اینکه خدای سبحان و حضرات معصومین(عَلَيهِم السَّلام) این همه در مورد نماز و احترام به آن توصیه فرموده اند، به این سبب است که هیچ عبادتی مانند نماز، انسان را رشد نمی دهد. اولین وظیفه ای که انسان در روز قیامت با آن مورد محاسبه قرار می گیرد، نماز است «اَوَّلُ ما يُحاسَبُ الْعَبْدِ الصَّلاةُ فَاِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ ما سِواها وَ اِنْ رُدَّتْ رُدَّ ما سِواها»[1] اوّلين چيزى كه بنده از آن بازخواست مىشود، نماز است، اگر نماز پذيرفته شد، اعمال ديگر قبول مىشود، و اگر پذيرفته نشد، اعمال ديگر نيز پذيرفته نمىگردد. آری قبولی انفاق و احسان و سایر کارهای خیر منوط به قبولی نماز است.
نماز در کنار اجرهای اُخروی، اجرهای دنیوی و فوری و نقدی هم دارد که عبارتند از:
1- نماز، مهمترین وسیلۀ آرامش و اطمینان قلب است «اَلا بِذِكْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[2]. نماز نه تنها ذکرالله است، بلکه ذِکرُ اللهِ الاکبر است، همانطور که خداوند متعال در سورۀ مبارکۀ عنکبوت می فرماید: «وَ لَذِكْرُ اللهِ اَكْبَر»[3].
2- نماز قدرت ایجاد می کند. هیچ عبادتی مانند نماز انسان را به خداوند نزدیک نمی کند و نزدیک شدن به خداوند، نزدیک شدن به صفات الهی اعم از علم و قدرت و صبر الهی است، ولذا به واسطۀ نماز، انسان به قدرت مطلقۀ خدای سبحان متّصل می شود و قدرت می یابد.
3- نماز، باعث لذّت و سرور روحی و معنوی می شود، همانطور که انسان های کامل، بالاترین لذت و سرور را در نماز داشتند، به عنوان نمونه: حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) به هنگام فرا رسیدن وقت نماز، به بلال می فرمودند: «اَرِحْنا يا بِلال»[4]، و نيز می فرمودند: «گرسنه از غذا سیر و تشنـه از آب سیـراب می شود، ولی من از نمـاز سیـر نمی شوم»[5]. همچنین به هنگام نماز، تیر را از پای مبارک حضرت امام علی(عَلَيهِ السَّلام) خارج ساختند*، ولی آن حضرت آنچنان غرق در جمال و جلال الهی و لذّت و سرور معنوی بودند که آن را احساس نکردند.
حال، علّت اینکه انسان های کامل این همه از نماز و عبادت، لذّت می برند، ولی ساير افراد این لذّت را احساس نمی کنند، تکریم نماز و جایگاه عالیۀ آن در زندگی است. هر چقدر که نماز در زندگی معنوی انسان جایگاه والایی داشته باشد، به همان میزان لذّت نماز و عبادات را خواهد چشید. آری، به میزان احترام و توجه به نماز، خدای سبحان هم توفیق خود را شامل حال بنده اش می فرماید و بنده، لذّت و حلاوت نماز را درک می کند «هَلْ جَزاءُ الْاِحْسانِ اِلاَّ الْاِحْسانُ»[6]. به عبارت دیگر، وقتی انسان تلاش می کند نماز را اعزاز و اکرام نماید و در اوّل وقت اقامه کند، پاداش آن را از خداوند دریافت می دارد.
خداوند متعال در دو مورد از قرآن کریم می فرماید: مؤمنان بر نمازهایشان محافظت کنندگانند «عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُون»[7]، «عَلى صَلَواتِهِمْ يُحافِظُون»[8] و در مورد دیگری می فرماید: «عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَ»[9]. آری مؤمنان حقيقی بر نمازشان مداومت دارند و اوقات نماز را محترم می شمارند و در نزد ایشان، نماز از جایگاه عظیمه ای برخوردار است.
