در جلسات سابق استفاده شد که آیة شریفة مورد بحث یکی از جامعترین آیات قرآن کریم است که یک سلسله از حقوق در آن مطرح شده است و با اوّلین حقّ، که حقّ خدای تبارک و تعالی و توحید و خداشناسی است، شروع میشود. حیات طیّبه و انسانیِ انسان، در پرتو توحید و بندگی است. هرچه که توحید و ایمان به پروردگار، در وجود انسان فراتر باشد، حیات انسانی او بالاتر و رفیعتر است، تا میرسد به وجود مقدّس انسانهای کامل که چون توحید و ایمانِ آنان در اوج مرتبه قرار دارد، حیات طیّبة ایشان نیز در اوج مرتبه میباشد. وجود مقدس انسان های کامل تجسّم توحید، و حیاتشان تجلّی حیات پروردگار است. حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) و آل طاهرین آن بزرگوار عالیترین مظهر اسمای حسنای خداوند، از جمله صفت حیّ پرورگارند و نورالله، وجه الله و علم الله و... میباشند و حیاتشان، حیات الله است و هیچ شأنی از شئون زندگی آنان، جدا از توحید و بندگی نیست. کسب و کار و تحصیل و علم آنان و حتی اَکل و نوم ایشان توحید و بندگی است. انسانهای غیرمعصوم هم به میزان تلبّس به توحید و بندگی و تبعیّت از آن بزرگواران، از حیات الهی و انسانی برخوردار میگردند، و پرواضح است که هرچه میزان توحید و ایمان به خداوند در انسان بالاتر باشد، به همان میزان از حیات طیّبة بالاتری برخوردار خواهد بود. وقتی توحید در وجود انسان نهادینه گردد، در تمام شئون زندگی او سایه افکن میشود ولذا علم و تحصیل و معاش و اکل و نوم او نیز توحیدی میگردد و به همین علت خداوند تبارک و تعالی، در آیة شریفة مورد بحث بعد از حق خود، بلافاصله سایر حقوق، از جمله حق والدین، حق خویشاوندان و حق مساکین و ایتام و... را مطرح فرموده است. یعنی اگر جهانبینیِ انسان توحیدی باشد و توحید و بندگی در زندگی او تحقق کامل داشته باشد، اخلاق و رفتار و اعمال او نیز الهی و توحیدی خواهد بود و در این صورت رفتار با پدر و مادر، رفتار با ارحام و اقربا و ایتام و مساکین نيز، در مسیر توحید بوده و جدا از آن نخواهد بود. خداوند متعال در آیة شریفة مورد بحث بعد از توحید که حق پروردگار است، حق نزدیکترین افراد را که پدر و مادر هستند، بیان میفرماید و به ترتیب به بیان حقوق ارحام و ایتام و مساکین و ... میپردازد.
در جلسات سابق مطالبی از بیانات قرآن کریم و محبوبین پروردگار در رابطه با حقوق ارحام استفاده گردید که خلاصه آن به این صورت است:
حضرت امیرالمؤمنین علی(عَلَيهِ السَّلام) در اهمیت صلة رحم فرمودند: «مِنْ اَفْضَلِ الْمُرُوَّةِ صِلَةُ الرَّحِمِ»[1] از بافضيلت ترين جوانمردی ها صلةرحم است. و نيز فرمودند: «قَطيعَةُ الرَّحِمِ مِنْ اَقْبَحِ الشِّيَمِ»[2] قطع رحم از زشت ترينِ خصلتهاست.
با توجه به بیانات نورانی مذکور معلوم میشود هرچه قرابت نزدیکتر باشد، مسئولیت انسان در اطعام و انفاق و خیررسانی به ارحام بالاتر و سنگینتر است.
1- تصنیف غررالحکم و درر الکلم، ص406
2- تصنیف غررالحکم و درر الکلم، ص406