از مهمترين اموری کـه مقدّمه و زميـنة فرزندآوری را فراهم می آورد، تسهيل ازدواج است که از بهترين کارها و محبوبترين اعمال در نزد خداوند متعال است و کسانی که موجبات تسهيل ازدواج را فراهم می آورند، بـه صفت آسـان گيـری خداوند مزيّن میگردند «يُريدُ اللهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْر»[1]. حقيقتاً که خداوند در اين موارد آسان گرفته و بسی جای تأسّف است که اغلب مردم با تجمّل گرايی و توقّعات و انتظارات و تحميل هزينه های هنگفت و اسراف و تبذير بر همديگر سخت میگيرند. حضرت پيامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «بُعِثْتُ بِالْحَنيفيَّةِ السَّمْحَة»[2] من بر شريعت سهل و آسان مبعوث شدم. خرجتراشیها و توقّعات بالايی که از طرف خانوادههای عروس و داماد بر همديگر تحميل میشود، حقيقتاً ازدواجها را مشکل میکند، بطوری که خانواده ها يا بايد خیلی سرمايه دار باشند که بتوانند از عهدة اين خرج تراشیها و هزينه های گزاف و جهيزيّه ها و مهريّه های سنگين که بر جوانان وارد میشود، برآيند و يا جوانان تا پايان عمر زير بار قرضهايی که در اوّل زندگی متحمّل شده اند، بمانند و يا تا پايان عمر ازدواج نکرده و بيمار شده و جنون جنسی بگيرند و اين درحالی است که حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) و حضرت فاطمه زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَيها) الگوی ما هستند. حضرت پيامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «لا تُغالُوا بِمُهُورِ النِّساءِ فَاِنَّما هِیَ سُقِیَا اللهِ سُبحانَهُ»[3]. ازدواج و زندگی و شوهرداری و مادری و معلّمی حضرت زهرا(سَلامُ اللهِ عَلَيها) برای ما الگو و اُسوة حسنه میباشد. وقتی توافق ميان آن دو بزرگوار برای ازدواج حاصل شد، حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «همين امشب يا فردا شب وسائل عروسی را فراهم میکنم»[4] و اينچنين با سهولت و آسانی و بدور از تشريفات و تجمّلات، حضرت فاطمه(سَلامُ اللهِ عَلَيها) روانه خانة حضرت علی(عَلَيهِ السَّلام) شدند.
حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمايند: «مَنْ عَمِلَ فی تَزْويجٍ بَيْنَ مُؤْمِنَيْنِ حَتّى يَجْمَعَ بَيْنَهُما زَوَّجَهُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ اَلْفَ امْرَاَةٍ مِنَ الْحُورِ الْعينِ كُلُّ امْرَاَةٍ فی قَصْرٍ مِنْ دُرٍّ وَ ياقُوتٍ وَ كانَ لَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ خَطـاها اَوْ بِكُلِّ كَلِمَةٍ تَكَـلَّمَ بِهـا فی ذلِـكَ عَمَلُ سَنَـةٍ قِيـامٍ لَيْلُها وَ صِيامٍ نَهارُها»[5] هر كس تلاش كند تا دو مؤمن تزويج كنند و آنها را بهم رساند، به تزويج درآورد خدای عزّ و جلّ به او هزار زن از حورالعين، که هر زنى در كاخى باشد از دُرّ و ياقوت و به هر گامى كه در اين راه بردارد و هر كلمه اى كه بگويد در اين عمل، باشد برای او ثواب يك سال شب زنده داری شبهايش و روزه داری روزهای آن، و حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) می فرمايند: «مَنْ زَوَّجَ اَعزَباً كانَ مِمَّنْ يَنظُرُ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ اِلَيهِ يَوْمَ القِیامَةِ»[6] کسی که وسایل ازدواج عزبی را فراهم آورد، خداوند عزّ و جلّ در روز قيـامت بـا نظر لطف به او مینگرد. در حديث ديگری از رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) مذکور است: «اَلآباءُ ثَلاثَةٌ اَبٌ وَلَدَکَ وَ اَبٌ عَلَّمَکَ وَ اَبٌ زَوَّجَکَ»[7] همانا پدر سه نوع است: پدری که تو را توليد کرده، پدری که تو را تعليم داده و پدری که تو را تزويج کرده و وسيلة ازدواج تو را فراهم کرده است.
