عوامل
خداوند متعال در سورة مبارکة آلعمران میفرماید: «وَ سارِعُوا اِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْاَرْضُ اُعِدَّتْ لِلْمُتَّقين»[1] به سوی مغفرتی از جانب پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن به اندازة آسمانها و زمین است، شتاب کنید. حضرت امام علی(عَلَيهِالسَّلام) در تفسیر این آیة شریفه فرمودند: «اِلى اَداءِ الْفَرائِض»[2] (شتاب کنید) به سوی انجام فرایض. همانطور که سابقاً نیز استفاده شده، گرچه نوافل موجب رسیدن به قرب الهی میشوند، ولی نوافل بدون فرایض، انسان را به آن جایگاه عظیمه و مکانت رفیعه نمیرسانند و بالاترین قرب، مربوط به قرب فرایض است که موجب میشود انسان به آن مقامی برسد که خداوند متعال چشم و گوش و دست و پای او شود. امّا حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) در تفسیر آیة شریفة «وَ مَنْ يُطِعِ اللهَ وَ الرَّسُولَ فَاُولئِكَ مَعَ الَّذينَ اَنْعَمَ اللهُ ...» میفرمایند: «ثَمانُ خِصالٍ مَنْ عَمِلَ بِها مِنْ اُمَّتی حَشَرَهُ اللهُ مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدّيقينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحينَ»[3] هشت خصلت است که اگر کسی از امّت من به آنها عمل کند، خداوند متعال او را با انبیاء(عَلَيهِمالسَّلام) و صدّيقين و شهداء و صالحين محشور میگرداند که عبارتند از:
1- «مَنْ زَوَّدَ حاجّا»: کسی که حاجی خانة خداوند را تجهیز کند و زاد و توشة سفر برایش فراهم آورد. اگر کسی فردی را که فاقد امکانات بوده يا هزينة سفر او ناقص میباشد و مشتاق و آرزومند حج و زیارت بیتالله الحرام است، تجهیز کند، دارای اجر و فضیلت بسیاری در پیشگاه الهی است و این کار باعث ملحق شدنِ او به انبیاء(عَلَيهِمالسَّلام) و صدّیقین و شهداء و صالحان میگردد.
در رابطه با همين مطلب، تجهيز زائر اهلبيت(عَلَيهِمالسَّلام) دارای فضيلت بسيار عظيمی است، بطوری که وقتی از حضرت امام صادق(عَلَيهِالسَّلام) سؤال کردند که تجهیز زائر حضرت اباعبدالله الحسین(عَلَيهِالسَّلام) چه اجری دارد؟ فرمودند: «يُعْطيهِ اللهُ بِكُلِّ دِرْهَمٍ اَنْفَقَهُ مِنَ الْحَسَناتِ مِثْلَ جَبَلِ اُحُدٍ وَ يُخْلِفُ عَلَيْهِ اَضْعافَ ما اَنْفَق»[4] خداوند متعال در برابر هر دیناری که خرج کرده به اندازة کوه اُحُد، حسنات به او عطا میفرماید و علاوه بر آن، چند برابرِ هزينهاى را كه متحمّل شده برايش باقى مىگذارد. اگر کسی که چندین بار به حج یا عمره یا زيارت حضرات معصومين(عَلَيهِمالسَّلام) مشرّف شده است، بداند که تجهیز کردن فردی که در آرزوی زیارت خانة خداوند یا مشاهد مشرّفه میسوزد، ولی امکانات مالی کافی برای زیارت را ندارد، یا قرار دادن یکبار هزینة زیارت خود برای چنین کسی، اجر و پاداش بسیار عظيمی در پیشگاه الهی دارد، حتماً مشتاق این کار میگردد. علاوه بر اجرهای مذکور، چنین کاری باعث شاد نمودن قلب مؤمن میگردد که حضرت پیامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) در فضیلت آن فرمودند: «مَنْ سَرَّ مُؤْمِناً فَقَدْ سَرَّنی وَ مَنْ سَرَّنی فَقَدْ سَرَّ الله»[5] کسی که مؤمنی را شاد کند، مرا شاد کرده و کسی که مرا شاد کند، خداوند را شاد کرده است. از امام صادق(عَلَيهِالسَّلام) نیز روایت شده است: «زمانی که خداوند، مؤمن را از قبرش برانگیزد، تمثالى با او خارج شود كه در جلوی او راه رود، و هرگاه مؤمن يكى از هراسهاى روز قيامت را ببيند، تمثال به او گويد: نترس و غم مخور، تو را مژده باد به شادى و كرامتِ خداى عزّ و جلّ ... مؤمن به او گويد: چه خوب كسى بودى تو كه از قبر همراه من آمدى و همواره مرا به شادى و كرامت خداوند مژده دادى تا آن را ديدم، سپس گويد: تو كيستى؟ گويد: من آن شادى هستم كه در دنيا به برادر مؤمنت رسانيدى، خداى عزّ و جلّ مرا از آن شادى آفريد تا تو را مژده دهم»[6].