لازم به ذکر است که: نماز در اجتماع، از جایگاه و اهمیّت بالاتری برخوردار است، چراکه مسائل مربوط به اجتماع قابل مقایسه با مسائل فردی نیست. از اینرو شایسته است مربّیان محترم به اين نکتۀ مهمّ توجه داشته باشند که چون متعلّم همواره تحت تأثیر شخصیّت معلّمِ خود قرار دارد و رفتار معلّم تأثیر مستقیم بر روی متعلّمان می گذارد، و قبل از الفاظ و کلمات، حالات و رفتار مربّی انتقال می یابد و قبل از تدریسِ لسانی و بیانیِ معلّم، نحوۀ عملکرد و آرامش و سکونت او صحبت می کند و درس می دهد، لذا احترامی که معلّم به احکام دینی خصوصاً نماز قائل است، حالت الگویی برای متعلّم دارد و باعث تشویق او به نماز می شود، ولذا وقتی معلّمی در وقت نمـاز، هنوز درس و بـحث را ادامـه می دهد و متعلّمیـن، این بی اعتنایی و بی توجّهی بـه نمـاز را از معلّم خود می بینند، موجب می شود که جایگاه نماز در نزد متعلّمین پایین بیاید و آنان نیز نسبت به نماز، احترام و توجه کافی نداشته باشند و این امر، حق النّاس بزرگی است. یکی از حق النّاس ها در مورد متعلّمان این است که تعلیمات نادرست به آنان ارائه شود، چراکه با تعلیمات نادرست، متعلّمان هم باعث ضلالت جمع کثیری می شوند.
در همین راستا شایسته است والدین محترم نیز توجه نمایند که: وقتی کودک یا نوجوانی در زمان صبح بلند می شود و طلوع آفتاب را می بیند، درحالی که هنوز پدر و مادر در خواب هستند و برای اقامۀ نماز بیدار نگشته اند، این بی توجّهی به نماز تأثیر سوئی در کودک و نوجوان می گذارد و نسل به نسل تضییع حق نماز ادامه می یابد و این امر، حق النّاس بزرگی است که والدین به گردن می گیرند. قسمت اعظم والدینی که از سستی فرزندانشان در امر نماز شکایت می کنند، باید توجه نمایند که این امر به زمان کودکی آنان برمی گردد که از همان ابتدا سستیِ والدینشان را در نماز مشاهده کرده اند. نماز خواندن والدین بخصوص در اوّل وقت در پیش فرزندان، تأثیر عمیقی در آنان دارد و موجب مسئولیّت پذیری ايشان در پیشگاه الهی می شود.
خداوند متعال در قرآن کریم یکی از ویژگی های حضرت اسماعيل(عَلَيهِ السَّلام) را این چنین بیان می فرماید که: خانواده اش را به نماز دعوت می کرد «كانَ يَاْمُرُ اَهْلَهُ بِالصَّلاةِ»[10] و همچنين خطاب به حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) می فرماید: «وَ اْمُرْ اَهْلَكَ بِالصَّلاة»[11] و خانواده ات را به نماز امر کن.
[1]- بيان نورانی حضرت پيامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ)؛ فلاح السائل و نجاح المسائل، ص127
[2]- آگاه باشيد با ياد خداوند اطمينان می يابند قلب ها (مبارکه رعد/28).
[3]- و البتّه ياد خداوند بزرگتر است (مبارکه عنکبوت/45).
[4]- ما را به راحتی برسان ای بلال (مفتاح الفلاح في عمل اليوم و الليله، ص182).
[5]- مستدرک الوسائل، ج1، ص174
* ارشادالقلوب، ج2، ص22؛ المحجة البيضاء، ج1، ص397-398
[6]- آيا پاداش نيکی جز نيکی است (مبارکه الرّحمن/60).
[7]- بر نمازشان محافظت می کنند (مبارکه انعام/92).
[8]- بر نمازهايشان محافظت کنندگانند (مبارکه مؤمنون/9).
[9]- بر نمازشان مداومت کنندگانند (مبارکه معارج/23).
[10]- پيوسته امر می کرد خانواده اش را به نماز (مبارکه مريم(سَلامُ اللهِ عَلَيها)/55).
[11]- مبارکه طه/132