مطلب دوّمی کـه در مورد آیـۀ شریـفۀ مورد بحث قـابل توجه می باشد، این است که اگر به رسول مکرّم اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) این همه عنایت شده، در مقابل، مسئولیت بالاتری از دیگران دارند. اگر نعمت و فضل الهی بر حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) و آل طاهرینشان بالاتر است، مسئولیت آنان نیز بیشتر می باشد. سایر انسان ها هم در صورتی که فضل و نعمت بالاتری از سوی خداوند دریافت دارند، مسئولیّت بیشتری در پیشگاه الهی خواهند داشت. حضرت امام جعفر صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اِنَّهُ يُغْفَرُ لِلْجاهِلِ سَبْعُونَ ذَنْباً قَبْلَ اَنْ يُغْفَرَ لِلْعالِمِ ذَنْبٌ واحِد»[1] همانا هفتاد گناه برای جاهل آمرزيده شود پيش از آنكه يك گناه برای عالم آمرزيده شود. البته منظور، تنها عالم و دانشمند ظاهری نیست، بلکه کسی که قباحت گناه را می داند و انجام می دهد، مسئولیّت بالاتری در پیشگاه الهی دارد.
در مکاتب ظاهری، تقرّب به مولا، موجب سبک شدن وظیفه یا اسقاط وظیفه می شود؛ به عنوان نمونه: کارمندی که از منسوبین و خویشاوندان یا دوستان رئیس اداره است، وظایف او نسبت به دیگران کمتر می شود و نظم و انضبـاط را بمـانند دیگران رعایت نمی کند و برخی از موارد در مورد او ارفاق و اغماض می شود، یعنی خطاها و اشتباهاتش با ارفاق و اغماض همراه است، و درواقع ضوابط فدای روابط می شود. امّا در مکتب توحید و دین اسلام، تقرّب به مولا، نه تنها باعث سبک شدن یا اسقاط وظیفه نمی گردد، بلکه از سویی مسئولیّت، و از سوی دیگر تکالیف بالاتری ایجاد می کند، همان طور که فرمودند: «حَسَناتُ الْاَبْرارِ سَيِّئاتُ الْمُقَرَّبينَ»[2]. همچنان که برخی از تکالیف و عبادات بمانند نماز شب و مسواک زدن بر حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) واجب بود*، درحالی که بر دیگران واجب نیست. اگر حضرت پیامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) و آل طاهرینشان، با وجود اینکه نه تنها گناه و مکروه انجام نمی دادند و فکر گناه نیز نمی کردند، بلکه حتّی ترک اولی نیز انجام نمی دادند، لکن این همه ابراز تقصیر و کوتاهی کرده و به درگاه الهی می نالیدند «ما عَبَدْناكَ حَقَّ عِبادَتِكَ وَ ما عَرَفْناكَ حَقَّ مَعْرِفَتِك»[3]، «وَ اَنَا بَعْدُ اَقَلُّ الْاَقَلّينَ وَ اَذَلُّ الْاَذَلّين»[4]، «فَهَبْنی يا اِلهی وَ سَيِّدی وَ مَوْلایَ وَ رَبّی صَبَرْتُ عَلى عَذابِكَ فَكَيْفَ اَصْبِرُ عَلى فِراقِكَ وَ هَبْنی يا اِلهی صَبَرْتُ عَلى حَرِّ نارِكَ فَكَيْفَ اَصْبِرُ عَنِ النَّظَرِ اِلى كَرامَتِكَ»[5]، به این علّت است که هرچه معرفت بالاتر، مسئولیّت در پیشگاه الهی بیشتر است. به میزان درجات قرب و بندگی، مسئولیّت انسان در پیشگاه الهی بالا می رود تا می رسد به وجود مقدّس حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) که آنچنان احساس مسئولیّت در پیشگاه الهی دارند که خداوند متعال در سورۀ مبارکۀ حضرت هود(عَلَيهِ السَّلام) می فرماید: «فَاسْتَقِمْ كَما اُمِرْتَ»[6] (یا رسول الله) پس استقامت ورز همچنان که امر شده ای. حضرت پيامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) فرمودند: «شَیَّبَتْنی سُورَةُ هُود»[7] سورۀ هود مرا پير کرد؛ یعنی بیانِ قاطعی که خداوند متعال فرمود و مسئولیّتی که بر من نهاد، مرا پیر کرد. هر قدر آگاهی ها بالاتر رود، مسئولیت ها بیشتر می شود و انسان در برابر کوچک ترین خطا و کوتاهی و سیّئه در پیشگاه الهی مورد مؤاخذه قرار می گیرد.
[1]- بحارالانوار، ج2، ص27
[2]- حسنات پاك مردان براى مقرّبان گناه محسوب مىشود (بحارالانوار، ج25، ص205).
*حق الیقین، علّامه مجلسی، ص36
[3]- عبادت نکرديم تو را آنچنان که شايستۀ عبادت توست و نشناختيم تو را آنچنان که شايستۀ شناخت توست (بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ)؛ بحارالانوار، ج68، ص23).
[4]- و من پس از اين، كمترين كمترانم و خوارترينِ خوارترانم (بيان نورانی امام سجّاد(عَلَيهِ السَّلام)؛ صحيفۀ سجّاديّه، فرازی از دعای47، دعا در روز عرفه).
[5]- ای خدای من و آقای من و مولای من و پروردگار من، بر فرض كه بر عذابت شكيبائى ورزم، ولى بر فراقت چگونه صبر كنم و گيرم اى خداى من، بر سوزندگى آتشت صبر كنم، اما چگونه چشم پوشى از كرمت را تاب آورم (بيان نورانی حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام)؛ مفاتيح الجنان، فرازی از دعای کميل).
[6]- مبارکه هود(عَلَيهِ السَّلام)/112
[7]- مصباح الشريعه، ترجمه عبدالرّزاق گيلانى، ص187