پس آسان گيری در امر ازدواج از وظايف اصلی مسلمانان است و خداوند در مقابل، برای چنين کسانی آسان میگيرد. حقيقتاً از سختگيری خداوند بترسيم و متوجّه باشيم که اگر ما در ازدواج و زندگی جوانان سختگيری نماييم، در دنيا و آخرت با سختگيری خداوند روبرو خواهيم شد. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: «مَنْ عَمِلَ فی فُرْقَةٍ بَيْنَ امْرَاَةٍ وَ زَوْجِها كانَ عَلَيْهِ غَضَبُ اللهِ وَ لَعْنَتُهُ فِی الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ كانَ حَقّاً عَلَى اللهِ اَنْ يَرْضَخَهُ بِاَلْفِ صَخْرَةٍ مِنْ نارٍ وَ مَنْ مَشى فی فَسادِ ما بَيْنَهُما وَ لَمْ يُفَرِّقْ كانَ فی سَخَطِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَعْنَتِهِ فِی الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ حَرَّمَ (اللهُ عَلَيْهِ) النَّظَرَ اِلى وَجْهِه»[8] هر كه در جدائى ميان زن و شوهرى كار كند، بر او باشد خشم خدا و لعنش در دنيا و آخرت و بر خدا حق است كه او را بكوبد با هزار پاره سنگ از آتش و هركه براى به هم زدن ميان آنها روانه شود و (هرچند که) جدا نشوند، در خشم خداوند عزّ و جلّ باشد و لعن او در دنيا و آخرت، و حرام كند (خداوند بر او) نگاه به رويش را.
بيان نورانی مذکور، قابل توجّه کسانی است که در امر خواستگاری با نظراتی که ارائه میدهند و يا ايرادگيریها و خرده گيریها، باعث به هم خوردن وصلتها میشوند، به عنوان نمونه: با وجود اينکه دختر از ايمان و تديّن کافی برخوردار است، به خاطر اينکه قيافه اش چندان زيبا نيست، يـا محلّة زندگيشان پايين شهر است و يا خانواده شان پرجمعيّت است، ازدواج را به هم زدهاند. برخی افراد به جای توجّه به تديّن و ايمان دختر، به دکور و مبلمان و فرش منزل دختر توجّه میکنند که حضرت امام باقر(عَلَيهِ السَّلام) میفرمايند: «کسی که در ازدواج هدفش تنها زیبایی است، به این هدف نخواهد رسید و کسی کـه هدفش ثروت است، خداوند او را بـه همـان ثروت وامیگذارد (و ثروت، عامل نجات او نخواهد شد)، بنابراین، بر شما باد به این که همسر دیندار را برگزینید»[9]. گاهی نيز خانوادة دختر به جای توجّه به ايمان و تديّن پسر، خانه و اتومبيل و ساير امکانات زندگی را در اولويّت قرار میدهند و در صورتی که پسر فاقد چنين امکاناتی باشد، در جلسة اوّل خواستگاری، او را رد میکنند، درحالی که حضرت امام رضا(عَلَيهِ السَّلام) میفرمايند: «هرگاه مردی که دین و اخلاقش را پسندیدی، برای خواستگاری دخترت آمد، جواب مثبت به او بده و فقر و تهیدستی او مانع تو از جواب مثبت دادن نشود»[10]. گرچه اوضاع اقتصادی را هم نمیتوان کاملاً ناديده گرفت، لکن تنها پايين بودن اوضاع اقتصادی نبايد مانع ازدواج گردد. خداوند متعال در قرآن کريم میفرمايد: «اِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنِهِمُ اللهُ مِنْ فَضْلِه»[11]. خداوند خود قول برکت میدهد و ازدواجهايی که واقعاً با توکّل و اعتماد به وعده های خداوند صورت میگيرد، حقيقتاً زيباترينِ ازدواجهاست.
امّا کسانی هم که در هر صورت، شرايط ازدواج برايشان فراهم نگشته، بـايد بـه اين وعده و فرمـان الـهی گوش فرا دهند کـه میفرمايد: «وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذينَ لا يَجِدُونَ نِكاحاً حَتّى يُغْنِيَهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِه»[12] و بايد عفّت ورزند کسانی که نکاح برايشان فراهم نشده، تا غنی سازد خداوند ايشان را از فضل خود. وقتی چنين کسانی از امتحان الهی، پاک و سالم خارج شدند، خداوند خود به بهترين صورت جبران خواهد فرمود.
«در جوانی پاک بودن شيوة پيغمبری ست
ورنه هر گبری به پيری میشود پرهيزگار»
قابل توجّه است: برخی از جوانان خيال میکنند ارتباط در فضای مجازی با نامحرم و در صورتی که چهره و صدای نامحرم را نمیبينند و نمیشنوند و ارتباطات به صورت نوشتاری است، مانعی ندارد، در صورتی که هر گونه ارتباط با نامحرم از منکرات و گناهان کبيره است، لکن شدّت و ضعف دارد. دين مبين اسلام در دو مورد حسّاسيّت شديدی به خرج داده است که يکی مسئلة حقّ النّاس و ديگری حفظ حريم زن و مرد و محرم و نامحرم است.
