در آستانة ماه توحيد و بندگی، ماه رشد و شکوفائی، ماه ضيافت پروردگار و ماه بزرگ خداوند قرار داريم و انشاء الله تعالی بتوانيم با بدرقة مبارک رسول خدا(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) وارد شهراللهالاعظم گرديم. خداحافظی بندگان خداوند در ماه شعبانالمعظّم که ماه رسول خداوند(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) است، بمانند خداحافظی حجاج محترمِ مدينه قبل، از رسول خدا(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه) برای تشرّف به بيتاللهالحرام است. در اين روزهای نورانی و مبارک و پايانی ماه شريف شعبان که هفت روز به ماه مبارک رمضان و بيست و نه روز به شب مقدّس قدر باقی مانده است، توجّه کنيم که در دو ماه شريف رجب و شعبان که ماههای تطهير و تدارک و آمادگی برای ضيافت الهی هستند، برای حضور در ميهمانسرای پروردگار چه تدارک ديدهايم؟ و چقدر از اين دو ماه شريف بهره بردهايم؟ خدای رحمت، آنچنان صاحب رحمت است که هيچ وقت و در هيچ مقطعی اجازه نمیدهد که بندگانش گرفتار يأس شوند و اميدِ هيچ بندهای را قطع نمیفرمايد و هر بندهای با هر گناهی، بر اساس آية شريفة «لا يَيْاَسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ اِلاَّ الْقَوْمُ الْكافِرُونَ»[1]، حقّ نااميدی ندارد. آری، وقتی خداوند، خدای رحمت و حضرت پيامبر اسلام(صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ‌الِه)، پيامبر رحمت و امامان(عَلَيهِم السَّلام)، امامان رحمت هستند، انسان در هيچ شرايطی حق يأس و نوميدی ندارد. اکبر کبائر، يأس و نااميدی است که از هر گناهی بالاتر است. تجلّی رحمت پروردگار، اميدوار کردن بندگان خداوند است تا در هيچ شرايطی نااميد نگردند. لازمة عبد و بنده بودن برای خداوند اين است که نه خودِ انسان نااميد از رحمت الهی باشد و نه ديگران را با هر نوع گناهی نااميد کرده و درهای اميد را به رويشان ببندد.
در آخرين جمعة ماه شعبان دو اتّفاق مهمّ رخ داده که به انسان اين حقيقت را میرساند که اگر در فرصتهای گذشته نتوانسته توشهای تدارک ببيند، باز در بسته نيست و به شرط توبه و بازگشت، مورد اجابت واقع میگردد.
يکی از وقايع آخرين جمعة ماه شعبان اين است که: جناب اباصلت تعريف میکنند که به خدمت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) رسيدم، درحالی که از اين دو ماه بهرهای نبرده بودم. حضرت فرمودند: «ای اباصلت، همانا ماه شعبان گذشت و اينك روز جمعه آخر ماه است، و در اين چند روزى كه از ماه باقىمانده تلافى گذشتهها را بكن و آنچه در نظر دارى انجام بده، و قرآن تلاوت كن، و استغفار نما، و از گناهانى كه مرتكب شدهاى استغفار كن، و با قلب پاكى خود را به ماه رمضان برسان، اگر امانتى بر گردن دارى اداء كن، اگر از مؤمنى كينهاى در دل دارى آن كينه را از دل خود بزداى، و اگر گناهى انجام دادهاى از خداوند بخواه از تو درگذرد، اينك بر خداوند توكل داشته باش و از او بترس، هر كس به خداوند در كارها توكل داشته باشد، خداوند او را كفايت ميكند و او را به مقصودش ميرساند، و خداوند براى هر چيز اندازهاى قرار داده است، و در روزهائى كه از اين ماه باقى مانده است بسيار بگو: «اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنا فيما مَضٰى مِنْ شَعْبانِ فَاغْفِرْ لَنا فيما بَقِىَ مِنْهُ» پس همانا خداوند براى احترام اين ماه، گروهى را از آتش نجات مىدهد»[2]. حال ما هم در آخرين روزهای ماه شعبان قرار داریم و جمعهای که در پيشرو داريم، آخرين جمعة ماه شعبان است. گرچه تاکنون نتوانستهايم اندک از بسيار انجام دهيم و توشهای تدارک ببينيم و در اين دو ماه، بيداری حاصل نشده و کمکاریهای اساسی صورت گرفته، لکن اگر در اين روزهای باقیمانده تلاش کنيم، با اين سه دستورالعمل و سه نسخة حضرت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) انشاءالله تعالی حتماً آماده میشويم. اگر تلاش کنيم و توبه و استغفار نماييم و گناهان را ترک کرده و قصورها و تقصيرها را جبران کنيم، حتماً آمرزيده خواهيم شد و پاکيزه وارد ميهمانسرای حق تعالی میگرديم «رَبِّ اَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْق»[3]. آری اگر گناهان و قصورها و خطاها را با توبه و استغفار جبران کنيم، حقّ مطلب ادا میشود و میتوانيم پاکيزه وارد ماه مبارک رمضان گرديم.
