودیّت نهد، تمامی برکات دنیوی و اُخروی و درجات عالیۀ معنوی و تحفه های ربّانی نصیب او خواهد شد که زیباترین آن، همان عشق الهی و محبّت محبوبان درگاهش بوده و حقیقت آیۀ شریفۀ «يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَه»[9] خواهد بود.
«بارالهـا! بـه روان مقدّس حضـرت محمّـد و آل محمّـد(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مـولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّعصر(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) تعجیل بفرما. پروردگارا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت و توبۀ حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی به همۀ ما مرحمت بفرما. خداوندا! توفيق تأسّی از انسانهای کامل در تمام زمینهها و سیراب شدن از چشمه کوثر به دست ساقی کوثر به همۀ ما عنایت بفرما. پروردگارا! توفیق صبر و شکر و تسلیم و رضا بر تمام دادهها و مواهب و نعمتها و تمام مصائب و مشکلات به همۀ ما کرامت بفرما. بارالها! توفيق کسب سرمایۀ عالی ترِ ایمان و تقوا و اخلاص و یقین به همۀ ما مرحمت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق، سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
[1]- مکارم الاخلاق، ص۲۶۹
[2]- همانا خداوند و ملائکۀ او صلوات میفرستند بر پیغمبر، ای کسانی که ایمان آوردید، صلوات بفرستید بر او و تسلیم شوید بر او تسلیم شدنی (مبارکه احزاب/۵۶).
[3]- مبارکه نساء/۶۴
[4]- من و علی دو پدرِ اين امّت هستيم (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ)؛ بحارالانوار، ج23، ص259).
[5]- ای پدر مـا طلب آمرزش کن برای مـا، بدرستی کـه مـا هستیم خطـاکـاران (مبـارکه یوسف(عَلَيهِ السَّلام)/۹۷).
[6]- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، ج۱۰، ص۶۸
[7]- همانا مردۀ ما نمرده و غائب ما دور نشده (بيان نورانی امام علی(عَلَيهِ السَّلام)؛ بحارالانوار، ج26، ص6).
[8]- ایمان آورد رسول به آنچه که فرو فرستاده شد به سوی او از جانب پروردگارش و مؤمنین همگی، ایمان آوردند به خداوند و فرشتگان او و کتابهای او ورسولان او، فرق نمیگذاریم میان احدی از رسولانش، و گفتند: شنیدیم و اطاعت کردیم، آمرزش تو را می طلبیم ای پروردگار ما، و به سوی توست بازگشت (مبارکه بقره/۲۸۵).
[9]- دوست دارد ایشان را (خداوند) و دوست دارند او (خداوند) را (مبارکه مائده/۵۴).