لازم به ذکر است که رعـایت حجاب تنها شـامل پوشش ظاهری نمیگردد، بلکه لازم است زن در کنار حجاب ظاهری، توجّه و مراقبت کامل در کنترل گفتار و رفتار و نگاه به نامحرم و... داشته باشد، تا موجب تحریک جنس مخالف نگردد، همانطور که خداوند متعال در مورد وجوب کنترل گفتار در مقابل نامحرم در مبارکۀ نور میفرماید: «فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ»[1] از نرمگویی و نازک گفتاری احتراز کنید، چراکه این گونه سخن گفتنِ زنان برای مردان جاذبه دارد و باعث طمع مریضدلان میشود. توجّه به این مسئله به حدّی مهم است که خدای سبحان آن را بطور جداگانه و با خطاب خاصّی به زنان بیان نموده و زنان را به پرهیز از آن امر فرموده است.
پس شایسته است که خواهران جوان دانشجو و محصّل و کارمند و ... در هنگام گفتار با همکار و همکلاس و استاد نامحرم، در عین رعایت موازین ادب، بطور جدّی سخن گفته و به ضرورت اکتفا نمایند «وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً»[2].
بخش دیگری از حجاب که از اهمیّت ویژهای برخوردار است، کنترل نگاه به نامحرم میباشد که خداوند متعال به علّت اهمیّت مطلب، آن را در خطابهای جداگانه به مردان و زنان تحریم فرموده است «قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ اَبْصارِهِمْ»[3]، «قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ اَبْصارِهِنَّ»[4] نگاه به نامحرم عامل عمدۀ نابودی و متلاشی شدن دین و دنیای انسان است و تمام بدبختیهای مربوط به فحشا و فساد از مسئلۀ نگاه آغاز میشود.
حضرت رسول خدا(صَلّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) نگاه به نامحرم را تیری مسموم از جانب شیطان دانسته و میفرمایند: «اَلنَّظَرُ سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِنْ سِهامِ اِبْلیسَ»[5]، حضرت امیرالمؤمنین علی(عَلَيهِالسَّلام) نیز بی بند و باری در نگاه کردن و آزاد و رها کردن چشم را به دلیل پیامدهای شومی که به دنبال دارد، عامل اندوه و افسوس و تأسّف میدانند و میفرمایند: «مَنْ اَطْلَـقَ طَرْفَهُ کَثُرَ اَسَفُهُ»[6] کسیکه چشمش را رها کند، تأسف و اندوه او بیشتر خواهد شد. پیامبر اسلام(صَلّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «هر چشمی در قیامت گریان است جز سه چشم، یکی آنکه در راه خدا شب بیدار باشد، دیگر آنکه به راه حرام باز نشود، سوم آنکه از ترس خدا بگرید»[7]. حرمت نگاه به نامحرم به حدی است که در بیانات حضرات معصومین(عَلَيهِمالسَّلام) از آن به عنوان زنای چشم تعبیر شده است. حضرت امام محمد باقر(عَلَيهِالسَّلام) و حضرت امام صادق(عَلَيهِالسَّلام) فرمودند: «فَزِنَا الْعَیْنَیْنِ النَّظَرُ»[8] زنای چشمها نگاه به نامحرم است.
از امـام علی(عَلَيهِالسَّلام) روایت شده کـه فرمودنـد: مـا نزد رسول خدا (صَلّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) نشسته بودیم که آن حضرت فرمودند: «به من بگویید چه چیزی برای زنان بهتر است؟» همۀ ما از جواب بازماندیم و متفرق شدیم و من نزد فاطمه(سَلامُاللهعَلَيها) آمدم و آنچه را که پیامبر(صَلّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) از ما پرسیده بود و ما نتوانسته بودیم جواب دهیم، برای او باز گفتم. فاطمه(سَلامُاللهعَلَيها) گفت: ولی من پاسخ این سؤال را میدانم، بهترین چیز برای زنان آن است که مردان را نبینند و مردان نیز آنان را نبینند «خَیرٌ لِنِّساءِ اَنْ لا یَرَیْنَ الرِّجالَ وَ لا یَراهُنَّ الرِّجالَ»[9].
از جمله موارد دیگری که بسیار مورد نهی و طرد دین مبین اسلام است، مصافحه و دست دادن زن با مرد نامحرم میباشد که کیفر و عقوبت شدید الهی را دربر دارد. همانطور که حضرت رسولخدا(صَلّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «کسیکه با زن نامحرمی دست بدهد، در روز قیامت در حالی میآید که دستهایش به گردنش بسته شده است. آنگاه دستور میرسد او را به جهنم ببرید»[10] و باز در جای دیگری از آن بزرگوار نقل شده که میفرمایند: «مَنْ صافَحَ امْرَاَةً تَحْرُمُ عَلَیْهِ فَقَدْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللهِ»[11]، مردی که با زن نامحرمی دست بدهد، به خشم خداوند بازگشته است.