ناموفّقترين ازدواجها، ازدواجهای اينترنتی است که از طريق سايت های همسريابی يا چت کردن و ... انجام میگيرد و آمار نشان داده که شصت درصد طلاقها مربوط به ازدواجهای خيابانی و اينترنتی است. اين ازدواجها درحالی صورت میگيرد که پسر يا دختر نمیداند طرف مقابل، سالم است يا معتاد، همسردار است يا نه و صدها مورد ديگر که بیخبر از آنها، ازدواج صورت میگيرد و مدّت کوتاهی نگذشته، همه چيز روشن شده و به طلاق و شکست و ناکامی و قربانی شدن فرزندان منجر میگردد.
حضرت امام محمدباقر(عَلَيهِ السَّلام) میفرمايند: «مردی از اهل «یمامه» به نام «جُوَیبر» به منظور جستجوی آیین اسلام به حضور حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) شتافت و با اشتیاق اسلام آورد. دیری نپایید کـه از خوبـان اصحاب پیغمبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) به شمار آمد. «جویبر» سیاه پوست و فقیر و برهنه بود؛ قامتی کوتاه و چهره ای زشت داشت. پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) به ملاحظة اینکه وی، مردی غریب و برهنه بود، او را مورد تفقّد قرار داد و لباس برایش تهیه کرد و روزانه برایش غذا می فرستاد. کم کم افراد غریب و حاجتمند که مانند او به شرف اسلام فائز می گشتند و از روی ناچاری در مدینه می ماندند، رو به فزونی گذاشت و مسجد پیغمبر برای سکونت آنها تنگ شد. در این هنگام، خداوند متعال به پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) وحی فرستاد که آنها را از مسجد خارج سازد و آن مکان مقدّس را همچنان برای عبادت، پاک و پاکیزه نگاه دارد ... رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) دستور داد، صفّه ای (سکّوئی) در جنب مسجد برای اسکان این عدّه ساختند و آنها را در آن محل جای دادند ... روزی پیامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) در آن جمع با کمال رأفت به «جویبر» نگریستند و فرمودند: جویبر! چه خوب بود همسری اختیار میکردی تا در امور دنیا و آخرت، با تو همکاری کند، «جویبر» عرض کرد: ای پیغمبر خدا! پدر و مادرم فدایتان شوند، کدام زن حاضر است به همسری من تن دردهد؟ من که نه حَسَب دارم و نه نَسَب، و نه مال و نه جمال؛ چه زنی رغبت میکند با من ازدواج نماید؟ پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: ای جویبر! خداوندِ جهان، به برکتِ دینِ حنیف اسلام، آن کس را که در جاهلیّت شرافت داشت، پَست نمود، و کسانی را که پَست بودند، شرافت داد و آنها را که سابقاً ذلیل بودند، عزیز گردانید و آن همه نِخوت جاهلیّت و تفاخر و بالیدن به قبیله و نسب را که میان آنها مرسوم بود، به کلّی برانداخت. امروز دیگر همة مردم، سفید، سیاه، قریش، عرب و عجم برابرند. همه، فرزندان آدم هستند و آدم را هم خداوند از خاک آفرید! در روز قیامت محبوبترینِ مردم در پیشگاه خداوند فقط پارسایان و پرهیزکارانند. ای جویبر! هم اکنون میروی نزد «زیاد بن لبید» که شریفترین مردم قبیلة «بنی بیاضه» است و میگویی: رسول خدا، مرا فرستاده و دستور داده است که دخترت «ذلفا» را به عقد همسری جویبر (من) درآوری. وقتی جویبر وارد خانة زیاد بن لبید شد، سلام کرد، آنگاه زیاد را مخاطب ساخت و گفت: من از جانب رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) آمده ام و برای انجام کاری حامل پیامی می باشم. پیامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) پیغام داده که دخترت «ذلفا» را به عقد همسری من درآوری. زیاد گفت: آیا پیغمبر، تو را برای ابلاغ این پیام فرستاد؟ جویبر گفت: آری! من سخن دروغ به رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) نسبت نمیدهم. زیاد گفت: ما دختران خود را به اشخاصی که هم شأن ما نیستند، تزویج نمی کنیم. برگرد نزد پیامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) تا خودم بیایم و عذر خود را بگویم. جویبر ناراحت شد و درحالی که میگفت: به خدا قسم! این کار مطابق دستور قرآن مجید و گفتة پیغمبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) نیست، مراجعت کرد. «ذلفا» سخنان را شنید؛ لذا فردی را فرستاد و پدرش را به اندرون خواست و گفت: به خدا! جویبر دروغ نمیگوید، بفرست تا پیش از آن