آیۀ شریفۀ مورد بحث در بیان سوّمین صفت نفاق است و آن اينکه عدّ ه ای در مجالس کفّار، آیات الهی و مقدّسات دینی را مورد تمسخر و استهزاء قرار می دادند، درحالی که عدّ ه ای دیگر در همان مجلس کـه کفّـار برای استهزای آیـات الـهی ترتیب داده بودنـد، حضور می یافتند و آنها را تأیید می کردند، ولذا خداوند متعال خطاب به مؤمنان می فرماید: اگر شما هم در چنین محافلی حضور داشتید، از مؤمنان نیستید. یعنی حضور شما در آن مجالس، از نشانه های نفاق است «اِنَّكُمْ اِذاً مِثْلُهُمْ». مؤمن از آنجا که منسوب به خداست، لذا عزیزترین مسئله برای او، خداوند و دین اوست. حضرت رسول اکرم(صَلَّی اللهُ عَلَيهِ وَآلِهِ) چند فرزند ذکورشان را از دست دادند، ولی خداوند ایشان را تسلّی نفرمود، لکن آنجا که دین مورد آسیب قرار می گرفت و ضرری متوجه دین و مسلمین بود، حضرت پیامبر اکرم(صَلَّی اللهُ عَلیه وَآلِهِ) چنان گرفتار حزن و اندوه و غصّۀ شدیدی می شدند که خداوند ایشان را تسلّی می فرمود «فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلى آثارِهِمْ اِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَديثِ اَسَفاً»[1]، چراکه محبوب ترین مسئله برای آن بزرگوار دین و خداوند بود. حال خدای سبحان می فرماید: اگر شما هم پیرو چنین پیامبری هستید، نباید در مجلسی حاضر شوید که در آن مقدّسات دینی مورد تمسخر و اهانت قرار گیرد و شما با سکوت خود، اهل مجلس را تشویق به گناه و کفرشان کنید. وقتی شما متوجه شدید که در محفل و مجلسی باطل گویی می شود و آیات الهی مورد اهانت و استهزاء قرار می گیرند، نباید در آن مجلس بنشینید و باید بلافاصله برخیزید «فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ». در شأن ایمـانی شما نیست که با آنها هم مجلس شوید. حضور در مجلس کفر و شرک و نفاق، نشانۀ نفاق است و شرکـت در آن، شرکت در کفـر و شرک و نفـاق محسـوب می شود. آیۀ شریفۀ مورد بحث، هم مضمون با آیۀ شصت و هشتم مبارکۀ انعام است که می فرماید: «وَ اِذا رَاَيْتَ الَّذينَ يَخُوضُونَ فی آياتِنا فَاَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتّى يَخُوضُوا فی حَديثٍ غَيْرِهِ وَ اِمّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرٰى مَعَ الْقَوْمِ الظّالِمينَ»[2]، وقتی گروهی را دیدید که در آیات ما باطل گویی می کنند و طعنه می زنند، از آنان اِعراض کنید تا اینکه در سخن دیگر وارد شوند، یعنی سکوت نکنید و با امر به معروف و نهی از منکر، اهل باطل را متوجه گناه و معصیتی کنید که در آن مجلس می شود. در آیۀ شریفۀ مورد بحث نیز میفرمايد: اگر امر به معروف و نهی از منکر بصورت مثبت ممکن نشد، بصورت منفی انجام دهيد، يعنی نارضايتی خود را با ترک آن مجلس اعلام کنيد و بدين وسيله باطل بودنِ کارشان و محفلشان را به آنها بنمايانيد. اگر امر به معروف و نهی از منکر شما مؤثر واقع نشد، ديگر شما حق شرکت در چنين محفلی را نداريد.
لازم به توضيح است که: در سورۀ مبارکۀ انعام سخن در مورد مشاهده و رؤيت گناه است «رَاَيْتَ»، و در آيۀ شريفۀ مورد بحث، سخن از استماع است «سَمِعْتُمْ». اما در هر حال، چه استماع گناه و چه مشاهدۀ گناه هر دو کفر می باشد. آيۀ شريفۀ مورد بحث در مورد کفر و شرک و نفاق است و استهزاء در اينجـا، استهزای اعتقـادی می باشد. اگر آنان که از لحاظ اعتقاد کافرند، در مجلسی شرکت کردند و کسان ديگری هم منافقانه در آنجا نشستند و سکوت کردند، درواقع کافران را تأييد نمودند. يعنی کافران استهزاء میکردند و منافقان هم با سکوت خود تأييد و تشويق کننده بودند و هر دو اعتقاداً کافرند، و به عبارتی، هم گوينده و هم شنونده کافر است. از اینرو کسی که در چنين مجلسی مینشيند و تأييد میکند، منافق است و از کافران محسوب میشود، هر چند که به اسم، مسلمان باشد.
[1]- پس شاید از دست بدهی تو جان خود را از پی ایشان اگر ایمان نیاورند به این گفتار از روی تأسّف (مبارکۀ کهف/6).
[2]- و هرگاه دیدی آنان را که فرو می روند در آیات ما، پس روی گردان از ایشان تا فرو روند در سخن دیگر، و اگر فراموش ساخت تو را شیطان، بعد از آنکه متذکّر کلام خدا شدی دیگر با گروه ظالمان مجالست نکن (مبارکۀ انعام/68).