با توجه به مطالب مذکور در بخشهای سابق، معلوم میشود که شکر لسانیِ حقیقی، محصول و معلول شکر قلبی، یعنی شناخت نعمتهای پروردگار و قلباً شاکر بودن، و شکر عملی، یعنی استفاده و بکار بستنِ نعمتها در مسیری که خداوند تعیین فرموده، می باشد. خداوند متعال نعمتها را در اختیار انسان قرار داده و نظاره گر است که او چگونه عمل میکند «فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلوُن»[1]. یکی از نعمتهایی که خداوند در اختیار انسان قرار داده و نظاره گر است که چگونه از آن استفاده مینماید، نعمت دارایی و ثروت است. اگر انسان بداند مال و ثروتی که در دست دارد، مال حقیقی او نیست، بلکه امانتی است که خداوند در اختیارش قرار داده است، هرگز خود را مالک مال و ثروت نمیداند و از انفاق و احسان خودداری نمیکند. حضرت امام صادق(عَلَيهِ السَّلام) فرمودند: «اَلْمالَ مالُ اللهِ»[2] این اموال، مال انسان نیست، بلکه مال خداوند است. اگر مال انسان بود که از او گرفته نمیشد و به همین علّت فرمود: «آتُوهُمْ مِنْ مالِ اللهِ الَّذی آتاكُمْ»[3] بدهید آنها را از آن مالی که خداوند به شما بخشیده است. اگر انسان بداند که در چند روزۀ دنیا، امانت دار الهی است، دیگر وابستگی مال در او به آن شدّت و حدّت نیست که مانع از انفاق الهی شود. کسی که انفـاق نمیکند، ترس از آن دارد که مالش کم شود، درحالی که خداوند خود میفرماید: «فَهُوَ يُخْلِفُه»[4] و در مورد دیگری نيز میفرماید: «فَيُضاعِفَهُ لَهُ اَضْعافاً كَثيرَةً»[5]. پس خداوند در برابر انفاق بندگان چندین برابر به ايشان میافزاید. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) میفرمایند: «خداوند صدقه را می پذيرد و آن را به دست راست خود می گيرد و براى شما بزرگ می كند، همچنان كه كرّ ه اسب خود را بزرگ می كنيد تا آنجا كه يك لقمه، به اندازۀ كوه اُحُد شود»[6]. آری، در روز قیامت که روز احتیاج است و احتمالاً انسان شاکیانی در مقابل دارد، انفاقها و احسانهای فی سبیل الله به دادِ او میرسد. خداوند مال و ثروت را به انسان بخشیده و میفرماید: همان را به من قرض بدهید. با مالی که به شما دادم در دنیا تجارت کنید و با خدای خود وارد معامله شوید. قبل از اینکه قدرت از دست شما برود و اموال در دست ورّاث قرار گيرد و مایۀ حسرت برای شما گردد، خود اقدام نمایید و برای خود توشه فراهم آورید.
بنابراین شایسته است قبل از اینکه به فکر جهیزیّۀ فرزندانمان باشیم، به فکر جهیزیّۀ خود باشیم و یقین بدانیم با این انفاق و احسانی که انجام میدهیم و با گره گشایی از مشکل نیازمندان، گره از کار خود میگشاییم. انسان با انفاق فی سبیل الله، رشد میکند و پاکیزه میشود و بالا میآید. خداوند متعال به پیامبرش میفرماید: «خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكّيهِمْ بِها»[7] پیامبرم احسانها و صدقات مردم را بگیر و پاکشان کن. با توجه به آیۀ شریفۀ مذکور، معلوم میشود کسانی که احسان و انفاق میکنند، به طهارت و پاکی میرسند و کسانی که از انفاق خودداری مینمایند، از طهارت نفس بی بهره اند. در ادامه نیز میفرماید: «وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ»[8] پیامبرم برای انفاق کنندگان دعا کن. هر کسی که فی سبیل الله به انفاق و احسان اقدام می نماید، مشمول دعای خیر حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) قرار میگیرد.
در اهمیّت انفاق حضرت امام صادق(عَلَیهِ السَّلام) میفرمایند: «چون روز قيامت فرا رسد، خداوند بزرگ فرمان مىدهد كه منادی ندا كند: تهيدستان كجايند؟! (و پس از اين صلاى عام) گروهى از مردم از جاى برمى خيزند، ... سپس (خداوند متعال) به ايشان مىفرمايد: به اهل محشر بنگريد و هر كسى را كه در حقّ شما نيكى و احسان كرده است شناسايى كنيد، سپس دست او را گرفته وارد بهشت كنيد»[9]. در بیان نورانی ديگری از حضرت پیامبر اسلام(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) نيز آمده است: «لِكُلِّ شَیْءٍ مِفْتاحٌ وَ مِفْتاحُ الْجَنَّةِ حُبُّ الْمَساكينِ وَ الْفُقَراءِ»[10] برای هر چیزی کلیدی است و کلید بهشت دوست داشتنِ مستمندان و فقیران است.