که او به نزد پیغمبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) مراجعت کند، برگردد. «زیاد» فردی را فرستاد تا جویبر را از میان راه برگرداند؛ وقتی آمد، او را مورد تفقّد و احترام قرار داد. سپس گفت: اینجا باش تا من برگردم. آنگاه خود به حضور پیغمبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) شرفیاب شد و گفت: پدر و مادرم فدایتان گردد! جویبر پیامی از جانب شما آورده؛ ولی من پاسخ او را به نرمی ندادم. اینک شخصاً به حضور مبارک شرفیاب شده و عرض میکنم که: ما طایفة انصار، دختران خود را به افراد غیر همشأن خود تزویج نمیکنیم. رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرمودند: ای زیاد! جویبر، شخص باایمانی است و مؤمن، همتای مؤمن است و مرد مسلمان، همتای زن مسلمان است. بنابراین (با رضایت دخترت) دخترت را همسر او گردان. زیاد به خانه برگشت و آنچه را پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) فرموده بودند، به اطلاع دخترش رسانید. دختر گفت: پدرجان! این را بدان که اگر از فرمان پیامبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) سرپیچی کنی، کافر خواهی شد. زیاد وقتی چنین دید، بیرون آمد و دست جویبر را گرفت و به میان بزرگان قوم خود آورد، و ذلفا را به وی تزویج نمود. مهریه و جهیزیة عروس را نیز شخصاً به عهده گرفت. آنگاه از جویبر پرسید: خانهای داری که عروس را به خانه ات بیاوریم؟ گفت: نه! زیاد، خانهای با وسائل و لوازم زندگی تهیه دید و به وی اختصاص داد. بدینگونه، «ذلفا» دختر زیبای یکی از بزرگان اشراف مدینه و قبیلة معروف خزرج، به همسری مردی سیاهپوست، اما آراسته به زیور معرفت درآمد ... چیزی نگذشت که «جویبر» در رکاب پیغمبر(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) به عزم جنگی از مدینه خارج شد و در آن جنگ شربت شهادت نوشید»[13].
در آخرين دقايق ماه ربيع الاوّل، ماه رسول الله(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) قرار داريم. ماهی که زيباترين ولادت، زيباترين ولايت و زيباترين هجرت و زيباترين وصلت در آن قرار دارد، شايسته است که قدری تعقّل و تفکّر نماييم و به مسئلة هجرت توجّهی کنيم. اگر امکان هجرت ظـاهری برای مـا وجود ندارد، میتوانيم از مواردی کـه دلمـان میخواهد و با اوامر و خواست خداوند و رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) منافات دارد، هجرت کنيم. هجرت ظاهری از وطن است، ولی هجرت باطنی، به وطن است. پس بينی و بين الله و بين الرّسول توبه کنيم و پيمان بنديم که بعد از اين مطابق خواست الهی عمل نماييم و انشاء الله تعالی گامهای مثبتی در امر آسان گيری ازدواجها و سر و سامان يافتن جوانان و ... برداريم تا از لطف و عنايت حضرت حقّ و رسول خدا (صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) بهرهمند شويم.
«بارالها! به روان مقدس حضرت محمد و آل محمد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرسـت و در امـر ظهـور و فرج مـولا و مقتـدایمـان حضـرت ولیّ عصر(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) تعجیل بفرما. خداوندا! توفيق توبة حقيقی و هجرت درونی از تمام خطاها و قصورها و معاصی و گناهان به همة ما عنايت بفرما. پروردگارا! همة ما را آشنا و عامل به وظايفمان قرار بده. خداوندا! همة ما را از شرّ نفس و شيطان و سقوط در ورطة هلاکت، مصون و محفوظ بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق و سوریه نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
1- اراده میکند خداوند برای شما آسانی را و اراده نمیکند برای شما سختی را (مبارکه بقره/185).
2- مسند احمد، ج5، ص266
3- مهر زنان را سنگین نگیرید چرا که همانا مهر آنان نوعی نوشیدنی گوارای خدای سبحان است (مستدرک الوسائل، ج15، ص67).
4- بحارالانوار، ج43، ص132-130
5- بحارالانوار، ج73، ص368
6- الحياة با ترجمه احمد آرام، ج6، ص230
7- جامع السعادات، ج3، ص14
8- بحارالانوار، ج73، ص368
9- وسائل الشیعه، ج 14، ص 31
10- مستدرک الوسائل، ج 14، ص 188
11- اگر باشند فقيران، غنی میکند ايشان را خداوند از فضلش (مبارکه نور/32).
12- مبارکه نور/33
13- فروع کافی، ج5، ص343-339