مطلب بعدی در مورد قبض روح مجرمين این است که: به محض اینکه قبض روح شدند، سؤال و جواب آنان آغاز می­شود و فرشتگان از آنها می­پرسند که در چه حالی بودید؟ «قالُوا فيمَ كُنْتُمْ». یعنی چرا با چنین حال ظلمانی دنیا را ترک کرده اید؟ چرا این چنین سرنوشت شقاوت باری برای خود تدارک دیده اید؟ چرا با خود مصالح و اعمال خیری نیاورده اید؟ می­گویند: «كُنّا مُسْتَضْعَفينَ فِی الْاَرْضِ» ما در دنیا قدرت و امکان عمل خیر نداشتیم و تحت ظلم بودیم و نتوانستیم ایمان خود را حفظ کنیم. معلوم است که عذرشان موجه نبوده که بلافاصله فرشتگان سؤال می­کنند: «اَ لَمْ تَكُنْ اَرْضُ اللهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فيها» آیا زمین خداوند وسیع نبود؟ آیا جای دیگری نبود که به آنجا مهاجرت کنید و ایمانتان را حفظ نماييد؟ آیا قدرت بر هجرت نداشتید؟ چرا با خودتان ظالمانه برخورد کردید؟ که مجرمین پاسخ منطقی برای گفتن ندارند. آنان در دنیا با هزاری عذر و بهانه، اعمال خود را موجه جلوه می­دهند، لکن در پیشگاه پروردگار و در روز قیامت که «يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ»[1] است، دیگر عذر و بهانه ای برای گفتن ندارند.

     استاد جوادی آملی فرمودند: سؤال فرشتگان از مجرمین، سؤال از ایمان و کفرشان نیست، برای اینکه آثار گناهان در چهره هایشان هویداست. همان­طور که اگر فرد آلوده ای وارد محفلی شود، از او سؤال نمی­کنند که آیا آلوده هستی­ یا نه؟ چراکه آثار آلودگی در چهرۀ او آشکار است و مجرمان نیز نشانه های رسوایی گناهان در چهره هایشان هویداست و با آن وارد می­شوند «يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسيماهُم‏»[2]. همان­طور که مؤمنان در روز قیامت، در کمال طراوت و زیبایی وارد می­گردند و زیبایی عملشان در چهره هایشان پيداست «تَعْرِفُ فی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعيم‏»[3]، همانگونه گناهکاران نیز زشتی گناه درچهره هایشان آشکار است و غبار و تیرگیِ گناه چهره هایشان را می­پوشاند «وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْها غَبَرَة»[4]، چراکه در آنجا دیگر هیچ کس ماسک بر چهره ندارد. خداوند متعال در دنیا با ستّاریّتِ خود، گناهان انسان را مستور فرموده، ولی در آنجا هرکس با چهرۀ عملش محشور می شود. مؤمنین در کمال زیبایی و درخشندگی و نورانيّت هستند «وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ﴿22﴾ اِلى‏ رَبِّها ناظِرَة﴿23﴾»[5]، و مجرمين در نهایت ظلمت و زشتی قرار دارند «وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ»[6]. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی­اللهُ­عَلَيهِ­وَ­آلِهِ) در توصیف زیبایی مؤمنان می فرمایند: «زيبايی حوريـان بهشتی در برابر مؤمنـان، مـانند هلال است بـه ماه بدر». آنان با چهره و زیبایی عملشان وارد محشر می شوند، چراکه در روز قیامت صورت ها به سیرت ها می باشد و هر عملی که انسان انجـام داده، صورت او را شکل داده و صورت گری کرده است، ولذا عدّ ه ای در روز قیامت به صورت حیوانات وارد می شوند. بفرمودۀ استاد جوادی آملی کسی که در دنیا درنده خو و حیوان صفت بوده، در آنجا هم آنگونه محشور می شود. محشور شدن به شکل حیوان برای خودِ حیوان بمـانند سگ و خـوک عذابی ندارد، ولی انسـان چون می داند که انسان بوده و امروز به شکل حیوان محشور شده، لذا عذاب می کشد. مجرم می داند که این چهرۀ او چهرۀ عملش است، ولذا برای او دردناک و رسواکننده می باشد. رسوائی روز قیامت آنچنان شدید است که پیامبری همچون حضرت ابراهیم(عَلَيهِ­السَّلام) که قهرمان توحید هستند، از آن به خداوند پناه می برند «وَ لا تُخْزِنی‏ يَوْمَ يُبْعَثُون﴿87﴾‏ يَوْمَ لا يَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ﴿88﴾ اِلاّ مَنْ اَتَى اللهَ بِقَلْبٍ سَليم﴿89﴾‏»[7]. مال و ثروت و... تنها در دنیا کارساز است و در برزخ و قیامت بکار نمی آید و تنها ابزار و سرمایه، سرمایۀ عمل است که انسان را رها نمی کند و همانگونه که در دنیا با انسان بوده، در برزخ و قیامت هم با او خواهد بود.

 

[1]- روزی که آشکار شوند نهان ها (مبارکه طارق/9).

[2]- شناخته می شوند گنهکاران به صورت هايشان (مبارکه الرّحمن/41).

[3]- می يابی در چهره هايشان تازگی نعمت را (مبارکه مطففین/24).

[4]- و صورت هايی در آن روز غبارآلودند (مبارکه عبس/40).

[5]- صورت هايی در آن روز برافروخته و شاداب است﴿22﴾ به سوی پروردگارش نظاره گر است﴿23﴾ (مبارکه قيامت/22و23).

[6]- و صورت هايی در آن روز عبوس و درهم کشيده است (مبارکه قيامت/24).

[7]- و رسوا مگردان مرا روزی که برانگيخته می شوند﴿87﴾ روزی که نفع نمی دهد مال و نه اولاد﴿88﴾ مگر کسی که بياورد خداوند را قلبی سالم﴿89﴾ (مبارکه شعراء/87و88و89).