از مجموع مطالب در مورد انفاق و احسان فی سبیل الله معلوم میشود که احسان و صدقه، مال را کاهش نمیدهد، بلکه افزایش میدهد و خداوند متعال انفاقی را که انجام میگیرد، نابود نمی کند و هدر نمی دهد، بلکه به وسیلة زکات و صدقه، بلاها را دور میکند و خیرات را جاری میسازد و باعث درمان بیماریها میشود، همانطور که حضرت پيامبراکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «اَلصَّدَقَةُ تَدْفَعُ الْبَلاءَ الْمُبْرَمَ فَداوُوا مَرْضاكُمْ بِالصَّدَقَة»[1] و امام باقر(عَلَيهِ السَّلام) نيز فرمودند: «اِنَّ صَنائِعَ الْمَعْرُوفِ تَدْفَعُ مَصارِعَ السَّوْء»[2] صدقه از پيشامدهای بد جلوگيری میکند. در بیانی نورانی از رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) آمده است: «اِذا خَرَجَتِ الصَّدَقَةُ مِنْ يَدِ صاحِبِها تَتَكَلَّمُ بِخَمْسِ كَلِماتٍ: اَوَّلُها كُنْتُ فانِياً فَاثَبِتَّنی وَ كُنْتُ صَغيراً فَكَبَّرْتَنی وَ كُنْتُ عَدُوّاً فَاَحْبَبْتَنی وَ كُنْتُ تَحْرُسَنی وَ اَلْآنَ اَنَا اَحْرُسُكَ اِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ»[3]، «صدقه (اعم از واجب و مستحب) که از دست صاحبش بیرون میرود، پنج جمله میگوید: من فانی بودم و تو مرا باقی کردی («کُلُّ مَنْ عَلَيْها فان﴿26﴾ وَ يَبْقى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْاِكْرام﴿27﴾»[4])، من کوچک بودم و تو بزرگم کردی، من دشمن تو بودم و تو دوستم کردی (مالی که در صورت استفاده در گناه، دشمن میشد، با هزينه کردن در راه خداوند، تبديل به دوست میگردد)، تو مرا حفظ کردی، بر من است که تا قیامت تو را حفظ کنم». انسان با انفاق فی سبیل الله سعادت عظیمی را برای خود تدارک میبیند. بـاز از حضرت پیـامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) روایت شده است که فرمودند: «ثَلاثَةٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُمُ السَّماواتُ وَ الْاَرْضُ وَ الْمَلائِكَةُ وَ اللَّيْلُ وَ النَّهارُ الْعُلَماءُ وَ الْمُتَعَلِّمُونَ وَ الْاَسْخِياءُ»[5]، سه گروه هستند که برای آنها آسمانها و زمین و ملائکه و شب و روز استغفار میکنند که عبارتند از: علما، متعلّمین و اهل سخاوت. آری، مقام کسی که اهل بذل و انفاق در راه خداوند متعال است، آن چنان بلند است که در ردیف علما میباشد که ورثة انبیاء(عَلَيهِم السَّلام) هستند.
حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «قُوتُ الْاَجْسادِ الطَّعامُ وَ قُوتُ الْاَرْواحِ الْاِطْعام»[6] غذای اجسام طعام است و غذای ارواح، اِطعام (طعام دادن) است. یعنی به وسیلة غذا، جسم انسان تقویت میشود و به واسطة اِطعام یا طعام دادن، روح پرورش یافته و فربه میشود. احسان و انفاق فی سبیل الله آن چنان عظمت و فضیلتی دارد که حتّی در حال فقر و نداری هم به آن توصیه شده است. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «اِسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَة»[7] روزی را با صدقه به سوی خودتان جاری کنید. امّا هر چه قدر سخاوت، دارای اجر و منزلت میباشد، بخل آن چنان مذموم و نکوهیده است که حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «كافرِ سخاوتمند از مؤمنِ بخيل به بهشت نزديكتر است»[8]. در بیان نورانی دیگری آمده است: «اَلْحَسُودُ اَبَداً عَليلٌ وَ الْبَخيلُ اَبَداً ذَليل»[9] حسود، همیشه و تا قیامت ناتوان است و بخیـل، همیشه و تا قيـامت ذلیـل است. خداوند متعـال میفرماید: «سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا»[10] مؤمنـانی که ایمانشان توأم با اعمال خیر است، خداوند متعـال محبّتشان را در قلبها جاری میسازد و با توجّه به این که خدای سبحان فرد بخیل را دوست ندارد، محبّت او را هم در دل بندگانش نمی افکند.
1- صدقه، بلای محکم شده را دفع میکند، پس مداوا کنيد بيمارانتان را با صدقه (بحارالانوار، ج59، ص264).
2- همانا کارهای خوب دفع میکنند مُردنهای بد را (تفصيل وسائل الشيعه، ج16، ص287).
3- تحرير المواعظ العددية، ص416؛ البتّه در اين حديث شريف به جای پنج مورد به چهار مورد اشاره شده است.
4- هر کس که بر آن است، فانی است﴿26﴾ و باقی است وجه پروردگارت که صاحب جلالت و کرامت است﴿27﴾ (مبارکه الرّحمن/26و27).
5- ارشاد القلوب، ج1، ص196
6- بحارالانوار، ج72، ص456
7- بحارالانوار، ج71، ص392
8- نصايح، ص51
9- تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص301
10- به زودی میگرداند برای ايشان خداوند دوستی را (مبارکة مریم(سَلامُ اللهِ عَلَيها)/96).