سورۀ مبارکۀ مائده از سوره های مدنی و پنجمین سوره از قرآن کریم است. «ابوحمزه ثمالی از امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) روایت کرده است: سورۀ مائده یکباره بر حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) نازل شده است و هزار فرشته هنگام نزول ایشان را همراهی می کردند»[1]. این سورۀ مبارکه در حجّة الوداع بر حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ) نازل گشته است. «از خداوند متعال درخواست می کنیم سورۀ مبارکۀ مائده را برای همۀ ما مبارک قرار دهد و مهمترین مائده را که ظهور مبارک حضرت ولیّ عصر(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) است، عنایت بفرماید. همچنین مائدۀ مهم دیگر که اِعلای پرچم توحید و نجات و پیروزی مسلمانان است، مرحمت بفرماید و مائدۀ عمل به قرآن و تبعیّت از احکام و فرامین الهی کرامت بفرماید. و زیباترین مائده را که اولاد صالح و ذرّیّۀ طیّبه است، به همۀ خانواده های مسلمانان عنایت بفرماید و مائدۀ پر برکت باران را به بلاد اسلامی نازل بفرماید».
مطـلب قـابل توجه در این سوره، خطـاب «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» می باشد که شانزده بار تکرار شده است، که خطاب محبّت آمیز خداوند است. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) می فرمایند: «لذّت خطاب «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» آن چنان است که سختی و مشقت عبادت را از بین برده است»[2]. «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» یعنی ای بندگان با ایمانم که با ایمان به من منسوب هستید. نسبت حقیقی انسان با خداوند از طریق ایمان است.
پس وقتی ندای «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» از سوی خداوند بیان می شود، مستحب است که مؤمنان بگویند: «لَبَّیک اَللّهُمَّ لَبَّیک». خدای سبحان با خطاب «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا»، این مطلب را می رساند که دین ما دین تکریم و احترام و محبّت است. یعنی باید از این خطاب محبّت آمیز و توأم با احترام خدای سبحان الگو گرفت و در تربیت فرزند و متعلّم و برخورد با دیگران با محبّتِ توأم با احترام رفتار نمود. انسان فطرتاً احترام طلب و تکریم طلب و خواستار محبّت آفریده شده است و از خشونت و تنبیه و تهدید گریزان است، ولذا معلّمان و مادران محترم چنانچه در تربیت فرزندان و متعلّمان روش اکرام و احترام را اتّخاذ کنند، تربیتشان نتیجه خواهد داد. چراکه از تعاليم حضرات اهل بيت استفاده شده است که محبّت به فرزند موجب مطيع بودن او می گردد. اینکه بچه ها به هنگام تعطیلی مدارس بسیار خوشحال می شوند، ای بسا به دلیل خشونت و تندی معلّم و کمبود احترام و تکریم شخصیت در کلاس و مدرسه است، وگرنه محبّت و احترام، همواره حالت جاذبه دارد.
«درس اديـب اگر بُوَد زمـزمـۀ محبّتی
جمعه به مکتب آوَرَد طفل گریزپای را»[3]
قابل توجه است: خطاب های قرآن کریم به چند صورت است. «يا اَيُّهَا النّاسُ» خطاب همگانی و عمومی و برای عامّۀ مردم است، ولی خطاب «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» خطاب مختصّ مؤمنان است. خدای سبحـان در سـورۀ مبـارکۀ بقره می فرمـاید: «ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فيهِ هُدىً لِلْمُتَّقين»[4]، درحـالی که در جـای دیـگر می فرمـاید: «هُدىً لِلنّاس»[5]. مفسّران عظـام در علّت تفاوت این دو آیۀ شریفه می فرمایند: درست است که قرآن برای هدایت تمام انسان ها نازل شده است، ولی چون در نهایت، تنها اهل تقوا هدایت الهی و قرآنی را می پذیرند و از آن امتثال می کنند، لذا در موردی «هُدىً لِلْمُتَّقين» می فرماید. به همین ترتیب وفای به عهد و پیمان هم یک پیام عمومی و بین المللی است، لکن چون مؤمنین از آن تبعیّت کرده و آن را می پذیرند، لذا خدای سبحان می فرماید: «يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اَوْفُوا بِالْعُقُود».
علّامه طباطبایی(رَحمَةُ اللهِ عَلَيه) در رابطه با سورۀ مبارکۀ مائده می فرمایند: «اگر در آیات این سوره، آیات اوّل و آخر و وسطش دقّت کنیم و در موعظه ها و داستان هایی که این سوره در بر دارندۀ آنها است تدبّر کنیم، درمی یابیم که غرضِ جامع از این سوره، دعوت به وفای به عهد ها، پایداری در پیمان ها، تهدید و تحذیر شدید از شکستن عهد و بی اعتنایی نکردن به امر آن است و اینکه عادت خدای تعالی به رحمت و آسان کردن تکلیف بندگان و تخفیف دادن به کسی که تقوا پیشه کند و ایمان آورد و باز از خدا بترسد و احسان کند، جاری شده، (امّا) بر این معنا نیز جاری شده که نسبت به کسی که پیمان با امام خویش را بشکند و گردن کشی و تجـاوز آغاز کرده و از بند عهد و پیمـان درآید و طاعت امام(عَلَيهِ السَّلام) را ترک گوید و حدود و میثاق هایی که در دین گرفته شده (را) بشکند، سخت گیری کند»[6].
«بارالهـا! بـه روان مقدّس حضـرت محمّـد و آل محمّـد(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مـولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّعصر(عجِّلاللهُتعالیفَرَجَهُالشَّريف) تعجیل بفرما. پروردگارا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت و توبۀ حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی به همۀ ما مرحمت بفرما. خداوندا! توفيق تأسّی از انسانهای کامل در تمام زمینهها و سیراب شدن از چشمه کوثر به دست ساقی کوثر به همۀ ما عنایت بفرما. پروردگارا! توفیق صبر و شکر و تسلیم و رضا بر تمام دادهها و مواهب و نعمتها و تمام مصائب و مشکلات به همۀ ما کرامت بفرما. بارالها! توفيق کسب سرمایۀ عالی ترِ ایمان و تقوا و اخلاص و یقین به همۀ ما مرحمت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق، سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
[1]- مجمع البیان، ج3، ص257
[2]- لذّة ما فی النداء ازال تعب العبادة و العناء (تفسیر مجمع البیان، ج21، ص490).
[3]- محمّد حسين نظيری نيشابوری
[4]- اين کتاب که نيست شکّی در آن، هدایتی است از برای پرهیزکاران (مبارکه بقره/۲).
[5]- مايۀ هدایت از برای مردمان (مبارکه بقره/۱۸۵).
[6]- برگرفته از تفسير الميزان، ج9، ص242