2- «وَ زَوَّجَ عَزَبا»: و کسی که مجرّدی را تزویج کند و بیهمسری را همسر دهد. یعنی وسایل ازدواج مجرّدی را فراهم آورد. البته مطلب بسیار مهّمی وجود دارد و آن اينکه: این امر کاملاً باید با در نظر گرفتن شئونات اسلامی باشد. معرفی کردن و فراهم آوردن شرایط ازدواج دختری پاک و پارسا و پاکدامن و مقیّد به قوانین الهی با پسری که معتقد و مقیّد به اصول الهی و اخلاقی هست، کار خیر و الهی بوده و در پیشگاه خداوند فضيلت عظیمی دارد.
حضرت امام علی(عَلَيهِالسَّلام) میفرمايند: «از بهترین شفاعتها، شفاعت بين دو نفر در امر ازدواج است»[7]. حضرت امام صادق(عَلَيهِالسَّلام) نيز میفرمایند: «کسی که مجرّدی را تزویج کند و امکان ازدواج او را فراهم نمايد، از کسانی است که در قیامت، خداوند به آنان نظر لطف میکند»[8] و به فرمودة حضرت امام موسی کاظم(عَلَيهِالسَّلام) «در روز قیامت که هیچ سایهای جز سایة لطف الهی نیست، چنین کسی در سایة لطف الهی قرار میگیرد»[9].
با توجه به مطالب مذکور معلوم میشود که پدران و مادران و سایر افرادی که با سنگین کردن مخارج ازدواج و سختگیری و دشوار کردن شرایط ازدواج بجای تسهیل آن، مانع وصلت جوانان و موجب به فساد افتادن آنان میگردند، چه مسئولیت عظیمی در پیشگاه الهی دارند. هر اندازه که انسان با تسهیل در امور ازدواج جوانان، به خداوند و حضرات معصومین(عَلَيهِمالسَّلام) نزدیک میشود، به همان مقدار با دشوار کردن شرایط و بالا بردن سطح توقّعات و قانع نشدن به ازدواج ساده، از خداوند و محبوبان الهی دور میگردد.
مطلبی که در راستای مطالب مذکور لازم به ذکر میباشد، این است که: با توجه به اجر و پاداش کسی که امکانات ازدواج مجرّدی را فراهم آورد، روشن میشود افرادی که در اصلاح قهر و اختلاف و جدایی میان زن و شوهر و صلح دادن آنان قدم برمیدارند، در پیشگـاه الهی از اجر عظیـمی برخوردارند. حضرت پيـامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «مَنْ مَشى فی اِصْلاحِ بَيْنِ امْرَاَةٍ وَ زَوْجِها اَعْطاهُ اللهُ اَجْرَ اَلْفِ شَهيدٍ قُتِلُوا فی سَبيلِ اللهِ حَقّا وَ كَانَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ يَخْطُوها وَ كَلِمَةٍ تَكَلَّمَ بِها فی ذلِكَ عِبادَةُ سَنَةٍ قِيامٍ لَيْلُها وَ صِيامٍ نَهارُها»[10] کسی که برای اصلاح کار زن و شوهری قدم بردارد خداوند اجر هزار شهید که در راه خداوند و به حق کشته شدهاند را به او میدهد و به هر گامى كه در اين راه بردارد و كلمهاى كه بگويد، ثواب يك سال عبادت دارد كه شبها را زنده داشته و روزها را روزه بوده است. در مقابل، کسی که با دخالتهای بیجا باعث اختلاف میان زن و شوهری میگردد، مسئولیت عظیمی در پیشگاه الهی خواهد داشت. همانطور که حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «مَنْ عَمِلَ فی فُرْقَةِ بَيْنِ امْرَاَةٍ وَ زَوْجِها كانَ عَلَيْهِ غَضَبُ اللهِ وَ لَعْنَتُهُ فِی الدُّنْيا وَ الْآخِرَة»[11] شخصی که بین زن و شوهری دو بهم زنی نموده و بین آنها اختلاف ایجاد کند، بدرستی که خدای متعال بر او غضب مینماید