توصية دوّم حضرت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) تسويه حسابهاست. آن بزرگوار در ادامة بيان نورانی خويش به جناب اباصلت فرمودند: «اگر امانتی داری، ادا کن» که منظور، فقط امانتهای مالی و نقدی و جنسی نيست، بلکه پدر و مادر، همسر و فرزندان، اهل خانه و بطور کلّی تمام مؤمنان، امانت هستند. لازمة تشرّف به ضيافت عظيم حقّ يعنی ماه مبارک رمضان، توبه و تطهيرِ قلب است تا انسان از جانب حقّ متعال پذيرش يابد و پِرواضح است کسی که دلش را از کينه و عداوت و دشمنی خالی کند، اوّلين خدمت را بر خود کرده است. انسان با زدودن قلب از کينه، به تشکيلات خداوند و مقامات حضرات انبياء و اوصياء(عَلَيهِم السَّلام) نمیافزايد، بلکه به نفع خودِ اوست که با پاکی دل و طهارت، آمادگی پيدا کند تا به حضور امام(عَلَيهِ السَّلام) و محضر ربّ جليل باريافته و پذيرش يابد. دلِ پُرکينه در مکان قدس و طهارت جايی ندارد، ولی در هر حال اميد و اميدواری در محضر خداوند متعال موج میزند. پيام، پيامِ اميدواری است. اگر قلب از کينه پاک شود، آمادگی برای پذيرش فراهم میشود.
حضرت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) در قسمت پايانی بيان مبارک خويش به جناب اباصلت، دعايی را آموزش دادند که سرشار از اميدواری است. زيرا اگر آمرزشی نبود، امام(عَلَيهِ السَّلام) اين دعا را آموزش نمیدادند، همانطور که حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «مَنْ اُعْطِیَ الدُّعاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْاِجابَة»[4] و آن دعاء اين است: «اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنا فيما مَضٰى مِنْ شَعبانِ فَاغْفِرْ لَنا فيما بَقِیَ مِنْهُ» خداوندا اگر ما را در آنچه از ماه شعبان سپری شده است نيامرزيدهای، پس ما را در آنچه باقی مانده است از آن، مورد مغفرت قرار ده.
1- مأيوس نمیشوند از رحمت خداوند مگر قوم کافران (مبارکه يوسف(عَلَيهِ السَّلام)/87).
2- يا اَباصَلْت اِنَّ شَعْبانَ قَدْ مَضٰى اَكْثَرُهُ وَ هٰذا آخِرُ جُمُعَة فيهِ فَتَدارَكْ فيما بَقِیَ تَقْصيرُكَ فيمٰا مَضٰى مِنْهُ وَ عَلَيْكَ بِالْاِقْبالِ عَلٰى ما يَعْنيكَ وَ اَكْثِرْ مِنَ الدُّعاءِ وَ الْاِسْتِغْفارِ وَ تِلاوَةِ الْقُرآنِ وَ تُبْ اِلَى اللهِ مِنْ ذُنُوبِكَ لِيَقْبَلَ شَهْرُ رَمَضانَ اِلَيْكَ وَ اَنْتَ مُخْلِصٌ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لٰا تَدَعُنَّ اَمانَةَ فی عُنُقِكَ اِلّا اَدَّيْتَها وَ فی قَلْبِكَ حِقْداً عَلٰى مُؤمِنٍ اِلّا نَزَعْتَهُ وَ لا ذَنْباً اَنْتَ مُرْتَكِبَهُ اِلّا اَقْلَعْتَ عَنْهُ وَ اتَّقِ الله وَ تَوَكَّل عَلَيْهِ فی سِرِّ اَمْرِكَ وَ عَلانِيَتِكَ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللهِ فَهُوَ حَسْبُهُ اِنَّ اللهَ بالِغُ اَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللهَ لِكُلِّ شَیْءٍ قَدْراً وَ اَكْثِرْ مِنْ اَنْ تَقُولَ فی ما بَقِیَ مِنْ هذَا الشَّهْر: «اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَكُنْ غَفَرْتَ لَنا فيما مَضٰى مِنْ شَعبانِ فَاغْفِرْ لَنا فيما بَقِیَ مِنْهُ» فَاِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالى يَعْتِقُ فی هذَا الشَّهْرِ رِقاباً مِنَ النّارِ لِحُرْمَةِ هذَا الشَّهْر (مسند الامام الرضا(عَلَيهِ السَّلام)، ج2، ص14).
3- پروردگارا داخل کن مرا داخل کردنی صادقانه و خارج نما مرا خارج کردنی صادقانه (مبارکه اِسراء/80).
4- کسی را كه دعا دادند، از پذيرفته شدن محروم نماند (نهج البلاغه مرحوم دشتی، حکمت135).