مطلبی که در مورد توبه و آمرزشخواهی و شفاعتطلبی، لازم به توضیح میباشد، این است که: همانطور که در جلسة سابق نیز استفاده شد، خداوند متعال بندگانش را بیواسطه هم به شرط توبه و استغفار میبخشد، لکن زیباترین توبه و استغفار آن است که از مسیری که خداوند متعال مقرّر فرموده، انجام یابد و آن، رجوع مستقیم به خداوند و توبه و توسّل و شفاعتخواهی از حضرات معصومین(عَلَيهِمُ السَّلام) است و به عبارت دیگر توبهکار، هم از باب غفّارالذّنوب و هم از باب اهلبيت(عَلَيهِمُ السَّلام) که وسیعترین باب غفاریّت خداوند است، وارد شود که در این صورت مشمول وعدة الهی شده و گناهانش آمرزیده میشود.
خداوند متعال در قرآن کریم اینهمه رحمت خود را به رخ انسان میکشد تا او در این جهان، هرچه میتواند با توبه و استغفار، از رحمت الهی بهرهمند شود، چراکه مدّت توبه و معذرتخواهی محدود در دنیا است و با پایان یافتن دنیا، زمان توبه و جبران تمام میشود. همانطور که حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمايند: زمانی که شخص محتضر ملکالموت را ملاقـات میکند، پس رو به او کرده میگوید: یک روز مرا مهلت بده تا از گناهان خود توبه کنم و برای سفر آخرتم توشهای تهیه کنم. پس ملکالموت گوید: روزهای عمرت به سر آمد. آن شخص گوید: یک ساعت مرا مهلت بده تا توبه کنم، ملکالموت میگوید: ساعتهای عمرت به سر آمد. پس باب توبه بر او بسته میشود و بـا هزاران حسرت و ندامت بر عمر گذشته اش روح از بدنش خارج میشود و به این سبب حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «اِنَّ اللهَ یَقْبَلُ تَوْبَةَ عَبْدِهِ ما لَمْ یُغَرْغِرْ تُوبُوا اِلى رَبِّکُمْ قَبْلَ اَنْ تَمُوتُوا وَ بـادِرُوا بِـالْـاَعْمـالِ الزّاکِیَةِ قَبْلَ اَنْ تُشْتَغَلُوا...»[1] خداوند توبـة بندهاش را تـا مرگ گلوگیر او نشده مىپذیرد، توبه کنید به سوی پروردگارتان قبل از اينکه بميريد و به انجام اعمال پاک شتاب کنید پیش از آنکه گرفتار شوید... حضرت امام سجاد(عَلَيهِ السَّلام) نيز به پيشگاه الهی چنين عرض میکنند: «اَنْتَ الّذی فَتَحْتَ لِعِبادِكَ باباً اِلى عَفْوِكَ وَ سَمَّيْتَهُ التَّوْبَةَ ... فَما عُذْرُ مَنْ اَغْفَلَ دُخُولَ ذلِكَ الْمَنْزِلِ بَعْدَ فَتْحِ الْبابِ وَ اِقامَةِ الدّليلِ»[2] خداوندا! تو از رحمت خود، بابی گشودی و نام آنرا توبه نهادی ...، پس عذر کسی که غفلت ورزد از داخل شدن به آن منزل بعد از گشوده شدنِ در و اقامة دليل چیست؟
پس خداوند متعال در دنیا راه و چاه، هدایت و ضلالت و خیر و شرّ را برای انسان مشخص فرموده و او را از درون و بیرون مجهّز به چراغهای راهنما اعم از عقل، فطرت، رسالت و امامت و ... نموده است و همة اینها دست به دست هم دادهاند تا این انسان غافل را بیدار کنند و به سوی توبه رهنمون شوند، چراکه بعد از سپری شدن دنیا دیگر هیچ عذری پذیرفته نشده و هیچ توبهای قبول نمیگردد «وَ لا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُونَ»[3]. باب عذر و توبه در دنیا همیشه باز است، ولی دیگر فردایی نیست و هیچگونه تضمینی برای فردا وجود ندارد. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) میفرمایند: «اِصْبِرُوا عَلَى الدُّنْيا فَاِنَّما هِیَ ساعَةٌ فَما مَضى مِنْهُ فَلا تَجِدُ لَهُ اَلَماً وَ لا سُرُوراً وَ ما لَمْ يَجِئْ فَلا تَدْری ما هُوَ وَ اِنَّما هِیَ ساعَتُكَ الَّتی اَنْتَ فيها فَاصْبِرْ فيها عَلى طاعَةِ اللهِ وَ اصْبِرْ فيها عَنْ مَعْصِيَةِ اللهِ»[4].