البته لازم به توضیح است که انفاق و احسان به نیازمند مطلبی است و تکریم نیازمند مطلبی دیگر. خداوند متعال میفرماید: «لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْاَذٰى»[11]. شما با من معامله میکنید، فلذا صدقات و انفاق و احسان هايتان را با منّت و آزار و اذیّت باطل نسازید. عزیزان، انفاق همواره زیباست، ولکن در پـایـان سـال که عدّ ه ای اینچنین در بحران روحی قرار گرفته اند، زیباتر و شایسته تر است. عزیزان، مقروضی، خیلی سخت است. شرمندۀ اهل و عیال شدن بسیار سخت است. برای مادران، حفظ آبرو در پیش بستگان و اقوام خیلی سخت است. نیـازمندان را دریـابیم و خودمان را در معرض گره گشایی و آبروداریِ خداوند قرار دهیم و سعادت جاویدان و نعمتهای اُخروی پروردگار و قرب و رضایت الهی را فراهم آوریم. حسرت بارترین زمانها، بعد از مرگ، زمـانی است که انسان ببیند ورثه اش اموال او را خرج میکنند و او همچنان دست خالی و درمانده است و حقیقتاً مایۀ بسی تأسّف است که انسان ببیند آن زمانی که مال در اختیارش بود، در جهت خیر استفاده نکرده است. پس بیایید بـه جـای اینکه حسرتِ داشته های دیگران را داشته باشیم، از داشته های خود در راه حق استفاده کنیم تا در روز قیامت مایۀ حسرت نگردد.
آخرین مطلب در مورد آخرين چهارشنبۀ سال و روز سيزدهم نوروز است که آیة الله مکارم شیرازی در اين مورد فرموده اند: «...سيزده بدر سنّتی است که از بت پرستان باقی مانده، همانطور که سنّت مراسم شب چهارشنبه سوری هم سنّتی از آتش پرستان است. سزاوار است برادران و خواهران عزيز مسلمان، جنبه های مثبتِ سال نو را حفظ کنند، در صلۀ رحم* و رفع کدورت ها بکوشند و خانۀ دل و خانۀ مسکونی را از هرگونه آلودگی پاک کنند و در لحظۀ تحويل سال به ياد خدا باشند، ولی جنبه های خرافی را که بازماندۀ بت پرستان است، حذف نمايند...»[12].
«بارالهـا! بـه روان مقدّس حضـرت محمّـد و آل محمّـد(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) درود فرست و در امر ظهـور و فرج مـولا و مقتدایمـان حضـرت ولیّ عصر(عجِّل اللهُ تعالی فَرَجَهُ الشَّريف) تعجیل بفرما. پروردگارا! توفيق بيداری از خواب گران غفلت و توبۀ حقيقی از تمام خطاها و قصورها و معاصی به همۀ ما مرحمت بفرما. خداوندا! توفيق تأسّی از انسانهای کامل در تمام زمینهها و سیراب شدن از چشمه کوثر به دست ساقی کوثر به همۀ ما عنایت بفرما. پروردگارا! توفیق صبر و شکر و تسلیم و رضا بر تمام داده ها و مواهب و نعمتها و تمام مصائب و مشکلات به همۀ ما کرامت بفرما. بارالها! توفيق کسب سرمایۀ عالی ترِ ایمان و تقوا و اخلاص و یقین به همۀ ما مرحمت بفرما. به بیماران مؤمنین شفای عاجل عنایت بفرما. اموات محترم غریق رحمت بفرما. به مسلمانان ستمدیده علی الخصوص مردم مظلوم فلسطین، عراق، سوریه و يمن نجات کرامت بفرما».
«بِالنَّبِيِّ مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ الطّاهِرينَ
صَلَواتُکَ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمْ اَجْمَعينَ»
[1]- پس می نگرد که چگونه عمل میکنید (مبارکه اعراف/۱۲۹).
[2]- مال، مال خداوند است (بحارالانوار، ج۷۲، ص۳۰۵).
[3]- مبارکه نور/33
[4]- پس او جانشين قرار می دهد برای آن (جای آن را پر می کند) (مبارکه سبأ/39).
[5]- پس اضافه می کند آن را برای او اضافه کردنی بسيار (مبارکه بقره/245).
[6]- اِنَّ اللَّهَ تَعالى يَقْبَلُ الصَّدَقَةَ وَ يَاْخُذُها بِيَمينِهِ فَيُرَبِّيْها لِاَحَدِكُمْ كَما يُرَبّی اَحَدُكُمْ مُهْرَهُ حَتّى اَنَّ اللُّقْمَةَ تَصيرُ مِثْلَ اُحُد (نهج الفصاحه، حديث765).
[7]- بگیر از اموال ایشان صدقهای تا پاک سازی ایشان را و تزکیه کنی آنها را به وسیلۀ آن (مبارکه توبه/۱۰۳).
[8]- و دعا کن بر ايشان (مبارکه توبه/103).
[9]- اِذا كانَ يَوْمُ الْقِيامَةِ اَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُنادِياً يُنادی اَيْنَ الْفُقَراءُ فَيَقُومُ عُنُقٌ مِنَ النّاسِ ... ثُمَّ يَقُولُ لَهُمُ انْظُرُوا وَ تَصَفَّحُوا وُجُوهَ النّاسِ فَمَنْ اَتٰى اِلَيْكُمْ مَعْرُوفاً فَخُذُوا بِيَدِهِ وَ اَدْخِلُوهُ الْجَنَّة (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص183).
[10]- نهج الفصاحه، حديث2262
[11]- باطل نسازید صدقه هایتان را با منّت و اذیّت (مبارکه بقره/۲۶۴).
* لازم به توضيح است که وجوب صلۀ رحم، در صورت رعايت شدنِ شئونات اسلامی و موازين شرعی است، وگرنه چنانچه آلوده به معصيت شده و هتک حرمت الهی گردد، مانند اختلاط محرم و نامحرم، لازم است به زمان ديگر يا به نوع غيرحضوریِ صلۀ رحم منتقل گردد.
[12]- بيانات آية الله ناصر مکارم شيرازی به تاريخ 23/12/1380