در مورد آیة شریفة مورد بحث در جلسة سابق نکاتی استفاده شد و چند مطلب ديگر که دربـارة این آیـة شریفه قابـل توجّه میباشد، ذیلاً استفاده میشود:
کسانی به جهاد فی سبیل الله موفّق میشوند که برده و اسیر و دلباختة دنیا نباشند و از اسارت، به حریّت و از وابستگی، به وارستگی رسیده باشند و نگاهشان به دنیا نگاه ابزاری باشد، به این صورت که این دنیا، برای رسیدن به سعادت جاویدان، ابزاری بيش نیست و درواقع مؤمنان همواره در حال معامله با پروردگارند، مال و جان و هر آنچه را دارند با خداوند معامله مینمایند و یقین دارند که اگر پیروزی و غلبه باشد، و يا به شهادت برسند، تفضّل الهی است. درواقع مورّخین معتقدند که پیشرفت سریع اسلام و مسلمانان به دلیل داشتنِ نگاه مؤمنانه است، به عبارت دیگر نهراسیدن مؤمنان از مرگ، رمز پیروزی مسلمانان در طول تاریخ میباشد.
همانطور که در تفسیر نمونه از قول «گوستاولبون»، مورّخ معروف غرب آمده است: «مسلمانان از برکت مذهب جدید (بعد از یهودیّت و مسیحیّت) و مواهبی که در آخرت به آنان وعده داده شده بود، اصلاً از مرگ نمیترسیدند و دوام و اصالتی برای این زندگی (منهای جهان ديگر) قائل نبودند ولذا از آن در راه هدف و عقيده چشم میپوشيدند»[1]، چراکه میدانستند هرچه از پیروزی و نصرت است، تفضّل الهی میباشد، همانطور که خدای سبحان به رسول گرامی خود فرمود: «وَ ما رَمَيْتَ اِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللهَ رَمى»[2] و خطاب به مؤمنان میفرماید: «فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلكِنَّ اللهَ قَتَلَهُمْ»[3] شما مؤمنان، دشمنان اسلام را نکشتید، بلکه خداوند به قتل رسانید. استاد جوادی آملی فرمودند: «این نفی، از هر اثباتی شیرینتر است و معنایش این است که تو امين خداوند هستی و دست تو مظهر دست پروردگار است» و نبرد تو جنگ خداوند با کافران است و به این وسیله، هر قدرت و توانـایی را در برابر قدرت الهی از انسان میگیرد «وَ لا يَمْلِكُونَ لِاَنْفُسِهِمْ ضَرّاً وَ لا نَفْعاً وَ لا يَمْلِكُونَ مَوْتاً وَ لا حَياةً وَ لا نُشُوراً»[4].
خداوند تبارک و تعالی در ادامة آیة شریفة مورد بحث میفرماید: رزمندگان اسلام، چه شهید شوند یا پیروز گردند، اجر یکسان دریافت میکنند، چراکه اگر شهید شوند، به لقاء الهی نائل میشوند، و اگر فاتح گردند، موفّق به احیای دین توحید میشوند. خداوند متعال در سورة مبارکة توبه میفرماید: «قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا اِلاّ اِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ»[5]، مسلمانان در هر حال پیروز و صاحب خیر هستند، یا صاحب خیر شهادت و یا خیر پیروزی. به دنبال این مطلب که مؤمن اگر به قصد قربت وارد میدان نبرد شود، چه شهید گردد و چه فاتح شود، هر دو صورت به خیر و سعادت او بوده و پیروز است، چراکه یکی لقای الهی و ديگری احیای دین الهی میباشد؛ در مورد کافران میفرماید: شما کافران چه کشته شوید و چه ظاهراً پیروز گردید، در هر صورت در خسارت و ضرر هستید «نَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ اَن يُصيبَكُمُ اللهُ بِعَذابٍ مِّنْ عِندِهِ اَوْ بِاَيْدينا...»[6]، چراکه اگر ظاهراً پیروز شوید و زنده بمانید، در این دنیا بر طغیان خویش میافزایید، لذا عذاب اُخروی در انتظارتان است و اگر به دست مؤمنان و مجاهدان اسلام به هلاکت برسید، باز هم به عذاب الهی گرفتار میشوید؛ پس در هر دو صورت در شرّ هستید و به عذاب خداوند واصل میشوید.