«سعديا! دی رفت و فردا همچنان موجود نيست
در ميـان ايـن و آن، فرصـت شمـار امـروز را»
انسان بايد یک در به روی گذشته و یک در به روی آینده ببندد و زمان حال را با توسّل به باب اهلبیت(عَلَيهِمُ السَّلام) غنیمت شمارد. پیر و جوان برای یک ساعت بعد یا نَفَس بعدی تضمینی ندارند، ولذا حضرت پيامبر اکرم (صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) فرمودند: «عَجِّلُوا بِالصَّلاةِ قَبْلَ الْفَوْتِ وَ عَجِّلُوا بِالتَّوْبَةِ قَبْلَ الْمَوْتِ»[5].
لازم بـه ذکر است که: برخی از افراد، توبـه را امری مستحب میدانند، در حالی که توبه نه تنها واجب، بلکه واجب فوری است. توبه هم وجوب و هم فوریّت دارد، چنان که فرمود:«فَاسْتَغْفَرُوا». «ف» در «فَاسْتَغْفَرُوا»، «فای» تفریع است. یعنی بلافاصله استغفار کنید. مثالی در مورد توبه ذکر میشود که وجوب و فوریّت توبه را روشنتر میسازد. وقتی انسان از خیابانی به سمت خیابانی دیگر میرود، اگر ضمن رفتن، مشغول صحبت یا کار دیگری باشد و از مسیر مربوطه خارج گردد و یا مقصد را رد شود، همین که متوجّه شد، بلافاصله باید برگردد. توبه هم به همین معناست. یعنی انسانی که متوجّه شده در طی مسیر پروردگار اشتباه رفته، بلافاصله باید برگردد و از آن به بعد وظیفه دارد که درست طی طریق نماید. به تأخیر انداختن توبه ظلم به خويشتن است و به دو علّت جایز نیست:
اول اینکه: انسان با هر گناهی که مرتکب میشود، مقداری از مسیر حق دورتر شده و قلبش تیرهتر میگردد و توفیق او کمتر میشود، ولذا اگر امروز گرفتار ندامت شده و حال توبه پیدا میکند، با تکرار گناه معلوم نیست که فردا هم همین حال و اشتیاق را داشته باشد.
دوم اینکه: امکان دارد که انسان با فردا فردا کردنها، اجلش فرا برسد و دیگر موفّق به توبه نشود، همچنانکه در حدیثی از حضرت پيامبر اکرم(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) آمده است: «اَکْثَرُ صِیاحِ اَهْلُ النّارِ مِنْ سَوفَ»[6] بیشترین نالة اهل دوزخ، از فردا فردا کردن است. پس عقل ایجاب میکند، تا فرصت و مهلت توبه و استغفار و توسّل و جبران، سپری نشده، انسان برگردد و توبه کند و از رسولالله(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) بخواهد که از خداوند برای او طلب آمرزش نمایند و از اهلبیت(عَلَيهِمُ السَّلام) درخواست نماید که برای بخشش گناهانش دعا نمایند تا به امید الهی، خداوند را با دو صفت توّاب و رحیم بیابد «لَوَجَدُوا اللهَ تَوّاباً رَحيماً».
1- بحارالانوار، ج6، ص19، باب20، حدیث5
2- صحيفة سجّاديّه، فرازی از دعای 45
3- و اِذن داده نمیشود برای ايشان پس عذرخواهی کنند (مبارکه مرسلات/36).
4- صبر کنيد بر دنيا، پس اين است و جز اين نيست که آن ساعتی است، پس آنچه گذشت از آن، نمیيابی برای آن دردی و نه سروری و نمیآيد پس از آن، پس نمیدانی آن چيست و همانا آن ساعتی برای توست که تو در آن هستی، پس صبر کن در آن بر طاعت خداوند و صبر کن در آن از معصيت خداوند (اصول کافی، ج4، ص191).
5- عجله کنيد به نماز قبل از قضا شدن و عجله کنيد به توبه قبل از مرگ
6- علامه حسنزاده آملی، نامه‌ها برنامه‌ها، ص79