شیطان از راههای گوناگون درصدد اغوای بندگان میباشد. از جملة آنها، ایجاد وسوسه و وسواس و حدیث نفس در افراد است. یکی از بهترین روشهای درمان هر نوع وسوسه، «نماز» و ارتباط معنوی با پروردگار میباشد. خداوند متعال، در قرآن کریم برای در امان ماندن بندگان از شر وساوس شیطانی، ایشان را به پناهندگی به ذات اقدس خویش امر فرموده است «قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ»[1] یا «قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ»[2]
و پرواضح است که نماز برترین نوع پناهندگی به درگاه خدای سبحان میباشد. حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «اَلصَّلاةُ حِصْنُ الرَّحْمنِ وَ مَدْحَرَةُ الشَّيْطان»[3] نماز، قلعه و پناهگاه و دژ پروردگار رحمن و سبب فراری دادن شیطان است.
علاوه بر نمازهای یومیّه و فریضه که نقش کلیدی و اساسی در مقابله با حملات نفس و شیطان دارند، نمازهای مستحبی مخصوصاً نماز شب، تأثیر بسزایی در این مورد دارد. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اَلْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ ثَمَانُ رَكَعَاتٍ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ وَ الْوَتْرُ زِينَةُ الْآخِرَة»[4] مال و فرزندان زینت زندگانی دنیا میباشند و هشت رکعت(نماز) در آخر شب و یک (نماز) وتر زینت آخرت میباشد. بنا به تصریح مبارکة اِسراء، خداوند متعال، نیل به مقام محمود را از برکات تهجّد و عبادت شبانه و نماز شب معرفی میفرماید: «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى اَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً»[5].
البته لازم به توضیح است که عظمت نافلة شب (نماز شب) و سایر مستحبّات به شرط قرار گرفتن در کنار واجبات است، وگرنه هیچ عمل مستحبّی ولو هر قدر عظیمتر باشد، جایگزین نماز واجب و فریضه نشده و منشاء خیر و برکت نخواهد شد. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ ) فرمودند: «يا عَلِیّ اِذا رَاَيْتَ النّاسِ يَشْتَغِلُونَ بِالْفَضائِلِ فَاشْتَغِلْ اَنْتَ بِاِتْمامِ الْفَرائِض»[6] يا علی، هرگاه ديدی مردم به نيکیهای غيرواجب و مستحبّات اشتغال دارند، تو، به کامل نمودن واجبات بپرداز.
پس معلوم میگردد که چرا بزرگان دینمان، پیوسته بر اساس توصیة قرآن، از نمـاز استمداد میکردند؛ بطوری کـه حضـرت پیـامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ ) و وجود مقدس حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) هر وقت برایشان مشکلی پیش میآمد، وضو گرفته، به مصلّای خود میرفتند، دو رکعت نماز خوانده و دعا مینمودند و از نماز استعانت میجستند. مرحوم ابوعلی سینا(رَحمَةُاللهِعَلَیهِ) در زندگینامة خود مینویسد: «من شاگرد نماز هستم، زیرا هر وقت مشکلی برایم پیش میآمد، وضو گرفته و دو رکعت نماز میخواندم و حلّ مشکلم را از خداوند طلب مینمودم و آن مشکل حلّ میشد»[7].
استاد جوادی آملی فرمودند: بهتر است هر کسی در خانه برای خود مصلّایی داشته باشد که آنجا، محلّ عبادت و نماز و راز و نیاز او گردد تا در هنگام مشکلات و نیز لحظة بیماری و جان دادن از آنجا استعانت جوید.
1- بگو پناه میبرم به پروردگار مردمان (مبارکة ناس/1).
2- بگو پناه میبرم به پروردگار شکافندة صبح (مبارکة فلق/1).
3- تصنيف غررالحکم و دررالکلم، ص175
4- معانی الاخبار، ص324
5- و از شب، پس شب زندهداری کن به آن از طريق نمازهای نافله برای تو، شايد اينکه مبعوث کند تو را پروردگار تو به مقام محمود (مبارکه اِسراء/79).
6- الحکم الزاهرة با ترجمه انصاری، ص748
7- به نقل از کتاب تفسیر موضوعی استاد جوادی آملی، ج10