عالیترین مصداق بر این که پیروزی مجاهد حقیقی، احیای دین توحید و نجات اسلام و مسلمین است، پیروزی حضرت علی(عَلَيهِالسَّلام) در جنگ خندق میباشد که همان جنگ احزاب است. حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) در مورد حضرت امام علی(عَلَيهِالسَّلام) که دشمن سرسخت اسلام، «عمر بن عَبدُوَد» را به هلاکت رسانیدند، فرمودند: «ضَرْبَةُ عَلِیٍّ یَوْمَ الْخَنْدَقِ اَفْضَلُ مِنْ عِبادَةِ الثَّقَلَیْنِ»[7] ضربهای که علی در روز خندق (بر دشمن) وارد آورد، از عبادت انس و جن برتر است، چراکه این جنگ، جنگی بود که تمامِ ايمان در برابر تمامِ شرک قرار گرفته بود «بَرَزَ الْایمانَ كُلُّهُ اِلى شِرْكِ كُلِّهِ»[8]. به وسیلة ضربة حضرت علی(عَلَيهِالسَّلام) فتح و پیروزی، نصیب اسلام و مسلمین شد و حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) بعد از جنگ خندق به حضرت امام علی(عَلَيهِالسَّلام) فرمودند: «اَبْشِرْ يا عَلِیُّ فَلَوْ وُزِنَ الْيَوْمَ عَمَلُكَ بِعَمَلِ جَميعِ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ لَرَجَحَ عَمَلُكَ عَلی عَمَلِهِمْ»[9] بشارت باد بر تو ای علی، که اگر عملِ امروزِ تو با عمل تمامی امت محمّد(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) مقایسه شود، عمل تو بر عمل آنان ترجیح خواهد داشت. یعنی آن پیروزی که با کشته شدنِ دشمن به دست حضرت امام علی(عَلَيهِالسَّلام) نصیب مؤمنین شد، به قدری ارزشمند است که وزنِ عملِ امروزی تو بر عمل تمام امت حضرت پیامبر اسلام(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ) رجحان و غلبه دارد. وقتی تمامِ کفر در برابر تمام ایمان قرار گرفته بود، با کشته شدن دشمن به دست حضرت علی(عَلَيهِالسَّلام) این پیروزی نصیب مسلمین شد.
*مطالب تفسيري از تفسير تسنيم مباركة نساء استاد جوادي آملي و از تفاسير الميزان، مجمعالبيان، تفسير نمونه و تفسير نور اقتباس گرديده است.
1- تفسير نمونه، ج4، ص8؛ به نقل از کتاب «تاريخ تمدّن اسلام و عرب»، گوستاولبون، ص155
2- و نینداختی تو زمانی که انداختی ولکن خداوند انداخت (مبارکه انفال/17).
3- پس نکُشتيد آنان را ولکن خداوند کُشت ايشان را (مبارکه انفال/17).
4- مالک نمیباشند برای خودشان ضرری و نه نفعی و مالک نمیباشند مرگی و نه حياتی و نه برانگیختنی را (مبارکه فرقان/3).
5- بگو آیا انتظار میبريد به ما مگر يکی از دو نيکی را (مبارکه توبه/52).
6- ما انتظار میبريم به شما که برساند به شما خداوند عذابی از نزد خودش یا به دستهای ما... (مبارکه توبه/52).
7- گنج حکمت یا احادیث منظوم، ص302
8- بيان نورانی حضرت رسول اکرم(صَلَّیاللهُعَلَيهِوَآلِهِ)؛ بحارالانوار، ج20، ص215
9- کنزالفوائد، ج1، ص298