ماه شریف ربیع الاوّل ماه ولادت حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) و همچنین ماه هجرت عظیم آن بزرگوار است. در تاریخ دو هجرت عالم را تکان داده است:
هجرت اول، هجرت پیـامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) از مکه بـه مدینه می باشد و در عظمتش همین بس که مبدأ تاریخ اسلام شد.
هجرت دوّم، که در راستای هجرت اول عالم را تکان داد، هجرت حضرت امام حسین(عَلَيهِ السَّلام) از مدینه به کربلا می باشد که اگر این دو هجرت عظیم انجام نمی گرفت، اکنون دیگر یک «لا اِله اِلَّا الله» به گوش نمی رسید و اسلام و توحیدی وجود نداشت. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) اسلام را بنیان گذاری فرمودند و حضرت امام حسین(عَلَيهِ السَّلام) به آن بقاء بخشیدند «اَلْاِسْلامُ نَبَوِیُّ الْحُدُوثِ وَ حُسِیْنِیُّ الْبَقاءِ»[1]. آری در آن زمان که اسلام آنچنان در معرض خطر قرار گرفته و حقیقت آن به اسارت رفته بود، حضرت امام حسین(عَلَيهِ السَّلام) با هجرت و قیام خویش آن را احیاء فرمودند.
ماه ربیع الاوّل علاوه بر اینکه ماهی است که زیباترین ولادت و زیباترین هجرت در آن واقع شده است، ماه زیباترین وصلت یعنی وصلت مبارک حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) با بانو خدیجه کبری(سَلامُ اللهِ عَلَيها) می باشد. همچنین اولین ماه امامت و ولایت سيّدالوصيّن حضرت علی(عَلَيهِ السَّلام) بعد از شهادت حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) در بیست و هشتم ماه صفر می باشد. به همين ترتيب امامت و ولايت وجود مقدّس حضرت امام عصر، خاتم الاوصياء، وجود مقدّس امام زمان(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) در اين ماه می باشد، که در هشتم ماه ربیع الاوّل و پس از شهادت پدر بزرگوارشان حضرت امام حسن عسکری(عَلَيهِ السَّلام) واقع شده است و به این علّت شیعیان روز نهم ماه ربیع الاوّل را کـه سالروز آغـاز ولایت حضرت امـام زمان(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) می باشد، به شکرانۀ دستیابی به این نعمت عظیم، از این نعمت عظمی قدردانی می نمایند. قرار گرفتنِ این همه برکات در کنار یکدیگر، ماه ربیع الاوّل را این چنین مبارک و پرقدر و منزلت نموده است.
استاد ملکی تبریزی در کتاب شریف «المراقبات» در عظمت ماه ربیع الاوّل می فرمایند: «این ماه همانگونه که از اسم آن پیداست، بهار ماه ها می باشد، به جهت اینکه آثار رحمت خداوند در آن هویدا است. در این ماه ذخایر برکات خداوند و دورنمای زیبایی او بر زمین فرود آمده است، زیرا میلاد رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) در این ماه است و می توان ادّعا کرد از اول آفرینش، رحمتی مانند آن بر زمین فرود نیامده است، زیرا برتری این رحمت بر سایر رحمتهای الهی، مانند برتری رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) بر سایر مخلوقات است، و همانطور که او داناترین مخلوقات خداوند و برترین آنها و سرورشان و نزدیک ترین آنها به خداوند و فرمانبردارترین آنها از او و محبوب ترینشان نزد او می باشد، این روز نیز برتر از سایر روزهاست. و گویا روزی است که کاملترین هدیه ها، بزرگترین بخشش ها، کاملترین رحمت ها، برترین برکتها، زیباترین نورها و مخفی ترین اسرار در آن پی ریزی شده است»[2].
همانطور که استفاده شد، هجرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) که بسیار تکان دهنده بوده و عالم را تغییر داده است، در ماه ربیع الاوّل می باشد. این هجرت که هجرت مکانی است و دارای عظمت خاصی می باشد، برای نجات اسلام در زمانی که در معرض خطر قرار داشت انجام گرفت و دین را از منطقه ای به منطقۀ امن دیگری منتقل کرد. چنین هجرتی که هجرت ظاهری می باشد، ممکن است در طول زندگی انسان یکبار برای او وظیفه گردد، و یا اصلاً برایش تکلیف نگردد، لکن هجرتی که بر همگان واجب عینی است و کفایی نمی باشد، عبارت از هجرت از گناه و عصیان به توبه و اطاعت، هجرت از کفر به ایمان، و هجرت از شرک به توحید و در یک کلام هجرت از ظلمات به نور است که همـان هجرت بـاطنی می باشد. حضرت پیـامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) در این مورد می فرمایند: «اَلْهِجْرَةُ هِجْرَتانِ اِحْداهُما اَنْ تَهْجُرَ السَّیِّئاتِ وَ الْاُخْری اَنْ تُهاجِرَ اِلَی اللهِ تَعالی وَ رَسُولِهِ وَ لا تَنْقَطِعُ الْهِجْرَةُ ما تُقُبِّلَتِ التَّوْبَةُ»[3] هجرت دو گونه است: یکی از آنها اینکه از بدیها دوری کنی و دیگری آن است که به سوی خداوند متعال و رسولش هجرت کنی و تا زمانی که توبه پذیرفته می شود، هجرت قطع نمی شود.
بنابراین کسانی که به احترام هجرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) عزم خود را جزم کرده و از گناه به طاعت هجرت کردند، مقامشان به عنوان مهاجر فی سبیل الله ثبت می گردد. جوانی که در حوزۀ زندگی فردی و خانوادگی خود، متوجه خطـاهایش گشته و آنهـا را اصلاح می نماید، و در حقیقت توسط توبه از گناه و عصیان و سرپیچی، به اطاعت و تسلیم حق متعال هجرت مینماید، نامش را در ردیف مهاجران فی سبیل الله ثبت مینماید. آری چنانچه جوانی در مسائل دینی و اخلاقی خود ضعف دارد، به عنوان نمونه: اگر مسئلۀ رعایت حجاب در او کمرنگ است و یا در ادای نمازها خصوصاً نماز صبح قصور دارد، و یا در رعایت حقوق پدر و مادر اهتمام کافی ندارد و به ایشان اسائۀ ادب می نماید، بـا توبه و اصلاح عمل و جبران مافات، می تواند در عالی ترین صورت از گناهان و قصورات هجرت نموده و از برکات توبه بهره مند گردد. حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «اِنَّمَا الْمُهاجِرُونَ الَّذينَ يَهْجُرُونَ السَّيِّئاتِ وَ لَمْ يَاْتُوا بِها»[4] این است و جز این نیست که مهاجران کسانی هستند که هجرت می کنند از گناهان و هرگز برنمی گردند به طرف آن.
[1]- اسلام، به وسيلة حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) بنا نهاده شد و به وسيلة امام حسين(عَلَيهِ السَّلام) بقاء يافت (بحارالانوار، ج44، ص381).
[2]- المراقبات، فصل سوّم، مراقبات ماه ربیع الاوّل
[3]- محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1422، ص521، روایت 6338؛ میزان الحکمه، ج 13، ص 6602
[4]- بحارالانوار، ج68، ص231