و لعنتش را در دنیا و آخرت بر او نازل میسازد. متأسفانه برخی از پدران و مادران در این مرحله از امتحان پایشان میلغزد و از این امتحان الهی سربلند بیرون نمیآیند. محبّت اولاد در برخی از والدین بطوری چشمِ واقعبین آنها را مسدود میکند که نمیتوانند در اینگونه موارد از اين آزمايش الهی روسفید گردند. هرچند که شایسته است جوانان عزیز از تجربهها و راهنماییهای پدران و مادران و بزرگان استفاده کنند و به آنان احترام قائل شوند، لکن پدران و مادران هرگز نباید عقاید خود را به فرزندانشان تحمیل کنند. اگر فرزندان راهکار و مشورت خواستند، رهنمودهای لازم را به آنها برسانند، ولی لازم است به اين نکته توجّه گردد که تهدید و تحکّم و زور و ارعاب، هیچ راهی به قلب ندارد. قلب انسان، با محبّت و رحمت و عطوفت سنخیّت داشته و خشونت و تندی و تحکّم همیشه بدترین اطاعت را در پی دارد. حضرت رسول خدا(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) میفرمایند: «شَرُّ النّاسِ عِنْدَ اللهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ الَّذينَ يُكْرَمُونَ اتِّقاءَ شَرِّهِم»[12] بدترين مردم در پيشگاه خداوند در روز قیامت، كسانى هستند كه مردم از ترس گزندشان به آنها احترام بگذارند. تحمیل عقیده به زوج جوان و زور و ارعاب، چنین اطاعتی را در پی دارد و ای بسا چنين کسی ناخواسته و ندانسته مشمول بیان نورانی رسول خدا(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) و لعن و نفرین پروردگار در دنیا و عقبی قرار گیرد.
3- «وَ اَغاثَ مَلْهُوفا» و کسی که به دادِ دادخواهی برسد و از حق مظلومی دفاع و حمایت نماید. حضرت امام حسین(عَلَيهِالسَّلام) در آخرین لحظات به فرزندشان امام سجاد(عَلَيهِالسَّلام) فرمودند: «يا بُنَیَّ اِيّاكَ وَ ظُلْمَ مَنْ لا يَجِدُ عَلَيْكَ ناصِراً اِلَّا الله»[13] پسرم ظلم به همه بد است ولیکن به کسی که غیر از خدا یاوری ندارد بدتر است. یاری کسی که مورد ظلم قرار گرفته و حمایت از مظلوم و دلشکسته موجب میشود که انسان در جرگة انبیاء(عَلَيهِمالسَّلام) و صدّیقین و شهداء و صالحان قرار گیرد.
لازم به ذکر است که اغلب وقتی سخن از ظلم میشود، افکار به بیرون از محیط خانه و اعضای خانواده معطوف میگردد، درحالی که ای بسا مادر یا پدری در خانواده همواره مورد ظلم همسر و فرزندان و یا بالعکس، فرزندان مورد ظلم پدر و مادر هستند. از جمله موارد ظلم به فرزند این است که مادری فرزندش را به علّت کثیف شدن و بی نظمیِ منزل، از بازی کردن در محیط خانه محروم کند. کودک باید تا هفت سالگی در بازی کردن آزاد باشد و این بازی در رشد شخصیّتی و تکامل فرزند بسیار مؤثر است و به همین سبب، کتابی در مورد تربیت کودکان، «بازی، بازوی تربیت» نامگذاری شده است. به گفتة کارشناسان تربیتی، اگر کودک تا هفتسالگی خانه را به هم بریزد، حق اوست و باید در بازی کردن آزاد باشد و در غیر این صورت کمبود روانی در او باقی میماند و این کمبود در جوانی یا کهنسالی به صورت انجام کارهایی که مناسب سن و شأن او نیست، بروز و ظهور میکند.