لازم به یادآوری است با توجه بـه اینکـه در قرآن کریم در هیچ سورهای مانند سورۀ مبارکۀ «نور» سخن از عفت و حجاب و پاکدامنی و عوامل حفظ حریم حجاب به میان نیامده است، از اینرو حضرت امام صادق(عَلَيهِالسَّلام) فرمودند: «حَصِّنُوا بِها نِسائَکُمْ»[12] یعنی به وسیلۀ سوره نور و در اثر توجه و عمل به دستورهای آن، زنان خود را از بیعفتی و دوری از حریم حجاب حفظ کنید.
رعایت ضوابط اخلاقی در مورد کودکان:
از دیگر عوامل مهم کنترل غریزه جنسی و جلوگیری از عواقب سوء آن، مراقبت پدران و مادران نسبت به اعمال و حرکات خود در پیش فرزندان میباشد. خداوند متعال در سورة مبارکة «نور» چنین مقرر فرموده که ورود کودکان به اتاق خواب پدران و مادران باید با اجازه صورت گیرد «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِیَسْتَاْذِنْکُمُ الَّذینَ مَلَکَتْ اَیْمانُکُم وَ الَّذینَ لَم یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلاثَ مَرّاتٍ»[13].
با توجه به تأکیدات اسلام در این زمینه معلوم میشود که پدران و مادران تا چه حد باید مراقب حرکات و رفتار خود در پیش فرزندان باشند و از هرگونه شوخی نامناسب با یکدیگر و پوشیدن لباسهای تنگ و بدننما که باعث تحریک جنسی فرزندان جوان و نوجوان میگردد، خودداری نمایند.
همچنین مادران و خواهران عزیز جوان و نوجوان نیز لازم است که در حضور محارم از قبیل پدر، برادر، عمو و دایی، مراقب لباس پوشیدن خود بوده و از هرگونه حرکاتی که باعث تحریک جنسی جنس مخالف شود خودداری کنند. زیرا تنها محرم مطلق نسبت به زن، همسر او میباشد و در پیش سایر محارم باید از پوشیدن لباسهای تحریککننده مانند لباسهای یقهباز و بدونآستین یا بدننما و یا تنگ و چسبان که برجستگیهای بدن را نمایان سازد و هرگونه حرکات تحریکآمیز پرهیز شود.
مسئلة مهم دیگر در همین زمینه این است که استحمام کودکان پسر توسط مادران و استحمام کودکان دختر توسط پدران عمل صحیحی نبوده و عواقب سوئی دربر دارد و نیز لازم است کـه از استحمام پسر بچهها و دختر بچههای غیر ممیز با هم نیز اجتناب کرد.
همچنین لازم است که از خوابیدن دو دختر و يا دو پسر در یک بستر و زیر یک پوشش جلوگیری گردد. همـانطور کـه حضرت پیـامبر اسلام (صَلّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «کودکان را چون هفتساله شدند از هم جدا بخوابانید و روایت است که باید بستر کودکان در شش سالگی جدا باشد»[14]. منظور اینکه در رختخواب مشترک و زیر یک پوشش چه با یکدیگر و چه با پدر و مادر نباشند.
1- پس نرم و نازک سخن نگویید تا طمع نکند کسیکه در قلب او مرض است (مبارکۀ احزاب/32).
2- و بگویید گفتاری نیکو (مبارکۀ احزاب/32).
3- سوره مبارکة نور/30
4- سوره مبارکه نور/31
5- بحارالانوار، ج 101، ص38 4
6- غررالحکم و دررالکلم، ص666
7- تحف العقول، ترجمة جنتی، ص 19
8- وسائل الشیعه، ج20، ص191
9- زندگانی حضرت زهرا (ترجمةجلد 43بحارالانوار)،ترجمة روحانی، ص317
10- ثواب الاعمال، ترجمه بندرريگی، ص607
11- بحارالانوار، ج 101، ص32
12- بحارالانوار، ج89، ص286
13- ای کسانيکه ايمان آورديد، بايد اِذن بگيرند از شما کسانيکه مالک شده دستهای شما و کسانيکه نرسيدند به سنّ بلوغ از (فرزندان) شما در سه نوبت (مبارکه نور/58).
14- مکارم الاخلاق، ترجمه ميرباقری، ص428