4- «وَ رَبّىٰ يَتيما» و کسی که یتیمی را سرپرستی کند. خوشا به حال کسانی که توفیق یتیمنوازی و تکریم و محبت و احسان به یتیمان را پیدا میکنند. رسیدگی ظاهری به ایتام مطلبی است و احترام و تکریـم شخصیّت، مطلبی دیـگر و بـالاتر میبـاشد. کمکرسانی و خیررسانی و خدمت به یتیم باید چنان باشد که شخص، درد یتیمی را احساس نکند و در این راستا از اموری که در تکریم شخصیت ایتام مؤثر است، دعوت کردن آنان و ترتیب دادن میهمانیهایی است که ایتام در آنها احساس شخصیّت کنند.
5- «وَ هَدٰى ضالّاً» و گمراهی را هدایت کند. حضرت رسول خدا(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) به هنگام مسافرت به یمن به حضرت امام علی(عَلَيهِالسَّلام) فرمودند: «لَاَنْ يَهْدِیَ اللهُ عَلى يَدَيْكَ عَبْداً مِنْ عِبادِ اللهِ خَيْرٌ لَكَ مِمّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ مِنْ مَشارِقِها اِلى مَغارِبِها»[14] (یا علی) اگر خداوند به دست و راهنمائى تو، بندهاى از بندگان خود را هدايت فرمايد، بهتر است براى تو از همة آنچه که آفتاب بر آن طلوع کند از مشرق آن تا مغربش. خداوند متعال در مبارکة مائده میفرماید: «مَنْ اَحْياها فَكَاَنَّما اَحْيَا النّاسَ جَميعا»[15] کسی که یک نفر را احیا کند، گویی همة مردم را احیا کرده است. احیاء حقیقی، هدایت افراد از گمراهی و ضلالت و احیا به حیات واقعی و حقیقی و دینی و معنوی است.
6 و 7- «وَ اَطْعَمَ جائِعاً وَ اَرْوٰى عَطْشانا» و شخص گرسنهای را سیر کند و تشنهای را سیراب سازد. یعنی انسان در کنار واجبات به این نوافل هم بپردازد که اِطعـام و اشراب مساکین را در حد توان عهدهدار گردد و پُرواضح است که خیر کثیر این عمل، قبل از اینکه به مسکین برسد، به خود عامل خواهد رسید.
8- «وَ صامَ فی يَوْمٍ حَرٍّ شَديد» و روزهداری در روز بسیار داغ. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) میفرمایند: «من از دنیا سه چیز را دوست دارم که یکی از آنها روزه در روزهای داغ تابستان است»[16]. در ماه ذیقعدةالحرام قرار داریم که از ماههای حرام است و روزة سه روز پنجشنبه، جمعه و شنبه از ماههای حرام دارای اجر و فضیلت بسیاری است، ولذا در صورت رضایت افراد خانواده چنانچه به روزة این سه روز توفیق پیدا کنیم، هم از اجر و فضیلت روزهداری در روزهای داغ تابستان و هم روزه در ماههای حرام بهرهمند خواهیم شد.
1- مبارکه آلعمران/133
2- بحارالانوار، ج67، ص270
3- تحرير المواعظ العدديّه، ص476
4- کامل الزّيارات، ص129
5- بحارالانوار، ج71، ص287
6- الکافی، ترجمه مصطفوی، ج3، ص273
7- وسائلالشّيعه، ج20، ص45
8- وسائلالشّيعه، ج20، ص45
9- وسائلالشّيعه، ج20، ص46
10- بحارالانوار، ج73، ص369
11- بحارالانوار، ج73، ص368
12- بحارالانوار، ج72، ص283
13- ای پسرم بر تو باد دوری از ظلم به کسی که یاوری غیر از خداوند ندارد (امالی صدوق، ص182).
14- بحارالانوار، ج1، ص216
15- مبارکه مائده/32
16- انا من الدّنيا احبّ ثلاثة اشياء: الصّوم في الصيف و الضرب بالسيف و إكرام الضيف (تحرير المواعظ العدديّه، ص253).